De Matthäus-Passion is een oratorium, een muziekstuk voor orkest, zangsolisten en koor, dat gedragen wordt door een verteller. In dit geval gaat het om lijdens- en sterfverhaal van Jezus zoals het in bijbel verteld wordt door Mattheüs, één van de twaalf volgelingen van Jezus.
Jezus, een rebelse Jood die liefde, geweldloosheid en vergeving predikt in tijd van oorlog en onderdrukking, wordt door de Joods religieuze autoriteiten als onruststoker gezien. De Romeinse overheersers weten niet wat ze met jezus aan moeten, en laten het volk uiteindelijk zijn lot beslissen: hij wordt gekruisigd. Deze gebeurtenis markeert de opkomst van het christelijke geloof, dat ongeveer 100 jaar later als officiële religie wordt erkent door de autoriteiten.
De Matthëus-Passion is geschreven door Johan Sebastian Bach voor de Goede Vrijdag dienst van 11 april 1727 in de St Thomaskerk in Leipzig, Duitsland. Tijdens het leven van Bach wordt de Matthäus-Passion nog drie keer uitgevoerd in 1729, 1736 en in 1740. Daarna raakt het muziekstuk – samen met de rest van Bach’s muziek – in de vergetelheid.
Tot honderd jaar later, op 11 maart 1829, Felix Mendelssohn Bartholdy een ingekorte uitvoering in Berlijn verzorgt. Mede door zijn inspanningen komt Bachs muziek weer onder de aandacht. Rond 1900 is de Matthäus-Passion een vast onderdeel geworden van het concert-repertoire.
In Nederland wordt rond Goede Vrijdag door vele Nederlanders de Matthäus -Passion geluisterd. Deze geliefde Matthäus-traditie is te danken aan veelvuldige uitvoeringen van dirigent Willem Mengelberg in Amsterdam en de Nederlandse Bachvereniging in Naarden.
Maar hoe komt het nu dat we nooit genoeg krijgen van de Matthäus-Passion? Allereerst komt dat natuurlijk door de magistrale muziek van Bach en niet te vergeten de prachtige bewerking van de bijbelteksten door Christian Friedrich Henrici onder pseudoniem Picander.
Maar de Matthäus-Passion is meer dan een ‘gewoon’ prachtig muziekstuk. Het vertelt het lijdensverhaal van Jezus dat gaat over liefde, vertrouwen, vriendschap, verraad, vergeving, onrecht, twijfel, medelijden, acceptatie, verdriet, de dood en zo meer…
De Matthäus-Passion gaat over de grote emotionele thema’s van het menselijk leven. Thema’s waar we allemaal in meer of mindere mate mee te maken krijgen. De Matthäus-Passion neemt je mee op een emotionele rollercoaster van twee en een half uur en laat je gelouterd achter.
Catharsis (kátharsis) noemde Aristoteles dit effect; emotionele zuivering door het opwekken van krachtige emoties die zorgen voor psychische zuivering. Bach weet als geen ander die grote menselijke emoties, samengebracht in het lijdensverhaal van Jezus, te vertalen naar muziek. De Matthäus-Passion streelt en troost de menselijk ziel. En dat hebben we nodig, elk jaar weer…
Een aantal stukken / emoties uitgelicht:
ONRECHT
Het openingskoor.
Het koor zou je kunnen zien als het geweten van het volk.
Het koor: Komt o dochters, helpt mij klagen. Zie welk onrecht hier plaatsvindt…
https://www.youtube.com/watch?v=6As1Pvz-mHs
VERRAAD
Judas heeft 30 zilverstukken aangenomen om Jezus te verraden aan joodse priesters.
De sopraan zingt: Bloed nu maar, o moederhart. Het kind dat u heeft grootgebracht is en slang geworden…
https://www.youtube.com/watch?v=Dq-QEHM0A-4&list=RDp8T3paj0sPQ&index=2
OVERGAVE
Tijdens het laatste avondmaal heeft Jezus verteld dat één van hen hem zal verraden. Iedereen is verdrietig en verklaart hem de liefde.
De sopraan: Ik wil u mijn hart geven…
https://www.youtube.com/watch?v=HA4NZPd0PlQ
ACCEPTATIE
Jezus vraagt legt zich neer bij zijn lot: niet zijn wil, maar de wil van God.
De bas: Graag wil ik mij bereid verklaren om het kruis te aanvaarden…
https://www.youtube.com/watch?v=tYR7tkFYFF0
VERRAAD
Judas heeft Jezus verraden met een kus. Hij is opgepakt.
Verbrijzel, verwoest de valse verrader, zingen de koren.
https://www.youtube.com/watch?v=ZzLGIfX0ltk
BEROUW
Jezus is opgepakt. De leerlingen zijn gevlucht. Het koor (het geweten van het volk):
O mens, beween uw grote zonden…
https://www.youtube.com/watch?v=-ql4uj5MNbQ
ONRECHT
Jezus wordt onterecht beschuldigd maar zwijgt en incasseert.
Geduld, geduld! Zingt de tenor, als onrecht van valse tongen mij tart moet ik lijden zonder schuld…
https://www.youtube.com/watch?v=j_bms56BAq0
BROUW
Petrus zegt tot drie keer dat hij Jezus niet kent, hij verloochend hem uit angst om opgepakt te worden. Dan kraait een haan drie keer, precies zoals Jezus voorspeld had. Petrus huilt bittere tranen van spijt…
De alt: Heb medelijden, om mijn tranen…
https://www.youtube.com/watch?v=BBeXF_lnj_M
SPIJT
Judas heeft zich opgehangen. Hij heeft het geld weggegooid: het was bloedgeld.
De bas: Geef mij toch mijn jezus weer. Zie, het geld, het moordenaarsloon.
https://www.youtube.com/watch?v=6hUjGSAcLy4
LIEFDE
De Romeinse heerser Pilatus vraagt wat Jezus voor kwaads heeft gedaan?
De sopraan: Uit liefde wil hij sterven, opdat de duisternis van mijn ziel zal worden weggenomen…
https://www.youtube.com/watch?v=HkFAh6aE2QU
ONMACHT
Het volk heeft gekozen: Barabas wordt vrijgelaten, Jezus gekruisigd.
De alt: Wordt uw hart dan niet verteerd bij de aanblik van zoveel pijn? Halen mijn tranen dn niets uit? Neem mijn hart er dan maar bij…
https://www.youtube.com/watch?v=AjWnU_r1-BE
DE DOOD
Jezus heeft een moment van twijfel aan het kruis: Eli, Eli lama sabachthani? God, heeft u mij verlaten? Hij roept nogmaals, en geeft dan de geest…
Het koor: Als ik eenmaal ga sterven, blijf dan heel dicht bij mij…
https://www.youtube.com/watch?v=tgKmBNcJm5w
AFSCHEID
De bas: Maak mijn hart rein, zodat ik Jezus zelf kan begraven (in mijn hart)…
https://www.youtube.com/watch?v=9dJPW6zQcUI
VERDRIET
Het slotkoor: Wij knielen wenend voor u neer…
https://www.youtube.com/watch?v=iTN_hOuqLqI
‘The aim and final end of all music should be none other than the glory of God and the refreshment of the soul’ ~ Johann Sebastian Bach
Bach ondertekende zijn composities met: Soli Deo Glorie (Alle Eer voor God)
Foto van Wim van ’t Einde via Unsplash
