Ik zag opeens de landschappen om mij heen en de aarde onder mijn voeten, levendige en tastbare spelers in dat fenomeen klimaat, die opeens dichtbij zijn gekomen. Niet de ongevoelige, abstracte computermodellen die zich enkel richten op het dieet, ofwel de CO2 uitstoot die drastisch verminderd moet worden. Nog niet zo lang geleden keek de wetenschap precies zo naar klimaat, bijvoorbeeld de Spaanse wetenschapper Millán M. Millán. In de jaren ’80 begon dat te veranderen en alleen het boek met die ene strategie werd als officieel wetenschappelijk standpunt verklaard. Een meer ecologische kijk op klimaat, zoals die van Millán M. Millán, is naar de zijlijn geschoven in het klimaatdebat, maar is dankzij allerlei gedecentraliseerde initiatieven langzaam op haar retour. En dat is maar goed ook.
Verwoestende branden
Momenteel komen heftige beelden voorbij in de media van de natuurbranden in Californië die 7 januari jl. aanvingen in de Pacific Palisades in Los Angeles. Minstens 180.000 gedwongen evacuees vluchtten voor het verwoestende vuur, zo’n 10.000 huizen tot de grond afgebrand, velen zijn alles kwijt, waarbij minstens 24 mensen hun leven verloren. Het vuur is door extreem sterke wind, de Santa Ana wind genoemd, moeilijk te controleren.
Zo’n drie maanden geleden gebeurde vele Spanjaarden hetzelfde. Van de een op de andere dag raakten zij alles kwijt, er vielen ruim tweehonderd doden en vele gewonden, tientallen mensen vermist, het was een ongekende verwoesting. Geen vliegensvlug om zich heen grijpend vuur, maar alles verzwelgend water veroorzaakte één van de grootste rampen in Spanje. De Spaanse overheid kondigde begin november dagen van nationale rouw aan en ondertussen vochten de getroffenen voor hun bestaan. Al gauw, zoals ook nu weer met de brand in Californië, wezen burgers naar bestuurders die gefaald zouden hebben en zijn er media en organisaties, zoals Greenpeace die dergelijke rampen volledig toeschrijven aan klimaatverandering. Maar er is veel meer aan de hand.
Oncontroleerbaar
Het voor Spanje bekende weerfenomeen DANA (Depresión Aislada en Niveles Altos, oftewel ‘geïsoleerde depressie op grote hoogte’), waarbij warme lucht van de Middellandse Zee botst met een koufront afkomstig vanuit de poolgebieden, was de directe aanleiding van het noodweer, extreme regenval met op sommige plaatsen hagelstenen zo groot als tennisballen dat op 28 oktober ’24 begon in de zuidoostelijke provincie Almería. Het noodweer hield nog dagen aan en veroorzaakte hevige overstromingen. Op beelden was de enorme kracht van het stromende water te zien. De situatie was oncontroleerbaar, voor even had de mens geen controle en de natuurkracht nam het over. De hevige regenval zorgde voor totaal ondergelopen straten, wegen veranderden in kolkende rivieren en modderstromen en sleurden alles mee.
Dystopische beelden
Het waren dystopische beelden, zoals we nu ook zien bij de Californische branden. De beelden raken des te meer, omdat ze laten zien dat er sprake is van een onhoudbare situatie, een ramp die zich nog wel eens zou kunnen herhalen. Het zorgt voor angst en onveiligheid, we denken al gauw bij zulke grote rampen, juridisch aangeduid als ‘force majeure’ of een ‘act of God’, dat ze niet te verhelpen zijn. Maar is dat wel zo? Hoe groot de impact van dergelijke natuurrampen zijn, daar heeft de mens gelukkig wel invloed op, mits we onze relatie met water veranderen. Menselijke invloed door te werken aan de restauratie van de watercyclus, ook wel hydrologische cyclus genoemd, die door ons toedoen verstoord is.
Grote en kleine watercyclus
De watercyclus is het proces waarbij water voortdurend circuleert tussen de aarde en de atmosfeer. Het water op aarde en het water in de atmosfeer vormen samen de hydrosfeer en omvatten oceanen, rivieren, meren, ijskappen en waterdamp. De watercyclus kan onderverdeeld worden in blauw en groen, ofwel de grote en kleine watercyclus. De blauwe watercyclus is het water van de zee dat verdampt en opstijgt, wolken vormt en neerslaat, waarvan grotendeels op zee en in mindere mate boven land, en via rivieren, meren en oppervlakkige wateren tot ons komt en gebruikt wordt voor menselijke doeleinden. Daarbinnen bevindt zich de groene watercyclus: waterverdamping afkomstig van vegetatie en bossen dat weer neerslaat grotendeels op land. In de Amazone is deze cyclus verantwoordelijk voor 80 procent van de regen. De hoeveelheid van het water op aarde blijft vrij constant in de tijd. De verdeling van het water over de grote reservoirs van ijs, zoet water, zout water en atmosferisch water is echter variabel en afhankelijk van klimatologische factoren (het gedeelte van het zoetwater toegankelijk voor de mens varieert echter weinig). Het water beweegt van het ene reservoir naar het andere, bijvoorbeeld van de rivier naar de oceaan of van de oceaan naar de atmosfeer.
Dodelijke gevolgen
Activiteiten, zoals ontbossing, overbegrazing, intensieve landbouw, verstedelijking en drooglegging van wetlands verstoren de watercyclus en evapotranspiratie van planten en bodems die neerslag en de aanvulling van watervoorraden op andere plekken beïnvloedt. Met als gevolg droogte, extreme weersomstandigheden en overstromingen. Landen krijgen steeds meer te maken met langdurige droogte en overstromingen door verstoring van de watercyclus. Dit levert klimaatchaos op, waarvan de gevolgen dodelijk zijn.
Massale ontbossing
Om nu beide natuurrampen volledig toe te schrijven aan onze fossiele brandstoffen-verslaving worden andere factoren genegeerd die een uiterst vitale rol spelen. Het een beïnvloedt het ander en grijpt op elkaar in; de massale ontbossing (bomen die CO2 en water opnemen en water circuleren) die droogte en waterschaarste teweegbrengt en het alles in beton gieten, waardoor regen niet opgenomen en vastgehouden kan worden, grondwater niet aangevuld en de boel overstroomt. Als een bos wordt gekapt, wordt onmiddellijk de watercyclus op die plek vernietigd en daarmee het koelmechanisme van het bos. Het zorgt voor opwarming. Al in de jaren 1850 werden de dichte eikenbossen in de provincie Almería massaal gekapt om de ovens van de loodsmelterijen te stoken met verwoestijning tot gevolg.
De staat Californië heeft grotendeels een mediterraan klimaat en kent periodes van langdurige droogte. Bij langdurige droogte neemt de kans op natuurbranden weer toe. Meer dan een eeuw lang hebben boeren in Californië meer grondwater opgepompt dan er voor in de plaats kwam. Californië heeft meer grondwater verloren dan er in alle reservoirs zit. Herstel van de watercylus zou dus veel meer aandacht moeten krijgen in de beheersing van rampen, zoals de huidige natuurbranden die de hele regio in z’n greep houden.
Grootste waterdepot
Door de gebroken watercyclus en klimaatverandering zie je steeds vaker dat regen in kortere tijd én heviger neervalt. Met een op veel plaatsen, zoals in de regio van Valencia, nog amper levende aardbodem vanwege hevig ploegwerk van de bodem, intensieve landbouw en overmatig pesticiden-gebruik zorgt dat voor ernstige problemen. In plaats van het opnemen in de grond en aanvullen van het grondwater, spoelt de regen weg met bodemerosie tot gevolg. De aardbodem is het grootste waterdepot, maar dat hangt helemaal af van de hoeveelheid organisch materiaal in de aarde (voor een gezonde aardbodem zo’n 4 tot 5 procent). In het algemeen geldt dat één procent organisch materiaal in onze aardbodem 200.000 liters water per hectare kan vasthouden. In Valencia en omstreken waar de overstromingen plaatsvonden is de reguliere aardbodem meer dood dan levend, bevat minder dan één procent organisch materiaal, waardoor de aarde niet in staat is de hevige regenval op te nemen.
Het verhaal van de dammen
Al tijdens de Spaanse overstromingen kwam telkens het verhaal voorbij dat er in de laatste jaren 256 dammen zouden zijn verwijderd op verzoek van de Spaanse overheid, een recordaantal. De Spaanse regering van Pedro Sanchez zou hiermee schuldig zijn aan de ramp. Met name de radicaal-rechtse politieke partij VOX verkondigde dit nieuws om een schuldige voor al het leed aan te wijzen, zoals nu ook gebeurd bij de Californische branden. Het bleek echter volgens de krant El Diario dat er 241 barrières, kleine dammen, zijn verwijderd die geen water vasthielden, maar het alleen tegenhielden totdat de rivier ze van bovenaf overstroomt en het water zijn weg vervolgt. Het weghalen van deze barrières, zodat rivieren weer volledig kunnen stromen, vloeit voort uit de Europese Biodiversiteitsstrategie om te voldoen aan de Kaderrichtlijn Water, het beleid voor de beoordeling van de kwaliteit van het oppervlakte- en grondwater in Europa.
Bijna de helft van de Spaanse rivieren verkeert in slechte staat, ook door het bestaan van deze obstakels. Recentelijk zijn er geen grote dammen verwijderd in de gemeente Valencia, alleen een paar dammen die geen capaciteit hebben om een overstroming op te vangen. Het zijn meer barrières dan dammen, die geen water vasthouden, geen nut hebben, ook niet om te irrigeren, zo hebben experts aan de Spaanse krant laten weten.
De rol van water in klimaatbeleid
Beheersing van klimaatverandering, adaptie en het opbouwen van veerkracht, ook tegen rampen zoals in Los Angeles en Valencia, is volgens ‘de waterman van India’ Dr. Rajendra Singh en andere wetenschappers, hydrologen, milieudeskundigen en experts niet mogelijk zonder water. De rol van water in klimaatbeleid is voor het eerst vastgelegd tijdens de 27e klimaattop, COP27 van November 2022.
Hoe ziet watercyclus-herstel eruit?
Restauratie van de watercyclus treedt op bij het planten van bossen die helpen het grondwater aan te vullen. Daarnaast het bouwen aan een gezonde landbouwbodem en waterbeschermings- en opvang structuren en natuurbescherming van rivieren en bossen. Stromende rivieren en een gezonde relatie tussen grondwater en oppervlaktewater vormen de basis voor bescherming tegen droogte en overstromingen, als ware het een verzekering tegen grillig weer.
Het vertragen van de regenstroom en het afvoeren ervan naar de aquifers, watervoerende lagen in de ondergrond, en waterlichamen biedt bescherming tegen droogte en overstromingen. Stromende rivieren fungeren als een buffer tegen droogte en overstromingen, door overtollig water op te nemen tijdens hevige regens en water af te geven in droge periodes. Aanleggen van vijvers, waterpoelen en kleine meren verminderen de kans op en de intensiteit van overstromingen. En het nieuw leven inblazen van natuurlijke ecosystemen van bossen, graslanden en wetlands, ook buffers tegen rampen. Dus niet langer verwoesting, maar herstel van bossen, aardbodems en wetlands.
Oplossing van de natuur
We kunnen ons geen ‘CO2 tunnelvisie’ veroorloven. Om de planeet af te koelen en watergerelateerde rampen als droogte en overstromingen te verminderen, ligt de oplossing in het vergroenen van de aarde. De natuur geeft de oplossing. Water is de crux. Het herstellen van de watercyclus helpt bij het beheersen van overstromingen, branden, droogte, hitte en waterschaarste. Droogtes en overstromingen zijn wereldwijde problemen, maar met door lokale gemeenschappen aangestuurde oplossingen.
Door de CO2 tunnelvisie die restauratie van de watercyclus en goed landbeheer op een zijspoor heeft gezet, kun je je afvragen hoeveel land en water er in de tussentijd niet beschermd en hersteld had kunnen zijn als het publiek had geweten hoe belangrijk hun lokale en regionale landschappen zijn voor hun eigen leefklimaat? Gelukkig breekt dat besef nu langzamerhand door. Het is essentieel voor het leven op deze aardbol dat deze tweeledige klimaatvisie – terugdringing van de emissie-uitstoot en restauratie van de watercyclus- weer de volle aandacht krijgt die het verdient.
Bronnen:
– Permacultura Mediterranea
– Drought, Flood and Climate Change Global challenge, local solution. Dr. Rajendra Singh en Dr. Indira Khurana, March 2023
Beeld: Branden in Californië, Saly Moses op Pexels
