Ik krijg het boek aangeraden van een vriend die er veel aan heeft gehad. Hij kon met de inzichten en praktische tips van dit boek zijn ouders op een andere manier tegemoet treden, waardoor de relatie makkelijker en beter werd. Ik ben benieuwd. Ik duik erin met een open mind.
Het eerste wat me opvalt is een kaartje in het boek met‘Ik zie je’ erop. Ik krijg er een raar gevoel van. Het doet me denken aan horrorfilms uit de jaren tachtig. De serial killer die zijn volgende slachtoffer – jou – in de smiezen heeft… Nee, dat kaartje hoeft voor mij niet. De informatieve boekenlegger daarentegen is prachtig. Er staat op: ‘Versta jij de kunst om onderscheid te maken tussen waar je invloed op hebt en waarop niet, zodat je je energie wijs kunt inzetten?
Accepteren waar je geen invloed op hebt en je energie constructief richten op zaken die je wel kunt veranderen, is een basisprincipe binnen de Stoïcijnse filosofie van de oude Grieken. Ik ben er fan van. De boekenlegger is ook mooi van kleur (olijfgroen) en past perfect bij het evenzo mooie boek: hardcover crème met reliëfdruk. Vind je Plek is de ondertitel. Ook dat raakt aan een belangrijk basisprincipe van de Stoïcijnse filosofie: Amor fati, oftewel omarm het lot. Accepteer wat, wie en waar je bent en laat het leven van daaruit op natuurlijke wijze ontvouwen.
Tot zover sluit het allemaal prima aan bij mijn eigen levensfilosofie. Maar dit boek heeft een specifieke invalshoek, namelijk het krachtveld van ons familiesysteem met (onzichtbare) wetmatigheden, waarin we ons bevinden. Els noemt het een hoger bewustzijnsniveau van waaruit we veel goeds tot stand kunnen brengen. En dan met name door in familieopstellingen te werken aan het vinden van je juiste plek in jouw familiesysteem. Het hogere doel van dit boek en haar werk is om volgende generaties systemisch ‘schoner’ en minder belast te laten zijn.
Els van Steijn beroept zich in haar werk op de systemische principes van missionaris en psychotherapeut Bert Hellinger (1925). Een kleine Googleactie vertelt me dat Hellinger er nogal ouderwetse familiewaarden op nahield. Mannen moeten zorgen voor de basisbehoeften van het gezin en nemen de eerste plaats in. Vrouwen vinden hun grootste vervulling in een kinderrijk gezin. En volgens een artikel in Scpesis zou Hellinger zelfs beweren dat alleenstaande moeders tegen de ‘natuurlijke ordening’ ingaan.
Dat klinkt hopeloos ouderwets en stigmatiserend.
In De Fontein zijn de basisideeën van Hellinger goed terug te lezen al zij het in gemoderniseerde versie. Toch vind ik de rolbevestigende ideeën die Els beschrijft over mannen en vrouwen (van je moeder leer je verbinden, van je vader begrenzen) ouderwets en stigmatiserend. Volgens mij zijn er geen universele eigenschappen of lessen die horen bij de moeder of de vader. Gender is cultureel bepaald. Er is mannelijkheid en vrouwelijkheid in het universum en die energieën bewegen zich in verschillende variaties en combinaties door het individu.
Mijn belangrijkste kritiekpunt op De Fontein is dan ook dat Els van Steijn haar ideeën te stellig poneert. Die stelligheid komt wat dogmatisch over en dat doet voor mij af aan de geloofwaardigheid. Bijvoorbeeld: Als je vader je afwijst heb je extra behoefte dat anderen je zien en krijg je bewijsdrang. Via je vader krijg je als man je mannelijkheid. Een groep staat vaak voor de ogen van je moeder. De mate waarin je jezelf systemisch bindt met je partner is hoe dan ook terug te voeren op de mate van jouw vermogen om te verbinden met je moeder.
De patronen die Els tegenkomt in de praktijk, zullen vast en zeker vaak voorkomen. Maar zijn ze ook in steen gebeiteld? Zijn het wetmatigheden? Komen ze (altijd) voort uit een energetisch familie-systeem of wellicht ook uit culturele, aangeleerde (en dus ook af te leren) gedragingen die generatie op generatie zijn doorgegeven? Wat is de rol van de individuele persoonlijkheid? En – en dit is mijn persoonlijke overtuiging – zijn er wellicht nog andere krachten aan het werk in het universum die kunnen helen en sturen waar wij ons niet van bewust zijn en/of die ons voorstellingsvermogen te boven gaan.
De Fontein doet geloven dat het familiesysteem hét sturende principe is van ons functioneren op aarde. Dat gaat mij persoonlijk te ver. Dat onze ouders en voorouders het biologische portaal zijn waardoor we op aarde zijn aangekomen als mens, dat is een feit. Dus ons familiesysteem is absoluut belangrijk en sturend. Maar het is één manier van kijken naar het leven, en er nog veel meer levels en benaderingen mogelijk. Dat gezegd hebbende, heb ik ondanks mijn kritiekpunten heel veel wijsheid uit dit boek gehaald. De relatie met mijn ouders is wezenlijk veranderd en beter geworden en dat komt puur en alleen door het veranderen van mijn innerlijke houding.
Die verandering van mijn innerlijke houding is wel onderdeel van een groter proces. Zo heb ik ook veel wijsheid gevonden in het boeddhisme: accepteren wat is en anderen vanuit loving kindness tegemoet treden. Volgens mij ligt de kunst van goed leven en gelukkig zijn vooral in het kunnen maken van die beweging van acceptatie en verzachting. Die beweging helpt je om in de stroom van het leven te komen. Op jouw eigen unieke plek en pad. Ook De Fontein helpt je om die beweging te maken en dan specifiek binnen de context van je familie met behulp van de metafoor van de Fontein.
Een uitgangspunt van De Fontein is dat je ouders boven jou staan in de fontein. Zij zijn groot, jij bent klein. Jij ontvangt van hen, zoals jouw kinderen ontvangen van jou. Pas als je je ouders op hun plek zet en ze volledig neemt zoals ze zijn en aanneemt wat zij te geven hebben zonder oordeel, kun je echt ontvangen. Met andere woorden: je laat je ouders zijn wie ze zijn en respecteert het goede wat ze jou geveven hebben. Het slechte neem je ook aan, daar heb je mee te dealen. Je kunt wel grenzen aangeven en besluiten om bij hen te laten wat niet van jou is.
Deze onvoorwaardelijke houding naar je ouders helpt je om te leren buigen. In plaats van te oordelen vanuit het ego, toon je respect en acceptatie en ontvang je dankbaar dat wat is. De een krijgt meer de ander minder. Dat is het lot. Dat heb je te accepteren. Minimaal heb je het leven gekregen van je ouders. Zonder heb was je er niet geweest. En alleen al daarom verdienen ze respect. Ik vind dit een fijne manier om ernaar te kijken. Je ouders doen wat ze kunnen en als ze meer hadden kunnen doen, hadden ze dat wel gedaan. Dus in plaats van kritiek te uiten en te oordelen over wat ze wel of niet goedgedaan zouden hebben, is het zinvoller om zonder oordeel aan te nemen wat is.
Deze manier van kijken naar je ouders nodigt je uit tot een innerlijke beweging van zachtheid en acceptatie. Vroeger bogen we voor God(en) maar de meeste van ons zijn dit ontleerd. De Fontein vraagt je om te buigen voor je (voor)ouders. Voor alles wat zij je hebben gegeven, op zijn minst het leven. En waarschijnlijk nog veel meer. Buigen maakt nederig en nederigheid is goed om het ego in toom te houden (ik wil, ik vind, ik moet). Nederigheid gaat hand in hand met dankbaarheid. Als je dankbaar bent voor wat je (wel) hebt, ben je minder geneigd om ontevreden of ongelukkig te zijn.
Van Steijn beschrijft diverse manieren waarop je in de fontein kunt opstijgen en op een verkeerde plek in je familiesysteem terecht komt. Door te oordelen, door oneigenlijke verantwoordelijkheden op je te nemen en door verstrikkingen met familieleden. Eenmaal opgestegen, sta je niet meer op je eigen plek en dus niet meer in de natuurlijke energiestroom van je (voor)ouders. Je ontvang niet meer. Je moet alles zelf doen op eigen houtje. Je struggelt.
Door kritisch en eerlijk naar jezelf en je innerlijke houding te kijken, kun je jezelf corrigeren. Ik vond het heel fijn om mijn ouders in een visualisatie letterlijk boven mij te plaatsen. Ook heb ik heel bewust een aantal oordelen losgelaten over wat ik vond dat ze wel of niet meer of minder hadden moeten doen. Ik vond het heel verfrissend zoals Els duidelijk stelt dat we nergens recht op hebben in dit leven. Je hebt het te doen met wat je krijgt. Wat je niet kunt gebruiken laat je liggen, wat goed is ontvang je in dankbaarheid.
Heel interessant vond ik het stuk over het aannemen van oneigenlijke verantwoordelijkheid. In een familiesysteem nemen mensen vaak verantwoordelijkheid over van een ander. Je draagt dan te veel en het leven wordt zwaar. Kinderen zijn bijvoorbeeld geneigd verantwoordelijkheid te nemen voor een behoeftige ouder, met het gevolg dat ze opstijgen in de fontein naar de bak van hun ouders. Ze staan niet meer op hun eigen plek en kunnen niet meer ontvangen. Zo’n patroon kan je hele leven in de weg zitten. De metafoor van de fontein is een werkbaar concept om met dit soort patronen aan de slag te gaan.
Wat bij mij ook goed binnenkwam was het leren dragen van schuld. De Fontein geeft een invulling van het concept schuld zoals ik nog niet kende. Schuld als een niet te vermijden consequentie van het leven. Door te leven maak je je schuldig. Bijvoorbeeld door te kiezen voor jezelf boven een ander. Of als het jou beter gaat dan een broer of zus. Het is zaak te leren om die schuld bewust te dragen. Ook dat heeft te maken met ontvangen en accepteren. Dat thema is toevallig actueel bij mij want ik heb een jongere broer met wie het niet goed gaat. Ik voelde me erg verantwoordelijk voor hem, maar kijk er nu anders naar. Dat is zijn lot en ik heb het mijne. Ik mag gelukkig zijn zonder me schuldig te voelen dat hij het niet is.
Al met al vind ik De Fontein dus wat kort door de bocht door stelligheid en ouderwets in de vaste ideeën over rolpatronen van mannen en vrouwen. Stelligheid past niet bij de universele wetten van de Natuur. De Natuur is fluide en verandert steeds. Verandering is de enige constante in het leven en naar mijn idee ook van de systemen die het leven ondersteunen. Stelligheid over hoe de dingen zijn (Het is zo, Het moet zo, Dit betekent dat) doet naar mijn idee af aan het grote mysterie van het leven.
Els zegt wel meerdere keren: wil je gelukkig zijn of wil je het begrijpen? En daarmee doelt ze denk ik op hetzelfde. Maar in de rest van de tekst lees ik die houding niet terug.
Desondanks heb ik veel aan het boek gehad en raad ik het mijn vrienden aan. Het is duidelijk en eenvoudig te lezen en vertelt je zonder omwegen waar het op staat. Het heeft de relatie met mijn ouders verbeterd en dat is ook precies wat het beoogt. Dus mijn advies bij lezen: ontvang het zonder oordeel, laat liggen wat niet voor jou is en neem aan wat je kunt gebruiken. Eigenlijk precies wat je ook ‘moet’ doen met je familie!
Meer info over De Fontein en Els van Steijn vind je hier www.elsvansteijn.nl
