Vergeet je niet te melden hoeveel invloed de internationale sancties hebben gehad, en nog steeds hebben in Irak? Dat verzoek is me de afgelopen weken, ter gelegenheid van twintig jaar na de val van Saddam Hoessein, herhaaldelijk gedaan. Terecht. Die sancties zijn wel genoemd, maar lijken in het niet te vallen bij alle andere grote gebeurtenissen die een effect hebben op het hedendaagse Irak.
Terwijl ze inderdaad grote gevolgen hebben gehad. Ze waren gericht tegen dictator Saddam Hoessein, en moesten hem allereerst dwingen Koeweit te verlaten, na de invasie van 1990. Nadat hij daaruit in 1991 was verjaagd hadden ze tot doel hem te dwingen Koeweit een schadevergoeding te betalen. En om mee te werken aan de inspecteurs die moesten vaststellen of hij massavernietigingswapens had.
Dat lukte hen niet; tot op het laatst weigerde Saddam openheid van zaken te geven. Omdat hij bang was dat zijn bluf zou worden doorgeprikt en de grote vijand Iran hem dan alsnog zou afstraffen voor de bloedige en chemische oorlog van 1980-88.
Dus bleven die sancties in tact, en gingen deels zelfs nog jaren na 2003 door. Pas toen Irak in december 2021 had voldaan aan het betalen aan Koeweit van de totale schadevergoeding van 52 miljard dollar zijn ze geheel opgeheven.
Burgers
Ze waren gericht tegen Saddam en zijn getrouwen, maar hadden vooral een negatief effect voor de Iraakse burgers. Doordat Saddam geen olie mocht verkopen en ook bijna niets mocht importeren – in ieder geval niets dat gebruikt zou kunnen worden bewapening, ontstonden er tekorten en een moordende inflatie. Lonen waren niet meer voldoende om van te leven. Saddam ging gewoon door met het bouwen aan zijn honderd paleizen (waarvan vele nu leeggeplunderde skeletten zijn).
Pas in 1996 kwam er een olie-voor-voedselregeling waardoor Saddam olie kon verkopen, waarna de VN zorgde dat de inkomsten ervan werden omgezet in voedsel en andere noodzakelijke goederen. Dat leidde niet alleen binnen de VN tot corruptie. Ook Saddam misbruikte de regeling door vriendjes vaten olie toe te wijzen en wist er ook onderhands nog aan te verdienen.
Over de effecten voor de bevolking is veel onenigheid geweest. Irak was toen immers een soort Noord-Korea, daar kon je niet rustig rondkijken om de gevolgen vast te stellen. Bovendien misbruikte Saddam die effecten (deels via fake nieuws avant le lettre) om te proberen de wereld zo te verdelen dat de sancties zouden worden afgeschaft.
Verwaarloosd
Ik heb het al vaker verteld, maar toen ik in 2003 eindelijk zelf in Irak kon gaan kijken, was ik geschokt over hoe arm en verwaarloosd het land was. Ik had tijdens mijn reportagereizen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika genoeg armoede gezien, maar Irak was toch een olieland! Ik bezocht ziekenhuizen waar aan alles gebrek was. Ik logeerde bij mensen die veel van hun huisraad en boeken hadden verkocht en blij waren dat hun oude koelkast het nog net deed.
Ik zag hoe mensen dolblij hun golfplaten hutjes verlieten voor een kamer in een gekraakt overheidspand. En hoorde hoe professoren die ooit goed betaald waren, hun luxe deuren hadden ingeruild voor goedkope om weer een weekje vooruit te kunnen.
De verhalen over kindersterfte waren door Saddam dan wel aangedikt, maar heel veel mensen wisten maar nauwelijks te overleven. Dat ze niet stierven van de honger kwam vooral doordat er al vrij snel een voedselbonnensysteem werd opgezet, dat gezinnen wekelijks voorzag van de belangrijkste levensmiddelen. Dat bestaat overigens nog steeds, al werkt het nu als een soort verkapte bevolkingsregistratie.
Wie kijkt naar de kleptocratie die Irak na 2003 is geworden, kan niet onder de sancties uit als een van de oorzaken. De verarmde Iraakse bevolking wilde na Saddams val terugpakken wat ze zag als zijnde van de staat, en dus van haar. Alleen de elites kregen de kans dat voornemen waar te maken, en weigeren hun rijkdom te delen, net als Saddam vroeger.
Bot
Irak kan wel worden aangemerkt als een voorbeeld van het feit dat sancties tegen leiders onherroepelijk terugslaan op hun burgers. Toch blijven buitenlandse overheden gebruik maken van dit botte wapen. In dit kader zijn de sancties tegen het islamitische regime in buurland Iran van belang die al weer jarenlang lopen (en ook vooral de bevolking raken).
Want die houden verband met de maatregelen die Washington sinds een paar maanden neemt om de handel in dollars in Irak aan banden te leggen. De Amerikanen beheersen sinds 2003 de officiële dollarmarkt in Bagdad, waar een beperkt aantal banken en handelaars dollars kunnen kopen. Gebleken is dat Iran het systeem misbruikt om dollars te kopen en naar eigen land te smokkelen – om daarmee onder de sancties in eigen land uit te komen. Daarom is de handel sterk beperkt. In oktober verkocht Irak dagelijks nog voor 260 miljoen dollar aan dollars, in januari was dat nog maar 43 miljoen.
De vraag naar dollars is er inmiddels niet minder om geworden, en de Iraakse politieke elite en hun vriendjes hebben allerlei wegen bedacht om Iran toch van de broodnodige cash te voorzien. Het resultaat is dat er een verschil is ontstaan tussen de officiële koers van de dollar, en die op de markt (in de wisselkantoortjes). Terwijl die officiële koers al verhoogd is, maakt vrijwel iedereen inmiddels gebruik van de nog hogere (17%) marktkoers.
Met als gevolg dat in Irak, waar ambtenaren en veel anderen worden uitbetaald in dinars maar hun grote uitgaven doen in dollars, er grote problemen zijn ontstaan. Salarissen zijn niet meer voldoende om bijvoorbeeld de hypotheek te voldoen, in dure dollars. Handelaren hebben voor allerlei producten hun dinarprijzen moeten verhogen omdat ze bij de import ervan in dollars hebben moeten afrekenen.
Medicijnen
Voedsel en medicijnen worden duurder, en zijn minder voorradig. Voor medicijnen geldt zelfs dat er door de situatie meer namaak en ondeugdelijke versies op de markt komen om de duurdere echte pillen te vervangen.
Daar profiteren corrupte politici van, die de medicijnhandel in handen hebben. Net zo goed als de elites die betrokken zijn bij de geldhandel zich weten te verrijken door het verschil tussen de officiële en de niet-officiële koers.
Het is opnieuw een voorbeeld van sancties die bedoeld zijn voor leiders of politieke elites, maar die vooral effect hebben voor de gewone burger. De problemen hebben al tot demonstraties geleid, maar de huidige regering-Sudani steunt op sjiitische partijen met banden met Iran en hun handen diep in de corruptie en de geldhandel. Die is niet geneigd om in te grijpen.
Het is daarom aan de Amerikanen om zich te realiseren dat ze de verkeerde personen raken met hun monetaire sancties. En om een betere methode te verzinnen om de dollarsmokkel naar Iran te beperken, of zich af te vragen of dat überhaupt wel mogelijk is. Iran heeft inmiddels zoveel macht in Irak en kan op zoveel loyale, corrupte Irakezen rekenen, dat iedere maatregel wel weer tot nieuwe mogelijkheden zal leiden.
Verkeerde
Daarmee wordt vrijwel zeker de verkeerde groep geraakt: die van de gewone Irakezen. Die toch al te lijden hebben onder een corrupte elite die niet van zins is het pluche te verlaten en zich weinig gelegen laat liggen aan de situatie van de eigen bevolking.
Tal van Amerikaanse politici hebben de afgelopen maand schoorvoetend toegegeven dat hun foute beslissingen na de invasie van 2003 deels hebben geleid tot de huidige situatie. Ook is het besef inmiddels wel ingedaald dat de sancties tegen Saddam achteraf gezien contraproductief waren . Dan moet er binnen de regering-Biden toch iemand zijn die een en een optelt.
