Wat zou er geworden zijn van de legendarische Haagse band Q65 als frontman Willem Bieler in 1968 niet in dienst had gemoeten? Zouden we de Kjoe nu in één adem noemen met die van hun nog altijd actieve tijdgenoten The Rolling Stones? Had Q65, net als stadsgenoot Golden Earring, de Billboard Hot 100 weten te bestormen? Zou de ruigste beatband van Nederland zich hebben doorontwikkeld richting glamrock, om in de jaren 80 met een discosound een comeback te maken?
Zoveel vragen. Zo weinig antwoorden. Nooit zullen we weten welke grote toekomst Q65 (bekendste hit: ‘The Live I Live’) is onthouden door de dienstplicht van zanger Willem Bieler (1947-2000). Evenmin zal duidelijk worden welke muzikale rijkdom Nederland is misgelopen toen Bieler onder de wapenen moest. De enige zekerheid is dat de band toen op zijn gat viel. Natuurlijk, na twee jaar niets doen op de kazerne keerde Bieler terug in de gelederen. Maar de tijden waren veranderd. Op een handjevol fans na zat niemand meer op Q65 te wachten.
The King geknecht
Popmuziek en krijgsmacht. Een noodlottige combinatie. Elvis Presley had in maart 1958 al een tiental wereldhits op zijn naam toen hij als dienstplichtige 53310761 in het Amerikaanse leger moest. De twee jaar die zijn dienstplicht duurde, bracht hij voornamelijk door in West-Duitsland. Hij ontmoette er zijn latere vrouw Priscilla en maakte er kennis met de vele pillen waaraan hij verslaafd zou raken en later zou overlijden. De krijgsmacht was op persoonlijk vlak slecht nieuws voor de zanger. Maar voor popliefhebbers school het drama vooral in de muziek die The King na zijn diensttijd ging maken. Zoetsappige liedjes, vooral populair bij huisvrouwen van zekere leeftijd. Om maar te zwijgen van de drakerige films die zouden volgen. Rolprenten waarin Elvis keer op keer aantoonde dat hij een betere zanger dan acteur was. Elvis had tijdens zijn diensttijd onder een tank moeten lopen’, schijnt bewonderaar Boudewijn Büch ooit te hebben gezegd.
Indorockers
Ook in Nederland zou de popmuziek er aanzienlijk beter hebben voorgestaan als de dienstplicht niet in 1995 was afgeschaft maar al in 1965. Het leger maakte in eigen land bosjes slachtoffers onder (would be) popsterren. Bij wie te beginnen? Bij de indorockers natuurlijk, de exotische jongens (en paar meisjes) die vanaf eind jaren vijftig lieten zien dat je ook op een andere manier muziek kon maken. Dat je een gitaar in je nek kon leggen en er tegelijk op kon spelen. Dat een contrabas een prachtig instrument is om suggestief tegenop te rijden. Franky Luiten maakte als gitarist van The Tielman Brothers in Duitsland furore en rook daar aan de roem en de rijkdom. Maar hij bleek – nadat hij zijn dienstplicht had vervuld en wilde terugkeren in de band – niet meer gewenst door Andy en zijn broers. Einde carrière. En zo gold dat voor heel veel indorockers. Uitstel van dienstplicht wegens muzikale verplichtingen? Een glanzende toekomst als popidool was wel de laatste reden die je als argument kon aanvoeren.
Blue Diamonds
Het Nederlandse antwoord op The Everly Brothers heette Ruud en Riem de Wolff. Als Blue Diamonds scoorden zij met ‘Ramona’ een monsterhit in 1960. Het plaatje ging 250.000 keer over de toonbank en stond zes maanden in de hitlijst. In april 1962 moesten Ruud en Riem in dienst. Veel heisa in kranten, muziekbladen en op radio en televisie. De Blue Diamonds kregen officieel geen voorkeursbehandeling in het leger, schrijft Lutgard Mutsaers in haar boek Rocking Ramona, maar ze mochten wel tussen lakens slapen, terwijl hun maten op het stro lagen.
Maar ut het oog is uit het hart, zeker bij jonge meisjes. Toen Ruud en Riem uit dienst kwamen en hun carrière wilden voortzetten, bleek er ineens een nieuwe sound te zijn, ‘nederbeat’. Jongens met lang haar die woest op gitaren beukten en in microfoons schreeuwden. Ineens vonden meisjes die Blue Diamonds niet zo spannend meer. Ruud en Riem vervolgden hun loopbaan. Avond aan avond, jaar in jaar uit: ‘Ramona, I hear the mission bells above….’
Nederbeat
Een schrale troost voor de uitgerangeerde Diamonds moet zijn geweest dat ook de nieuwe nederbeathelden niet boven de wet stonden. De dienstplicht bleef muzikale carrières in de kiem smoren. Het ergste voor de beatzangers was nog wel dat zij als dienstplichtig militair meteen langs de kapper werden gestuurd. Beter langharig dan kortzichtig? Honderd keer opdrukken zul je bedoelen! Zanger Gary O’Shannan, die als rekruut gewoon Gerard Schoenaker heette, moest in september 1966 de succesvolle beatband Les Baroques (bekendste hit ‘Such a Cad’) verlaten door zijn dienstplicht. Het betekende niet alleen het einde van zijn muzikale loopbaan maar ook van Les Baroques. Die wisten met een nieuwe zanger geen potten te breken en van de band werd al snel niets meer gehoord. En wie herinnert zich de Eindhovense Phantoms en hun plaatje ‘I’ll Go Crazy’ uit 1965? Net toen het succes aan de deur klopte moest gitarist Ad van der Ven zich melden bij de kazerne.
Dienst als oplossing
Soms kwam de dienstplicht een band niet verkeerd uit. Loste het een probleem op dat al een tijd sluimerde. Hans Kinds speelde gitaar bij de Drentse bluesgroep Cuby & The Blizzards maar had zich met zijn zuinigheid niet populair gemaakt. Kinds gaf nooit eens een rondje. Toen hij na enkele weken dienstplicht totaal ongeschikt bleek voor het leger en zijn plek weer wilde innemen in de groep bleek er voor hem geen plaats meer. De gitarist was inmiddels vervangen door een zekere Herman Brood, die toetsen speelde en veel beter beviel. De band was blij dat ze een excuus hadden om Kinds buiten de deur te houden. Ook Robbie van Leeuwen haalde opgelucht adem toen zijn zanger Fred de Wilde in dienst moest. Van Leeuwen wilde nu eindelijk wel eens internationaal succes. Maar met De Wilde als frontman ging dat The Shocking Blue niet lukken, begreep Robbie. De krijgsdienst van de zanger maakte de weg vrij voor de komst van Mariska Veres. And the rest is history.
De dans ontsprongen
Was je onmisbaar in het familiebedrijf, dan kon je uitstel krijgen van militaire dienst. Maar dat een popgroep minimaal vier gezinnen van een inkomen voorzag, vonden de autoriteiten geen argument. Dus waren er maar een paar manieren om je snor te drukken. Sommigen hadden het geluk buitengewoon dienstplichtig te worden verklaard, zoals drummer Hans Waterman van Solution. Hij hoefde niet onder de wapenen maar moest zich wel beschikbaar houden voor de Bescherming Burgerbevolking. Het betekende dat zich van tijd tot tijd een ambtenaar meldde met de vraag wanneer Waterman nu eindelijk eens kwam opdagen. En dan verzon ‘ie weer een smoes en was ‘ie er weer voor een poos vanaf. Maar dat gold niet voor Solution-saxofonistTom Barlage en toetsenist Willem Ennes. Hun dienstplicht deed de band bijna de das om, schrijft Waterman in zijn autobiografie. ‘Want het is een dodelijk vooruitzicht om twee jaar lang de zaak stil te moeten leggen.’ Een lucratieve tour door Amerika werd door die militaire molensteen steeds maar uitgesteld.
S5
Een andere mogelijkheid was een universitaire studie, een ontsnappingsroute waaraan de meeste beatmuzikanten niet hoefden te denken omdat zij vaak niet eens de mulo hadden afgemaakt. De intelligente Gerard Koerts van Earth & Fire was de uitzondering en schreef zich in voor theologie in Leiden, een studie waar je lekker lang over kon doen. Voor de gesjeesde mulo-klant bleef dan alleen S5 over, ‘geestelijk instabiel’. Er deden de wildste verhalen de ronde over hoe je tijdens de keuring razendsnel weer thuis kon zijn. Een paar dagen voor de keuring yoghurt in je haar smeren en dan onder een badmuts flink laten broeien bijvoorbeeld. Huilbuien simuleren omdat je teddybeer niet mocht naar de kazerne wilde ook helpen. Een loopbaan bij de overheid kon je daarna wel op je buik schrijven, maar welke popartiest lag daar wakker van. Herman Brood gooide het over een andere boeg. Die was tijdens de dienstkeuring zo enthousiast over het leger – hij zag zichzelf als parachustist al landen achter vijandelijke stellingen – dat de keuringsarts het niet vertrouwde en Brood met S5 terug naar huis stuurde.
Wally Tax
De nederbeathelden waren zo jong dat velen de dienstplichtige leeftijd bereikten net op het moment dat ze doorbraken naar het grote publiek. Zanger Wally Tax van The Outsiders was daarvan een voorbeeld. In maart 1966 speelde hij als 18-jarige in het voorprogramma van The Stones Mick Jagger naar huis. Kort daarop moest hij zich melden voor de militaire keurig. Met een eerste hit op zak en mogelijk succes in het buitenland was er geen haar (48 cm lang!) op het hoofd van Wally Tax die eraan dacht onder de wapenen te gaan. Hij pakte het anders aan. Met zijn roadie Jan reed hij naar de keuring waar hij met een stevig staaltje overacting de gewenste S5 kreeg.
In zijn autobiografie tekent hij op: ‘Ik had van tevoren geïnformeerd wanneer de koffiepauze was en precies op die tijd kwamen we binnen. AI die jongens daar begonnen te joelen en te applaudisseren. Tijdens het bloedprikken viel ik flauw. En toen de psychiater me vroeg of ik homoseksueel was, antwoordde ik dat ik niet begreep wat dat met de militaire dienst te maken had. Ga jij maar weer muziek maken, zei de kolonel.’ Omdat ook drummer Leen Busch onder de dienstplicht uitkwam, stond niets het succes van The Outsiders nog in de weg.
I Save The Day
De dienstplicht bleef tot 1995 een bedreiging voor jonge popmuzikanten, maar vanaf de jaren tachtig werd het risico dat je ook daadwerkelijk werd opgeroepen steeds kleiner. Eén van de laatsten die nog echt door de krijgsmacht werd klemgezet was Erik van der Hoff, beter bekend als Robert Jacketti. Met zijn Scooters scoorde hij in 1984 een grote hit met ‘I Save the Day’. Nadat pogingen om uitstel van dienstplicht te krijgen op niets waren uitgelopen, schreef Van der Hoff een wanhopige brief aan de Koningin. Zijn zaak kwam bij de Raad van State, die niet helemaal ongevoelig bleek voor het argument dat ‘Robert Jacketti’ als gezicht én naamgever van de band niet gemist of vervangen kon worden. Maar wetend hoe snel carrières in de popmuziek voorbij kunnen zijn, kreeg Van der Hoff slechts uitstel voor één jaar. Van uitstel kwam uiteindelijk afstel, maar dit hielp The Scooters weinig. In 1989 ging de band ter ziele door muzikale meningsverschillen’. Waar hebben we dat vaker gehoord… Muzikale meningsverschillen, ze hebben de nederpop nog veel meer schade berokkend dan de dienstplicht.
Image by pasja1000 from Pixabay
