Eerder brachten collega’s van The Investigative Desk al de ‘Beyond Nicotine’-strategie aan het licht: Hoe de grootste tabaksfabrikanten de afgelopen jaren investeerden in medische producten. Zo komen hun klanten twee keer langs de kassa: één keer voor de sigaretten, daarna voor middelen tegen de ziektes en kwalen die ze oplopen.
De pesticidenindustrie lijkt dezelfde strategie te voeren. Maar dan binnen één bedrijf. Dat wil zeggen: Chemiereus Bayer, de grootste pesticidenfabrikant ter wereld, heeft tevens een farmaceutische afdeling en een divisie voor consumentengezondheid die samen minstens zo groot zijn als de agrarische tak. Daar ontwikkelen ze winstgeven oplossingen voor alle mogelijke schade die hun pesticiden kunnen aanrichten.
Neem glyfosaat. Dit onkruidbestrijdingsmiddel kan kanker en de ziekte van Parkinson veroorzaken, maar dit is meteen ook een verdienmodel dat we gerust de ‘Beyond Glyfosaat’-strategie kunnen noemen: Allereerst veroorzaken hun pesticiden gezondheidsklachten, vervolgens verdienen ze aan medicijnen tegen deze ziektes en kwalen.
Monsanto
Glyfosaat is de meest gebruikte en de meest controversiële onkruidverdelger ter wereld. Het Duitse Bayer AG dat is sinds de overname van Monsanto in 2016 de grootste producent van op glyfosaat gebaseerde middelen. Bij die overname hoorde ook het hele dossier met alle schadeclaims die waren aangespannen omdat glyfosaat kankerverwekkend zou zijn. Vooral in de Verenigde Staten liepen diverse rechtszaken. De overnameprijs bedroeg toch nog 53,6 miljard euro.
Monsanto maakte, ten tijde van de overname door Bayer, een omzet van 4,3 miljard euro en een winst van ruim 1,7 miljard op de verkoop van herbiciden, met Roundup als belangrijkste product. Roundup is de glyfosaatbevattende onkruidbestrijder waar Monsanto jarenlang patent op had.
Met de cijfers zat het dus wel goed, er moest alleen geïnvesteerd worden in het imago. Hiervoor werd de naam Monsanto geofferd. Dit bedrijf had door de jaren een slechte naam opgebouwd als producent van Agent Orange, het ontbladeringsmiddel dat dat tijdens het Amerikaanse leger inzette tijdens de Vietnamoorlog, en later vanwege DDT. Hier bovenop kwam nog het middel Roundup.
Ander dingetje waren de niet aflatende rechtszaken. In plaats van tegen Monsanto, richtten de aanklagers zich nu tegen Bayer. Alleen al in 2020 waren er een slordige 125.000 rechtszaken aangespannen tegen de multinational vanwege de vermeende kankerverwekkende effecten van glyfosaat. De multinational heeft ongeveer 75% van deze zaken opgelost door de zaken te schikken. Dit kostte hen bijna 10 miljard dollar.
Verlies van biodiversiteit
Alles draait dus om glyfosaat. Het is een niet-selectief herbicide, wat betekent dat het vrijwel alle planten waarmee het in contact komt verzwakt en meestal zal doden. Voor boeren is dat niet alleen gemakkelijk, hun hele bedrijfsvoering en het hele landbouwsysteem is daar op ingesteld. Zonder dit middel weten boeren niet meer hoe ze met de altijd woekerende onkruid zouden moeten omgaan. Vanwege onder meer de hoge kosten van arbeid en de lage energiekosten, zijn boeren aangewezen op breedwerkende herbiciden en andere chemische middelen.
Voor de natuur is het funest. Glyfosaat kan leiden tot verlies van biodiversiteit, waardoor ecosystemen kwetsbaarder worden voor vervuiling en klimaatverandering. Bovendien kan het schadelijke effecten hebben op waterhabitats en ondervinden ook waterzuiveringsinstallaties hinder van glyfosaat, de werkzame stof in Roundup.
En dan zijn er nog de gezondheidsrisico’s. glyfosaat zou risico’s voor de mens opleveren zoals huidirritaties, braken, misselijkheid en diarree.
Leukemie
In 2015 verklaarde de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) glyfosaat zelfs als ‘waarschijnlijk kankerverwekkend voor de mens’. Onlangs is nog eens aangetoond in een studie bij ratten dat glyfosaat op jonge leeftijd leukemie kan veroorzaken. Maar niet alleen ratten in het laboratorium, ook kinderen in Brazilië blijken sneller leukemie op te lopen door het veelvuldig gebruik van pesticiden, waaronder glyfosaat in sojavelden.
En recentelijk wezen wetenschappers op een verband tussen het gebruik van bestrijdingsmiddelen, waaronder glyfosaat, en het ontstaan van neurologische aandoeningen zoals de ziekte van Parkinson.
De EFSA hield dat meer dan twintig jaar achter, terwijl deze Europese autoriteit burgers juist dient te beschermen tegen de risico’s die fabrikanten mogelijkerwijs kunnen aanrichten op de menselijke gezondheid en op het milieu.
Bij Monsanto zijn ze niet geschrokken van de bevindingen van EFSA. Hoogstens dat het nu naar buiten komt. Wetenschappers van Monsanto waren immers niet twintig, maar zo’n vijftig jaar geleden al op de hoogte van de risico’s. Al in de jaren ’70, de beginjaren van Roundup, wist het Amerikaanse bedrijf dat Roundup, en dan met name de werkzame stof glyfosaat, mogelijk kanker kon teweegbrengen.
Monsanto heeft echter nooit iets gedaan om een alternatief te vinden of de productie van glyfosaat terug te draaien. Integendeel: Ze zetten gentechnologie in om gewassen te introduceren die resistent waren tegen Roundup, zodat het middel nog grootschaliger kon worden ingezet.
Roundup dood zoals gezegd, vrijwel alle planten. Alleen Roundup Ready-gewassen ontspringen de dans. Deze zijn genetisch gemodificeerd, zodat glyfosaat geen vat op hen heeft. Het begon in 1996 met soja, daarna volgden maïs, koolzaad, suikerbieten, katoen en alfalfa. Ook wordt er gewerkt aan Roundup-Ready tarwe.
Naar schatting zijn er bijna 174 miljoen kilo extra aan herbiciden gebruikt sinds de introductie van Roundup Ready-gewassen.
In 2000 verliep het patent van Monsanto op de productie van glyfosaat. Dit leidde tot nieuwe producten met hogere concentraties glyfosaat, terwijl veel boeren de producten bleven toepassen met de oude, standaard dosering. Zo nam het glyfosaatgebruik alleen maar toe en werd dit middel wereldwijd het meest gebruikte herbicide.
Oplossing
Dus ondanks de wetenschap dat glyfosaat kanker kan veroorzaken, werd de productie drastisch opgevoerd. Het effect dat glyfosaat heeft op de bodem is bekend. Het maakt dat planten minder goed in staat zijn voedingsstoffen op te nemen, waardoor ze gevoeliger worden voor ziekten en minder weerstand hebben tegen ziekmakende micro-organismen, zoals schimmels.
Maar geen zorg: Bayer levert ook chemische middelen tegen ziekten en schimmels, met klinkende namen als Luna Sensation, Teldor, Flint, Serenade ASO en Imidacloprid.
Bayer lijkt een oplossing te hebben voor elk probleem. Ook als het gaat om negatieve gevolgen voor de menselijke gezondheid. Niet de oorzaak wordt weggenomen; het is veel commerciëler om oplossingen te verkopen voor de gevolgen. Voor kanker bijvoorbeeld.
Het Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek van de WHO classificeerde glyfosaat al in maart 2015 als ‘waarschijnlijk kankerverwekkend voor de mens’. Nog in datzelfde jaar richtte het Duitse concern Bayer Medical Care op. Dit bedrijfsonderdeel ontwikkelde onder meer tal van medicijnen tegen kanker en werd in 2016 onderdeel van Bayer Pharmaceuticals.
Inmiddels biedt hun oncologie-afdeling behandelingen tegen leverkanker, prostaatkanker, nierkanker, schildklierkanker, borstkanker, colorectale kanker, gastro-intestinale stromale tumor en het zeldzame TRK-fusiekanker. Bayer Pharmaceuticals verwacht tegen 2030 een omzet van 10 miljard dollar te behalen uit alleen al deze oncologieproducten.
Celtherapie
Ander onderzoek bij Pharmaceuticals betreft die andere ziekte die glyfosaat zou kunnen aanrichten: de ziekte van Parkinson. In juni maakte Bayer Pharmaceuticals de eerste, hoopvolle resultaten bekend van hun onderzoek naar celtherapie tegen deze hersenziekte.
Het betreft een experimentele therapie met twaalf vrijwillige Parkinsonpatiënten. Bij hen werden dopamineproducerende neuronen uit stamcellen operatief in de hersenen geplant. Dit moet de complexe netwerken van neuronen herstellen die door de ziekte zijn beschadigd. Op die manier zouden patiënten hun spiercontrole terug moeten krijgen.
De getransplanteerde cellen overleefden de test en werden in de hersenen opgenomen. Bayer gaf te kennen dat er geen noemenswaardige veiligheidsproblemen waren en volgend jaar meer patiënten te willen werven voor een groter onderzoek.
Dit onderzoek is wel nodig, want er zijn nogal wat complicaties te verwachten, zoals onvoldoende of onjuiste zenuwcelverbindingen, en moeilijkheden bij het creëren van specifieke neuronen. Dit soort complicaties kunnen leiden tot beperkt functieherstel en bijwerkingen na de transplantatie. Ook bestaat het risico op afstoting en er zijn de gebruikelijke bijwerkingen die kunnen variëren van milde symptomen zoals misselijkheid en vermoeidheid tot ernstigere complicaties.
Maar Bayer zou Bayer niet zijn of het heeft wel een oplossing. Zo heeft Consumer Health het product Iberogast® tegen misselijkheid en Berocca Energie® tegen vermoeidheid.
Grootste landbouwmultinational
Bayer produceert chemische middelen rond ziekten en plaagbestrijding. Dat wil zeggen: het heeft een plantaardige divisie en twee humane afdelingen. In 2018 ging Bayer zich concentreren op zijn kerntaken, wat betekende dat in 2020 de tak voor dierlijke geneesmiddelen werd verkocht aan Elanco Animal Health voor 5,86 miljard euro.
Bayer kent drie divisies. Bayer Crop Science is als wereldwijde marktleider in landbouwproducten het grootste bedrijfsonderdeel. Toch zijn de twee bedrijfsonderdelen die zich richten op humane gezondheid qua omzet samen net iets groter dan Crop Science, zo blijkt uit het jaarverslag over 2022.
Bayer Crop Science heeft bedrijven in gewasbescherming, zaden en digitale landbouw. In een jaar tijd steeg de omzet van dit onderdeel van ruim 20 miljard naar ruim 25 miljard euro. Dit is vooral te danken aan de verkoop van onkruidbestrijdingsmiddelen, waar ook glyfosaat onder valt. De verkoop van deze herbiciden steeg van 5,3 miljard euro in 2021 naar 8,3 miljard in 2022, ondanks de dalende prijzen voor glyfosaat sinds de toenemende concurrentie na het patentverloop in 2000.
Bayer Pharmaceuticals richt zich op medicijnen, met name voor cardiologie en vrouwengezondheid en op gespecialiseerde therapeutica op het gebied van oncologie, hematologie en oogheelkunde. De omzet steeg in een jaar tijd van 18,3 naar 19,2 miljard euro. Stivarga, Nubeqa en Nexavar zijn de drie belangrijkste producten van Bayer die bij kankerbehandelingen worden gebruikt en zo’n 1,35 miljard aan omzet genereren.
Belangrijkste product is Xarelto, een middel tegen embolie. Iets wat veel voorkomt bij kankerpatiënten. Zo’n 10 procent van alle kankerpatiënten ontwikkelt veneuze trombo-embolie.
Bayer Consumer Health brengt voornamelijk niet-receptplichtige producten, dus medicijnen die zonder recept van een arts te koop zijn zoals Voedingssupplementen, pijnstillers en middeltjes tegen griep, verkoudheid, allergieën en vermoeidheid. Dit is de kleinste afdeling, toch steeg ook hier de omzet, en wel van 5,3 naar 6,1 miljard euro.
Reactie Bayer
Omdat wetenschappelijke instellingen wereldwijd volgens Bayer geen verband zien tussen glyfosaat en kanker of de ziekte van Parkinson, wil Bayer niet ingaan op vragen over een mogelijke winstderving bij Bayer Pharmaceuticals wanneer Roundup niet meer wordt toegelaten in de EU. Minder zieken door glyfosaat betekent immers minder medicijnverkoop,
Ook wil de woordvoerder van de multinational niet ingaan op het beleid van Bayer omtrent het ontwikkelen van medicijnen en therapieën tegen ziekten die veroorzaakt zouden worden door glyfosaat. Bayer ontkent immers dit verband.
Bayer gaf via email de volgende reactie:
Glyfosaat is momenteel goedgekeurd voor gebruik in meer dan 100 landen. Verschillende instanties en regelgevende instanties over de hele wereld, waaronder de EFSA, ECHA en andere regelgevende instanties (bijvoorbeeld in Canada, Japan, Australië, Korea, enz.), die routinematig alle goedgekeurde pesticidenproducten beoordelen, hebben consequent opnieuw bevestigd dat op glyfosaat gebaseerde producten veilig worden gebruikt in overeenstemming met hun huidige labels, en glyfosaat is niet kankerverwekkend voor de mens. We zijn er dan ook van overtuigd dat ook in Europa glyfosaat een nieuwe erkenning zal krijgen gebaseerd op de wetenschappelijke conclusies van de Europese agentschappen.
De aanname van een causaal verband tussen de blootstelling aan pesticiden en een verhoogd risico op de ziekte van Parkinson wordt niet ondersteund door de beschikbare wetenschappelijke gegevens. Er is geen bewijs dat glyfosaat de ziekte van Parkinson veroorzaakt. Beoordelingen door Europese regelgevende instanties zoals de EFSA, ECHA en de Amerikaanse Environmental Protection Agency hebben consequent geconcludeerd dat glyfosaat de zenuwen bij zoogdieren niet beschadigt, zelfs niet bij hoge doses.
Als Bayer investeren we zwaar in nieuwe gewasbeschermingsmiddelen, zowel chemisch als biologisch van aard. Een directe opvolger van glyfosaat blijkt lastig te ontwikkelen. Sommigen noemen het een ‘één op een miljoen molecuul’. Voor veel toepassingen zou het alternatief voor glyfosaat het bewerken van het land zijn. Door dit te doen komen broeikasgassen uit de bodem vrij. Glyfosaat maakt net landbouw zonder grondbewerking mogelijk, wat een belangrijke bijdrage levert aan de bestrijding van de klimaatverandering.
