De context
Het Turkse soennietisch-islamitische regime van de AK-partij zag in de opstand tegen Assad in 2011 een kans om van het gehate Assad-regime af te komen en de eigen invloed in het Midden-Oosten te vergroten. Om deze reden leverde Turkije wapens aan de oppositie toen de protesten toenamen en een min of meer georganiseerd leger in 2012 tegen Assad begon te strijden, net zoals de Amerikaanse CIA, Qatar en zeer waarschijnlijk Saoedi-Arabië. De Verenigde Staten houden vol dat zij alleen gematigde oppositie steunen, van Turkije is bekend dat zij ook islamistische strijders van Ahrar al-Sham steunt, nu actief in de operatie Euphrates Shield, en volgens sommigen tot voor kort ook IS.
Operatie Euphrates Shield illustreert bij uitstek hoe de Turkse plannen totaal mislukten en hoe een Turkse koerswijziging nodig is. Het regime van Assad was in grote problemen en grotendeels afhankelijk van Libanese en Iraakse milities om de eigen militaire tekorten aan te vullen en Turkije kon rustig achterover leunen, tot het Russische leger in 2015 bijsprong en het Syrische leger met hulp van de Russische luchtmacht het beleg van west-Aleppo doorbrak, Palmyra veroverde en over de hele linie de eigen positie versterkte ten koste van de mede door Turkije gesteunde rebellen. De zeer nabije verovering van het belegerde oost-Aleppo illustreert de veranderde verhoudingen. Ondanks dat het Syrische regime nog altijd onthutsend zwak is, zijn de kansen op regime change totaal verkeken en voeren de rebellen uiteindelijk een al verloren strijd.
In het noorden, in de provincie Idlib en de randen van de naastgelegen provincies Hama en Aleppo, hebben de rebellen eventueel een kans om naar de wens van Jabhat Fatah al-Sham (al-Qaida in Syrië) een emiraat te stichten, afhankelijk van de hoeveelheid Turkse steun, die sinds het begin van Euphrates Shield fors is afgenomen, vermoedelijk vanwege een overeenkomst met Assad, en de Russische bereidheid om Assad te steunen om heel Syrië weer in te nemen, maar voor het overige is het einde van de opstand in zicht. Belangrijk is ook dat de opstand nooit begonnen is om een eigen islamitisch emiraat te stichten, maar om vreedzame demonstranten te beschermen tegen geweld van het regime en op langere termijn om het Assad-regime te vervangen door een op tamelijk liberale leest geschoeide democratie.
Euphrates Shield
Met Operatie Euphrates Shield reageert Turkije op het falen van de opstand tegen Assad. Assad is weliswaar een vijand van Turkije, maar de aartsvijand van Turkije is de PKK, zo wordt dat tenminste in Turkije gezien. Turkije ziet geen verschil tussen de PKK en de YPG (militaire organisatie van de in noord-Syrië regerende politieke partij PYD) en zelfs niet tussen PKK en Syrisch democratisch leger SDF*, de paraplu waaronder verschillende rebellengroepen tegen IS strijden en waarvan de YPG de grootste militaire groep is. Het doel van Turkije is om de opmars van het SDF in te kapselen en te voorkomen dat de SDF-gebieden (cantons) in oost- en west-Syrië elkaar kunnen bereiken.
Nachtmerriescenario voor Turkije is dat het SDF (volgens Turkije PKK) een autonome of semiautonome staat vormt langs de hele zuidgrens. De kans dat het SDF ten zuiden van al-Bab alsnog de connectie tussen de cantons creëert is echter groot, ook omdat het Syrisch regime een SDF-buffer tussen de eigen troepen en de door Turkije gesteunde rebellen in noord-Aleppo goed kan gebruiken en zeer waarschijnlijk het SDF met artillerie en zelfs luchtmacht zal steunen. De angst voor een aaneensluiting van cantons is de belangrijkste reden dat de rebellen in noord-Aleppo de aanvallen op al-Bab teruggeschroefd hebben en de laatste dagen vooral dorpen en stadjes aanvallen die in handen zijn van het SDF.
Enclave
Het gevolg van het geschetste scenario waarbij het SDF de cantons op elkaar kan aansluiten, is dat in noord-Aleppo een vrij grote van Turkije afhankelijke enclave ontstaat, in het westen, zuiden en oosten omringd door het door het SDF beheerste gebied, dat samen met het Assad-regime een feitelijke federale staat vormt. De kans is klein dat Turkije deze rebellenenclave in noord-Aleppo zal willen annexeren, want dan heeft Turkije alsnog het SDF (ook wel de Noordelijke Federatie genoemd als het niet over het leger maar over het grondgebied gaat) langs de gehele zuidgrens. Een meer voor de hand liggend scenario is dat Turkije deze enclave door een ‘neutrale’ militie laat beheersen, met daarbij één basis of meer bases voor steun. De Turkse militaire basis die Turkije volgens verschillende media bij Akhtarin bouwt, is een aanwijzing voor dit scenario, waarbij het gebied feitelijk een Turks protectoraat zou worden.
Een Turks protectoraat in Syrië is niet de uitkomst waar Turkije in de eerste jaren van de opstand naar streefde. Veel van de plannen van Turkije zijn mislukt, overigens net als de plannen van andere landen die het Vrije Syrische leger steunen, en het succes van YPG/SDF is de Turkse regering een doorn in het oog. Een Turks protectoraat in noord-Syrië is in dat perspectief niet meer dan een doekje voor het bloeden, temeer daar de Iraakse regering samen met de door de Verenigde Staten geleide coalitie een actieve Turkse inmenging in de slag om Mosoel geblokkeerd heeft.Scenario’s waarbij het Syrische leger zelf in noord-Aleppo orde op zaken zou stellen, het SDF de rebellen hier zou verslaan of de enclave onder bescherming van de VN zou komen (een Golan-scenario) zijn niet onmogelijk, maar allen een stuk minder waarschijnlijk. Er is ook een scenario denkbaar waarbij het SDF niet in staat is om de cantons op elkaar aan te sluiten, maar wel een eigen regering vormt binnen een federaal Syrië en het gebied dat door rebellen veroverd wordt toch een Turks protectoraat wordt.
Met het vormen van een enclave in noord-Syrië, krijgt Turkije wel automatisch een plekje aan de onderhandelingstafel bij de vorming van een toekomstig Syrië, samen met de regering van de Noordelijke Federatie en Rusland. Daarmee krijgt Turkije toch nog een beetje meer invloed in het Midden-Oosten.
*En de Manbij Militaire Raad. Het SDF is strikt genomen niet actief in Manbij en omgeving, dus het door het SDF veroverde deel ten westen van de Eufraat dat niet bij Afrin hoort. De strijders van de Manbij Militaire Raad (MMC) zijn echter wel opgeleid door het SDF, zeer waarschijnlijk loyaal aan deze groep en er is vermoedelijk ook sprake van enige coördinatie tussen beide organisaties. Ook de door deze MMC veroverde dorpen en stadjes worden door Turkije en de door Turkije gesteunde rebellen aangevallen. Als de MMC en het SDF uit Afrin de beide fronten kunnen verbinden, is er de facto sprake van een aaneengesloten gebied, zelfs als de rest van het SDF ten oosten van de Eufraat blijft.
