Umm Yusuf, Ayhems Amerikaanse pleegmoeder is tot ruim zes jaar cel veroordeeld wegens financiering en lidmaatschap van een terreurorganisatie. De kleine yezidi-jongen zal wel verdrietig zijn als hij het nieuws hoort.
Ayham was gek op Sam, de moeder van zijn vriendje Yusuf bij wie hij in Raqqa in huis kwam, bijna een jaar na de ontvoering uit de yezidi-provincie Sinjar in 2014. Dat vertelde hij me kort nadat hij begin 2018 was herenigd met zijn oom en diens gezin in een yezididorp buiten het Koerdische Duhok. Zijn moeder werd nog vermist. Dat hij na bijna vier jaar in het kalifaat toen terug was bij zijn familie, had hij vooral aan Sam te danken.
Zij had hem als vierjarige in huis genomen, en opgevoed als een van haar eigen kinderen. Met dat verschil, dat ze er stiekem voor zorgde dat Ayhem zijn achtergrond niet zou vergeten. Dankzij haar had hij de naam van zijn moeder onthouden, en toen ze in Syrisch-Koerdisch gevangenschap terechtkwamen meldde ze daar dat hij een yezidi was.
“Ik wil naar Amerika,” zei Ayhem tegen me. Hij miste Sam, en wilde haar daar gaan opzoeken. Hij voelde zich ontheemd in Koerdistan, want hij sprak alleen nog Engels en Arabisch. Alles wat hij normaal had leren vinden in die vormende jaren bij Sam, was nu anders. Daarom was hij blij Engels met me te spreken. Hij straalde vooral een ding uit: dat hij daar toen helemaal niet wilde zijn.
Samantha
Umm Yusuf, Sam, of Samantha Sally (35) was in juni 2015 met haar Marokkaanse echtgenoot Mousa Elhassani en hun twee kinderen naar het kalifaat gekomen – toen al ruimschoots bekend was wat er daar allemaal gebeurde. Ze is recent in haar voormalige thuisstaat Indiana veroordeeld voor het financieren van de terreurgroep. Toen haar man en zijn broer zich bij ISIS wilden aansluiten, maakte ze meerdere trips naar Hong Kong met 30.000 dollar aan goud en cash. Het geld was bedoeld voor ISIS.
Haar familie, en met name haar tweelingzus, begreep niets van haar vertrek, en hield het erop dat ze beïnvloed was door haar badass echtgenoot en zwager. Toen ze in 2018 tijdens de strijd tegen ISIS terechtkwam in Syrisch-Koerdisch gevangenschap, zorgde de familie ervoor dat ze, op voorwaarde van vervolging snel werd gerepatrieerd. Ze kreeg 78 maanden cel en drie jaar waarin ze na haar vrijlating nog begeleid zal worden. Er was tien jaar geëist. Haar echtgenoot kwam in Syrië om.
In vergelijking met veel andere teruggekeerde of gerepatrieerde Syriëgangers is ruim zes jaar een forse straf. Het bekendste Nederlandse geval, dat van Laura H. kent een vonnis van twee jaar, waarvan 13 maanden voorwaardelijk.
Genocide
Toch is de Free Yezidi Foundation, een (hulp)organisatie van yezidi’s in Nederland en de VS, ontevreden over Sam’s vonnis. “We wilden dat ze in beschuldiging werd gesteld voor haar rol bij het helpen bij genocide, slavernij en misdaden tegen de menselijkheid”, aldus een tweet van de organisatie. En: “Steun geven aan genocide is erger dan steun geven aan terreur en moet als zodanig vervolgd worden.”
De organisatie wijst op het feit dat er naast Ayhem nog twee yezidi’s in huis waren. Deze twee tienermeisjes werden herhaaldelijk verkracht door Samantha’s echtgenoot, die in Syrië steeds agressiever werd. In een interview met CNN vertelt Sam dat ze haar laatste spaargeld gebruikte om die meisjes te redden. Ze voelde zich niet medeplichtig aan de verkrachtingen. Dat was ook gebeurd bij hun eerdere eigenaren, zei ze, maar bij haar hadden ze in ieder geval haar liefde en bijstand, en troost na de daad. “Ik zei dat ik hun moeder was. Bij een ander hadden ze het veel erger gehad.”
Feit is, dat veel yezidi-vrouwen melding maken van mishandeling door ISIS-vrouwen, of in het beste geval een totaal wegkijken bij hetgeen de echtgenoot hen aandeed. CNN wist echter Suad te bereiken, een van de twee meisjes die bij Sam in huis waren, en zij bevestigt via een videochat dat Sam haar goed behandelde. Zij zou zelfs bont en blauw zijn geslagen toen ze Suad tegen haar echtgenoot probeerde te beschermen. “Het gaat me goed. Ik wil je zien, nog een keer in ieder geval. Laat me weten wat ik kan doen om je vrij te krijgen.”
Belastend
Dit klinkt niet als iemand die leidt aan het Stockholmsyndroom, en evenmin als een slachtoffer dat gerechtigheid zoekt. Hoewel de Free Yezidi Foundation stelt dat de getuigenissen van de drie yezidi’s die bij Sam en Mousa woonden van belang zouden kunnen zijn, stelt ze dat dit te traumatiserend en belastend is. Daarmee schuift ze echter de verklaringen van zowel Suad als Ayhem terzijde.
Ik weet dat yezidi-meisjes vaak uit schaamte niet hun hele verhaal vertellen, zoals ik onlangs nog meemaakte toen ik na drie jaar opnieuw sprak met een van hen. In het eerste gesprek had ze me niet verteld dat ze verkracht was, maar drie jaar later kwam dat er luid en duidelijk uit. In het geval van Ayhem die ik zelf sprak, en Suad in haar videoboodschap, is er echter zoveel duidelijke genegenheid, dat hier van schaamte of het verdringen van de waarheid geen sprake zal zijn.
De kwestie toont het probleem waar justitie zich voor gesteld vindt: voor de medeplichtigheid van ISIS-vrouwen is nauwelijks bewijs. Dat bijvoorbeeld de 36-jarige Omaima Abdi uiteindelijk in Duitsland tot 3,5 jaar veroordeeld werd voor de dood van een yezidi-kind dat zij en haar man voor straf buiten in de hete zon hadden gezet, en voor het houden van een 13-jarige als seksslavin, komt vooral doordat journaliste Jenan Moussa haar telefoon met belastend materiaal in handen kreeg.
Liegen
Feit is dat veel vrouwen liegen over hun rol in het kalifaat. Zoals er ook voor Sam geen zekerheid is dat ze in Syrië belandde omdat haar echtgenoot haar erin had geluisd, zoals ze zelf zegt. Welke rol ISIS-vrouwen speelden ten aanzien van de yezidi-vrouwen en -kinderen kan eigenlijk alleen worden vastgesteld als die daarover zelf worden gehoord.
Ik ben het niet eens met de stelling dat dit te belastend zou zijn. De meeste yezidi-overlevers die ik sprak hechten groot belang aan het berechten van de daders. Ik denk aan de yezidi-meisjes die in Syrië in het bordeel van Umm Saif hadden gezeten, waar ook de Amerikaanse Kayla Muller terechtkwam als bruid van Abu Bakr al-Baghdadi. De twee jonge ontsnapte meisjes zijn uit zichzelf met hun verhaal naar het Amerikaanse leger gegaan – omdat ze wilden dat de daders gepakt zouden worden. En om dezelfde reden spraken ze ook uitgebreid met mij, en daarna met de ouders van Kayla Muller.
Ook Ayhem en Suad hebben geen moeite om te praten over de rol van Sam in de tragedie van hun leven in het kalifaat. Het lijkt erop dat de rechter in Indiana dat heeft laten meewegen, en zich heeft geconcentreerd op andere facetten van Sam’s verhaal – al kan dat ook zijn omdat die aanklachten een hogere strafmaat opleverden.
Sjabloon
Het is terecht dat yezidi-organisaties erop aandringen dat de rol die ISIS-vrouwen hadden bij de behandeling van yezidi’s in het kalifaat, meespeelt bij hun veroordeling. Voor de overlevers is het belangrijk dat daders worden gestraft, en voor onze samenlevingen geldt dat ook gezien de afschrikwekkende werking daarvan voor de toekomst. Daar is echter geen sjabloon van te maken dat over elke zaak gelegd kan worden, want dan kleden we onze rechtspraak uit.
Ayhems geval toont dat niet iedere zaak gelijk is. Maar laat ook zien hoe belangrijk het is om in dit soort zaken slachtoffers en getuigen te vinden. Er zou een goed afgeschermde databank moeten worden opgezet waarin slachtoffers gekoppeld worden aan de namen van hun daders, waartoe alleen leden van de rechterlijke macht toegang toe zouden moeten hebben. De privacy van deze overlevers zou zorgvuldig moeten worden beschermd om bedreigingen en wraakacties van ISIS-aanhangers te voorkomen.
Zonder dergelijke gegevens blijft het moeilijk ISIS-daders te veroordelen voor hun aandeel in wat de terreurgroep yezidi’s in Irak en Syrië heeft aangedaan. Terwijl ISIS-vrouwen die uit gevangenschap in Syrië ontsnappen druppelsgewijs Nederland en andere Europese landen bereiken, wordt het steeds belangrijker dat aan de slachtoffers gerechtigheid wordt gedaan. En dat daarbij ook voor hun een rol wordt weggelegd in de procesgang.
