Geen Miljoenennota zo fleurig of het ministerie van Financiën weet er een paar zorgen in te stoppen. Dat moet ook wel, ministers van Financiën weten uit ervaring dat hun collega’s in het kabinet anders meteen op de stoep staan met een wensenlijstje voor extra geld.
Het zal aan de Korte Voorhout in Den Haag niet eenvoudig zijn geweest om wat acute hoofdpijn-kwesties te produceren. Aan de Nederlandse economie ligt het dit jaar niet, en aan de rijksbegroting ook niet. De economie groeit met 2,6 procent, de werkloosheid is sinds 2014 gehalveerd en op het laagste niveau sinds 2001. We hebben een begrotingsoverschot van 1 procent, de staatsschuld daalt keurig onder de 50 procent. Mochten we weer te maken krijgen met een fikse crisis, dan heeft Nederland enig vet op de botten.
Dat het rapportcijfer eerder een dikke voldoende is dan ’top’, komt doordat er wat boekhoudkundige fantasie nodig was voor dat begrotingsoverschot. Voor Financiën is het een ‘aandachtspunt’, de Raad van State is er zeer kritisch over: in de toekomst zijn, door maatregelen van nu, extra bezuinigingen nodig. Bovendien dreigen er elders in de wereld problemen waar Nederland last van kan krijgen. Minister Hoekstra (Financiën): “We deinen mee op de gevolgen van de wereldeconomie.” En die deint nogal. De Brexit is in aantocht, en dat gaat met een beetje pech alleen al aan extra douane-uitgaven minimaal 500 miljoen kosten. Als het echt ruzie wordt met de Britten, gaat het om veel meer. Groot-Brittannië is na Duitsland onze belangrijkste handelspartner, vandaar. Nederland heeft een handelsoverschot met de UK van ongeveer 20 miljard euro.
Ter compensatie voor de verwachte Brexit-ellende wil het kabinet hoe dan ook Nederlands/Britse bedrijven hierheen halen (of hier houden). De afschaffing van de dividend-belasting, à raison van 1,9 miljard per jaar, gaat vooralsnog dan ook door. Volgens Hoekstra is het “naïef” om te denken dat Shell en Unilever anders in Nederland blijven. Of hij en premier Rutte de strijd gaan winnen is maar de vraag, want eigenlijk wil heel Den Haag van de maatregel af. De regeringspartijen zijn héél lauw, de oppositie vernietigend. GroenLinks-leider Jesse Klaver waarschuwt vast: “Als ze dit echt doorzetten, terwijl niemand in Nederland de afschaffing ziet zitten, dan wordt de senaatsverkiezing volgend jaar een referendum over de afschaffing van de dividendbelasting.”
Pluspunt is weer wel dat ons land zich weinig zorgen hoeft te maken over een conflict met Donald Trump. Die begint met iedereen handelsoorlogen, inclusief Europa, maar niet met Nederland. Wij hebben als een van de weinige landen in de wereld een handelstekort met de VS. Vandaar dat Mark Rutte in juli, op bezoek bij Trump, de Amerikaanse president grijnzend in de rede durfde te vallen toen het over de handel ging. Daar komen zijn Europese collega’s niet mee weg.
Tijd voor een feestje
Gaat het daarmee, in economisch opzicht, echt goed met ons? Beter dan met veel alle andere landen in de wereld, dat wel. Nederland is per inwoner weliswaar niet het rijkste land van de Europese Unie – we staan 7e, de Luxemburgers hebben het meeste geld – maar van de grotere Europese landen groeit op dit moment alleen Zweden harder.
De Miljoenennota geeft het land nog een extra zet. Met grote ingrepen, 1 miljard euro per jaar voor openbaar vervoer en filebestrijding bijvoorbeeld. Goed voor de economische groei in een land dat na een korte crisispauze al weer behoorlijk dichtslibt. Met extra geld voor technische opleidingen; er is een schreeuwend tekort aan technische vaklui. En met maatregelen die de arbeidsmarkt moeten laten aansluiten op het moderne gezinsleven. Het partnerverlof voor ouders van pas geboren kinderen gaat van 2 dagen naar een week, met een uitloop van maximaal 5 weken extra.
Maar op de écht grote plannen is het nog wachten. Voor de pensioenen, de flexibilisering van de arbeidsmarkt en het klimaatbeleid geldt: nader bericht volgt. De bevolking is dan ook nog heel afwachtend over het kabinet: eerst maar eens zien allemaal. En er is weinig vertrouwen in een goede afloop. Een meerderheid (54 procent) heeft geen of weinig vertrouwen in het kabinet.
Het feestje is niet voor iedereen
Want er mogen dan weinig acute problemen zijn, op langere termijn dreigt er wel degelijk zwaar weer. Ook zonder nieuwe crisis en toekomstige bezuinigingen. Het kabinet, inclusief de koning, maakt er een enorm punt van: iedereen moet het beter krijgen. In de statistieken is dat ook zo: gemiddeld 1,5 procent meer koopkracht. Vooral jongeren hebben echter een punt als ze somber zijn over hun vooruitzichten. Ze krijgen er, met doorgaans lagere inkomens, maar 1 procent koopkracht bij. Hoge groei, lage werkloosheid: allemaal leuk, maar je wilt ook daadwerkelijk zien dat je het beter krijgt. En waar meten mensen zulk ‘economisch geluk’ aan af? Voor een flink deel aan: of ze het beter hebben dan hun ouders.
Twee Tilburgse economen rekenden onlangs voor dat een meerderheid van de jongeren dat inmiddels niet meer heeft. Voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog hebben de meeste mensen onder de 35 minder inkomen dan hun ouders. Vooral door de opkomst van flexwerk en door aanhoudende bezuinigingen op sociale zekerheid.
De Miljoenennota is hét moment in het jaar dat het kabinet voor zulke langetermijnproblemen in ieder geval een begin van een oplossing moet geven. Hier en daar lukt dat, maar bij een paar lang lopende hoofdpijnkwesties geeft het kabinet voorlopig niet thuis. Wat lukt wel, wat niet?
Gelukt
– De begroting voor dit jaar op orde brengen, met daarbij behoorlijke extra’s voor onderwijs, defensie, veiligheid en infrastructuur. Dat mocht ook wel, met zulke economische groei.
Beetje gelukt
– Zorgen dat mensen meer te besteden krijgen. Mensen krijgen inderdaad meer te besteden, maar dat is toch vooral omdat de werkloosheid zo snel daalt. Je krijgt veel meer geld in je portemonnee als je een baan vindt, zelfs als dat een flexbaan is. Er is nu ook een belastingplan dat bijdraagt aan meer koopkracht – management summary: alles bij elkaar gaat de belasting omlaag – maar dat is vooral ook een allegaartje van politieke hobby’s, detailmaatregelen en BTW-verhogingen. Het grote zwaard van Damocles boven de Nederlandse economie blijft in ieder geval ook dit jaar hangen. Mensen lenen te veel voor hun hypotheek, doordat ze de rente vrijwel helemaal van de belasting af kunnen trekken. De gezamenlijke hypotheekschuld (85 procent van ons totale nationaal inkomen!) was de voornaamste reden dat tien jaar geleden Nederland een enorme dreun van de kredietcrisis kreeg.
Niet gelukt
– Een eind maken aan de bevoordeling van vooral werkende 50-plussers ten opzichte van jongeren, die een eigen huis, een vaste baan en een pensioen kunnen vergeten. En die als ze niet oppassen straks in een land wonen dat half onder water staat. Zie hier voor een uitgebreide analyse.
Leuke dingen
– De kettingzaag die vanaf Rutte-I op de cultuursector is losgelaten gaat terug in het vet. De sector krijgt er 80 miljoen per jaar bij. De erfenis van toenmalig cultuur-staatssecretaris Halbe – ‘Ik ga die kunstenaars eens aan het werk zetten’ – Zijlstra verdwijnt daarmee in de geschiedenisboekjes.
Weird shit
– Het salaris van de koning gaat met 24.000 euro omhoog naar 926.000 euro.
Usual suspect: hoofdpijn die in elke Miljoenennota terugkomt
– De uitgaven voor gezondheidszorg gaan (over de hele kabinetsperiode) met 16 miljard omhoog. We geven nu jaarlijks 9 procent van het nationaal inkomen uit aan zorg. De ziektekosten-premie gaat met zoiets als een tientje per maand gemiddeld omhoog.
Eindoordeel
Deze Miljoenennota is fraai, maar met een 4-partijen coalitie die een minieme meerderheid heeft, uitgestelde plannen, een politiek taboe op minder hypotheekrente-aftrek en weinig steun van de bevolking schiet de lange termijn er behoorlijk bij in.
