Een korte film ’And how miserable is the home of evil’ van Saleh Kashefi is de eerste film die ik zie. Over de Iraanse ayatollah Khamenei, die we gebogen zien zitten in een stoel op een groot podium. In het begin geeft hij een korte toespraak. Buiten horen we het geluid aanzwellen van protesten en horen we schoten.
Mohsen Makhmalbaf
‘Talking with Rivers’ is de laatse documentaire van de befaamde Iraanse regisseur Mohsen Makhmalbaf . Een man zit op een bank bij de rivier en kijkt terug op belangrijke momenten in zijn filmleven. Het gaat met name over de moeizame verhouding door de eeuwen heen tussen buurlanden Afghanistan en Iran. Geïllustreerd met fragmenten uit zijn eerdere films als Gabbeh en Kandahar.
In deze laatste krachtige film komt er een onvergetelijke scene voor: een groep mannen rennen met één geamputeerd been op houten krukken door de woestijn(veroorzaakt door mijnen), zoekend naar kunstbenen, die uit de lucht aan een parachute gedropt worden. Makhmalbaf’s dochters Samira(o.a Blackboards) en Hanna (o.a. ‘Buddha collapsed out of shame’) maken ook films, waarvan hier scenes worden getoond.
Lang geleden zag ik Makhmalbaf’s film ‘The Gardener’ in IFFR. Over een vader en zoon die zich verdiepen in religie. De zoon gaat naar Israel om bekende Christelijke lokaties te bezoeken, en de vader gaat naar de Bahá í tuinen in Haifa, om meer te weten van deze 19e eeuwse Bahá í religie, die uitgaat van de ‘eenheid van alle mensen’. Iets wat anno 2023 erg noodzakelijk zou zijn in de krankzinnige oorlog tussen Israël en de Hamas in Palestina.
Joan Baez
‘Joan Baez: I am a Noise’ is een prachtige en uitermate boeiende documentaire, waarin de beroemde folksinger Joan Baez terugkijkt op haar leven. Gemaakt door filmmakers Karen O’Connor en Miri Navasky, zij werken al meer dan 20 jaar samen. Ondersteund door singer/ songwriter Maeve O’Boyle. O’Connor is een goede vriendin van Joan Baez. Dat is in de film goed te zien. Het team krijgt toegang tot veel privé materiaal van Baez, zoals oude familie super 8-mm films, foto’s en brieffragmenten. Er zijn uiteraard veel muziekfragmenten te zien. Joan Baez toert nog op haar 78e regelmatig door de States in een bus, met haar muziek makende zoon Gabriel(drums en percussionist) in de band.
Bob Dylan
Een ontroerend moment in deze gelaagde film is het optreden van een piepjonge Bob Dylan. Zij hadden enig tijd een relatie, maar groeiden uit elkaar. In de documentaire zou je wat meer over hun voor de muziekgeschiedenis zo belangrijke band willen zien. Het uit elkaar gaan was voor Baez traumatisch, zegt zij.
Opmerkelijk is dat een topzangeres als Joan Baez, gezegend met een prachtige stem, het zo moeilijk heeft in haar privéleven. Vaak lijdend aan depressies en fobieën, was zij niet gelukkig in haar relaties. Zij was vijf jaar getrouwd met David Harris, een Amerikaanse journalist en activist. Op een gegeven moment in de documentaire zegt zij: ‘ik kan beter omgaan met een publiek van 2000 man, dan in een 1 op 1 relatie’.
Martin Luther King
Niet alleen het zingen en optreden is voor haar belangrijk. Zij is ook vaak als activiste te zien. Zij loopt mee in de Mars naar Washington met Martin Luther King in 1963, waar hij zijn onvergetelijke speech ‘I Have a Dream’ hield. Ook is zij actief in de Anti-Vietnam oorlog demonstratie in 1967, waar zij haar latere man David Harris leerde kennen. We zien haar daar hand in hand lopen met schrijver James Baldwin
De documentaire ‘Joan Baez, I am a Noise’ geeft een goed uitgebalanceerd beeld van een van de beste folk sing- en songwriters uit de geschiedenis, met haar prachtige loepzuivere stem. Niet veel mensen weten dat zij het was die Bob Dylan een eerste podium gaf en niet andersom zoals vaak gezegd.
Peter Greenaway
In ‘Peter Greenaway Atelier’ spreekt artistiek directeur Orwa Nyrabia met de Engelse in Amsterdam wonende cult-filmmaker Peter Greenaway. Bekend van moeilijk te categoriseren en fantasierijke avant-garde films als a Z and two Noughts(Z.O.O.), Drowning by Numbers en The Belly of an Architect. En zijn minste film vind ik het controversiële The Cook, The Thief, and his Lover.
Tongue in cheek
In het IDFA programmablad staat dat Nyrabia zijn rijke en gevarieerde oeuvre gaat bespreken, maar de bezoekers worden onverwachts getrakteerd op een bijna afgewerkte kopie van Greenaway’s nieuwste film ‘Walking to Paris’. Over de Roemeense beeldhouwer Constantin Brãncusi, die een voettocht van 18 maanden maakte van Boekarest naar Parijs. In de van Greenaway, die begon als kunstschilder, bekende magnifiek uitgelichte beelden, zien we de Schotse acteur Emun Elliott (Brãncusi) , trekken door de wilde natuur en prachtige berglandschappen.
Als vanouds heeft Greenaway soms beelden in split-screen, je weet dan niet goed waar je moet kijken. Onderweg komt Brãncusi allerlei vrouwen oud en jong tegen, die hij als model gebruikt en waar hij af en toe het bed mee deelt. Zijn vrouwbeeld is in zijn films nogal éen dimensionaal: of naaktmodel of verzorgend. Peter Greenaway blijft een provocateur, maar een met een knipoog. Tongue-in- cheek heet dat.
Reflectief element
In het interview na de film zegt Greenaway dat de cinema( = filmkunst) pas 128 jaar oud is en nog lang niet zo ontwikkeld is als de eeuwenoude beeldende kunst. Hij mist in de meeste huidige films het reflectieve element, dat bijvoorbeeld wel te zien is in films van Andrei Tarkovski en Ingmar Bergman. Ook vindt hij dat film te veel gericht is op het woord en nog veel te weinig op het beeld. ‘Cinema has still a long way to go’
Fotorechten bij IDFA 2023.
