Hoe zit dat met die 50.000 extra ZZP’ers?

Vijftigduizend extra zzp'ers in 2014, meldde de Kamer van Koophandel bij het begin van het nieuwe jaar. Het getal haalde zelfs het NOS Journaal. Maar wat zegt het? Niet meer dan dat er aan het eind van het jaar meer eenmanszaken geregistreerd stonden dan aan het begin. Interessanter is wat er in de tussentijd gebeurde.

De cijfers van de Kamer van Koophandel over zelfstandigen zonder personeel komen uit het Jaaroverzicht Ondernemend Nederland. De KvK stelt dat samen op basis van gegevens uit het Handelsregister dat zij bijhoudt. Ondernemers zijn wettelijk verplicht zich daar te registreren. Uit het overzicht blijkt dat de toename van het aantal ingeschreven zzp'ers het resultaat is van twee tegengestelde ontwikkelingen in het werkelijke leven. Daar gaat het over hele andere getallen. Grotere getallen, vooral. 

In de loop van het jaar zijn er 178.639 zzp'ers bij de KvK langs geweest in verband met hun inschrijving in het register. Onder hen waren er 114.285 die zich kwamen aanmelden omdat zij een eenmanszaak wilden starten. De andere 64.354 kwamen om zich weer te laten uitschrijven. Het verschil tussen het aantal inschrijvingen en het aantal uitschrijvingen (49.931) is de toename van het aantal zzp'ers die de KvK rappporteert en die door de media werd opgepikt. In december had het Centraal Bureau voor de Statistiek al vergelijkbare cijfers gemeld. 

Om echt te begrijpen welke processen zich precies afspelen rondom het zelfstandig ondernemerschap zou iemand de onderliggende gegevens van zowel de KvK als het CBS eens grondig moeten analyseren. Duidelijk is wel dat er meer aan de hand is dan puur een alsmaar aanhoudende groei van het aantal zzp'ers. 

Allesbehalve een homogene groep

Zowel de cijfers van de KvK als die van het CBS duiden erop dat de zelfstandigen zonder personeel allesbehalve een homogene en constante groep vormen. Het langzaam stijgende totaal is het saldo van een groot aantal instromers en een iets kleiner aantal uitstromers. Per jaar 'ververst' het bestand zich met ruim 10 procent. 

Dat gegegeven maakt dat we heel voorzichtig moeten zijn met praten over 'de' zzp'er. Neem bijvoorbeeld de financiële situatie van zzp'ers. Het overheersende beeld is dat een groot aantal zzp'ers weinig verdient, dat er een middengroep is die aardig rond kan komen, en dat er een kleine groep is die echt heel goed boert. Maar het zou zo maar kunnen dat het daarbij van jaar tot jaar om andere mensen gaat. 

Onlogisch is het niet, dat startende zzp'ers weinig verdienen, dat ervaren zzp'ers een mooi inkomensniveau kunnen bereiken, en dat degenen die dat niet lukt het na verloop van tijd weer voor gezien houden. Voor hoe we tegen zzp'ers aankijken en voor het beleid dat we voor die groep ontwikkelen, maakt dat veel verschil. Denk alleen al aan de wenselijkheid of de noodzaak van al dan niet verplichte pensioenregelingen en arbeidsongeschiktheidsverzekeringen.

Financiële situatie

Over de financiële situatie van zelfstandigen zonder personeel wordt veel gespeculeerd, maar harde cijfers zijn schaars. Eind vorig jaar publiceerde het CBS een overzicht dat enige houvast bood. Daaruit bleek dat zzp'ers in 2012 een persoonlijk inkomen (winst voor ondernemersaftrek) hadden van gemiddeld 33 duizend euro. 

De onderlinge verschillen in inkomen waren groot. De helft kwam amper aan de 25 duizend euro, terwijl 10 procent meer verdiende dan 70 duizend euro. Daarbij hadden zzp'ers die hun eigen arbeid aanboden in de regel een hoger inkomen (35 duizend euro) dan zzp’ers die producten verkochten (25 duizend euro).

Gemiddelde jaarwinst: 35.000 euro

Dat beeld op hoofdlijnen wordt nu wat verder ingekleurd door een onderzoek van ZZP Nederland onder zijn 35 duizend aangesloten zelfstandigen. De resultaten zijn niet een op een te vergelijken met die van het CBS, omdat de deelnemers aan het onderzoek niet per se representatief hoeven te zijn voor alle zzp'ers in Nederland. Maar de uitkomsten wijzen wel in dezelfde richting.

Bij ZZP Nederland heeft 37% van de zzp'ers een jaarwinst (voor belasting en aftrekposten) van minder dan 20 duizend euro, en komt 10% uit boven de 75 duizend euro. De meerderheid zit ertussenin. Voor zover het zinvol is een gemiddelde uit te rekenen, ligt dat rond de 35 duizend euro.

Het onderzoek geeft ook inzicht in een aantal aspecten waar het CBS geen informatie over had. Zoals over de financiële reserves van zzp'ers, over hun pensioen en over hun verzekeringen. Wat die reserves betreft lijkt het wel goed te zitten: 80% zou een buffer hebben voor twee maanden of meer, en 21% zou het zelfs meer dan een jaar kunnen uitzingen.

Pensioen perikelen

Minder goed geregeld lijkt het pensioen: 61% van de respondenten in het onderzoek van ZZP Nederland zegt helemaal niets te hebben geregeld voor later, en zou dus van alleen AOW moeten rondkomen. Als het gaat over arbeidsongeschiktheid, is het beeld niet veel anders: 59% heeft daar geen verzekering voor afgesloten. Wel denkt 36% eventuele problemen te kunnen opvangen vanuit het eigen vermogen of het inkomen van de partner.

Aan dat pensioen van zzp'ers wordt ondertussen volop gewerkt. Dat wil zeggen: aan extra mogelijkheden om geld opzij te zetten voor later, op zo'n manier dat het opgebouwde vermogen niet eerst hoeft te worden 'opgegeten' als iemand onverhoopt een beroep moet doen op de bijstand.

Beren op de weg

Staatssecretaris Jetta Klijnsma werkt al een tijdje aan een wetswijziging die althans enige bescherming moet bieden aan het zzp-pensioen. Vlak voor het kerstreces stuurde zij een brief aan de Tweede Kamer over haar vorderingen op dat gebied. Helemaal van een leien dakje lijkt dat nog niet te gaan.

Uit de brief van Klijnsma spreken vooral veel zorgen: over zzp'ers die juist te veel pensioen zouden willen opbouwen, over zzp'ers die de pensioenbescherming zouden willen gebruiken om geld te onttrekken aan een dreigend faillissement, over werknemers die zich wel eens achtergesteld zouden kunnen voelen, en over de gemeentes die de nieuwe regeling moeten gaan uitvoeren.

Ondanks alle beren op de weg hoopt de staatssecretaris haar wetsvoorstel in mei 2015 naar de Tweede Kamer te kunnen sturen.

Vrijwillig, individueel, aanvullend

Afgelopen jaar zijn er al drie financiële producten gelanceerd die zzp'ers zouden kunnen gebruiken om beschermd vermogen op te bouwen voor hun oude dag: de ZZP Pensioenrekening van Brand New Day, het Bright Pensioen, en het ZZP Pensioen van de samenwerkende belangenorganisaties. De regeling waar staatssecretaris Klijnsma aan werkt, gaat voor alle drie gelden.

Geen van deze drie producten is overigens te vergelijken met de collectieve pensioenregelingen zoals die van oudsher voor werknemers gelden. Deelname is niet verplicht, de jaarlijkse inleg kan binnen bepaalde grenzen variëren, en ze leiden niet tot een levenslange uitkering. Technisch gesproken gaat het om vrijwillige, individuele aanvullende ('derde pijler') pensioenen.

De onderlinge verschillen tussen de drie pensioenproducten voor zzp'ers zitten hem in de manier waarop de ingelegde gelden worden belegd, in de kosten die daarvoor in rekening worden gebracht, en in de zeggenschap.

Dertien kamerzetels

Naarmate er meer zzp'ers komen (ruim 800.000 nu, volgens de laatste cijfers van het CBS) worden ze ook electoraal steeds interessanter. Bij de laatste verkiezingen voor de Tweede Kamer, in 2012, waren er een kleine 62.829 stemmen nodig om een zetel te bemachtigen. Dat betekent dat alle zzp'ers samen goed zouden kunnen zijn voor dertien van de honderdvijftig zetels.

Dan begint het voor kandidaten te lonen om zich daarop te richten. Het bekendste voorbeeld is natuurlijk Mei Li Vos, van de PvdA. Iemand anders die ook plannen in deze richting heeft, is Hero Brinkman. De voormalige PVV'er probeerde in 2012 tevergeefs in de Tweede Kamer terug te komen met zijn Democratisch Politiek Keerpunt.

Het vertrouwen van de kiezer

In een interview met Tubantia maakte Hero Brinkman bekend dat hij alweer aan een nieuwe partij werkt. Nu een die speciaal gaat opkomen voor de belangen van zzp'ers en andere kleine zelfstandigen. Hij verwacht dat het huidige kabinet van VVD en PvdA de rit niet uitzit en dat er in de loop van volgend jaar verkiezingen komen.

Over de kansen voor zijn zelfstandigenpartij zegt Brinkman: "Cruciaal zal zijn of we het vertrouwen van de kiezer kunnen winnen. Met een, twee of drie zetels gaat de vlag uit en knalt de champagne.”

Pierre Spaninks schrijft iedere zondag over zzp’ers in TPO Magazine. Klik hier voor een overzicht en hier voor een abonnement.