Het begon met één zin. ‘De dood is tijdloos’, schreef Magda Nij Bijvank in december vorig jaar in een Facebook-bericht. Muzikant Dirk Schreuders reageerde erop met de vraag of hij en singer-songwriter Esther Groenenberg die uitspraak mochten gebruiken voor een nummer.
Het was de kiem van wat ‘Held voor 1 dag’ is geworden. Een programma waarin gesprekken, verhalen en liedjes elkaar afwisselen. De try-out stond voor woensdagavond gepland in De Pol in Diepenheim. In plaats daarvan zat Magda Nij Bijvank thuis op de bank. Zuur, erkent ze, maar: “Het zou niet het feestje zijn geworden dat je van zo’n voorstelling graag wilt maken.”
Voorop stond dat de makers hun verantwoordelijkheid wilden nemen. Magda Nij Bijvank: “Wij willen ook dat het zo snel mogelijk voorbij is, want dit gemodder is vreselijk. Dan moeten we ons steentje bijdragen.” Daarnaast lokte het ook niet erg, vertelt de Enschedese actrice, om in een semi-lockdown op te treden voor 30 mensen die met mondkapjes op naar hun stoel moeten. “En een nazit is er niet bij.”
De voorstellingen in Diepenheim, Enschede (Concordia) en Deventer (Schouwburg) worden doorgeschoven. Voor Enschede is zelfs al een nieuwe datum (15 januari) geprikt. “Niks is zeker”, weet Magda Nij Bijvank, “maar we gaan ervan uit dat we nu op 13 november in Hengelo aan de tournee beginnen.” Het is en blijft demotiverend, al dat ‘gewiebel’, zoals ze het zelf noemt. Wat helpt is de lichtpuntjes te zoeken: “We hebben nu ruimte voor nog een paar fijne extra repetities.”
Ik dacht: misschien is het gewoon op
Eind vorig jaar besloot Magda Nij Bijvank een time-out in te lassen. Het voorbije jaar had niet alleen in het teken gestaan van het succesvolle theaterspektakel ‘Hanna van Hendrik’, waarin ze de rol van Hanna’s boezemvriendin Ria speelde. Het verlies van een broer liet heel andere sporen na. “Ik had even geen behoefte om creatief te zijn.” Zo werd de lockdown in feite een verlenging van die sabbaticalperiode. “Ik heb ook wel gedacht: ‘Misschien is het gewoon op.’ Dat is eng om te voelen, maar gelukkig begon het weer te stromen.”
Dankzij de bijdragen van twee sponsors konden de drie makers aan de slag. Ze kennen elkaar van ‘Hanna van Hendrik’, waarvoor Schreuders en Groenenberg liedjes schreven. Bovendien speelde Dirk Schreuders zelf mee in de band Her Majesty. Magda Nij Bijvank bezocht de voorstelling ‘Back to the garden’ waarmee Esther Groenenberg nog steeds tourt, en raakte geïnspireerd. “Een mix van voor de vuist weg babbelen, verhalen vertellen en zingen. Zoiets wilde ik ook graag maken.”
Haar innerlijke stem roerde zich toen ze eenmaal aan het schrijven sloeg. Het viel ook Liesbeth Coltof op. De regisseur, eveneens betrokken bij ‘Hanna’, gaf nu tekst- en regie-advies. “Ze vroeg of ik eigenlijk een voorstelling over de dood wilde maken”, vertelt Magda Nij Bijvank met een lach. Bewust koos ze ervoor om die weg toch niet in te slaan. Haar eigen ervaringen met rouw en verlies – samengebald in die ene zin over de tijdloze dood – zitten er nog wel in, “maar ik verlangde er vooral naar om de slinger naar het leven te laten doorslaan.” Daarvoor is moed nodig, weet ze, en dat is precies waar de voorstelling nu om draait. Dapperheid. Voor jezelf of voor de ander. “Wanneer moet je heldhaftig zijn in je eigen kleine wereld?”
Wie bepaalt wat heldendom is?
De held is populair, beaamt ze, zeker in deze crisistijd. “Maar hier zit nul corona in. Dit gaat over de ogenschijnlijk kleine dingen van het leven achter de voordeur. Veel heldendom blijft ongezien. En wat is heldendom eigenlijk, wie bepaalt dat? Of is het meer een kwestie van Staying Alive?” Niet voor niets zit die hit van The Bee Gees ook in de voorstelling. Net als het bijna onvermijdelijke Heroes van David Bowie. Naast covers en nieuwe liedjes van en door Esther Groenenberg, omvat ‘Held voor 1 dag’ gesprekken tussen de drie artiesten, poëzie en verhalen.
“Die verhalen zijn echt van mij”, zegt Magda Nij Bijvank. Zoals de schets van het laatste uur van een terminaal zieke die voor euthanasie heeft gekozen. Ze maakte het mee met haar echtgenoot. “In dat verhaal zit je precies op het snijvlak van de dood en het leven. Wie is daar de held? Is dat de arts, de stervende, of degene die een geliefde moet loslaten?” Een andere tekst gaat over een moeder die haar gehandicapte kind na vijfentwintig jaar uit huis moet plaatsen. “Zij vraagt zich vooral af: wat heb ik gedaan?”
Van reanimatiemedley tot serieus manifest
Wat Magda Nij Bijvank hoopt: “Dat het allemaal als iets universeels gaat voelen. Het liefst heb ik dat mensen de zaal uitgaan met het gevoel dat hun leven het omarmen waard is. Of het stukje waarmee ze minder content zijn dan toch in elk willen aanpakken.” Daar helpt humor ook bij, benadrukt ze. “Er zit ook een reanimatiemedley in. Ik vertel hoe ik als vijftienjarige bij de Katholieke Plattelandsjongeren een keer een jongen heb geslagen. Was dat nou heldhaftig? Sowieso relativeren we onszelf. Ik kom er in de voorstelling achter dat ik mezelf maar moeilijk opzij kan zetten.”
Bloedserieus is het manifest aan het slot, vertelt ze. “Een pleidooi voor degene die in stilte schreeuwt, een ode aan wie hulp durft te vragen.”
Held voor 1 dag is te zien Hengelo, Almelo, Nijverdal, Raalte, Enschede, Diepenheim en Deventer. Kijk hier voor meer informatie.
