Westerse ISIS-leden die zich hebben overgegeven aan de Koerden in Syrië krijgen zoveel aandacht van de media dat ze bijna een sterrenstatus hebben. Met als bekendste de Britse Shamima Begum, die als een van de drie Britse tieners in 2015 veel ophef veroorzaakte toen ze naar de zogenaamde Islamitische Staat vertrok.
Ze sprak met verschillende Britse media: Over haar twee overleden kinderen, over de bombardementen, haar jongste zwangerschap en daarna haar nieuwe zoontje voor wie ze een toekomst in Engeland wenst. Want ze wil terug naar huis. Ja, dat haar een celstraf te wachten staat accepteert ze, als haar kind maar goed terechtkomt. “Ik wil alleen vergeven worden. Ik heb zoveel ontberingen meegemaakt, die ik niet had verwacht.”
Om medelijden mee te krijgen, nietwaar? Ze zal beschadigd te zijn, geïndoctrineerd. Maar zo zielig als ze in sommige Britse media is afgeschilderd… En dat terwijl in het gevangeniskamp met haar nog zo’n tweeduizend vrouwen en kinderen zitten, van wie velen al maanden, naar wie niet is omgekeken.
Dieptepunt
Voor mij waren de interviews met haar een dieptepunt voor de journalistiek. Een jonge vrouw die pas naar buiten komt als ze niet anders kan; dus in het hart van de organisatie moet hebben gezeten. Die daarmee medeverantwoordelijk is voor wat ISIS de bevolkingen in Syrië en Irak heeft aangedaan. Die de misdaden van ISIS vergeleek met de bombardementen van de internationale coalitie tegen de groep. Die misschien wel excuses maakt voor haar aansluiting bij ISIS, maar geen greintje spijt toont over alle ellende die ze mede veroorzaakt heeft. En ermee wegkomt.
Dit artikel lees je gratis. Als het bevalt kun je onderaan een kleine bijdrage doen, zodat ik dit soort artikelen kan blijven schrijven
Was de BBC de eerste die haar naar de ontvoering en verkrachting van yezidi-vrouwen vroeg? En haar door de mand liet vallen, toen ze met ISIS-propaganda antwoordde door te zeggen dat ‘de sjiieten in Irak hetzelfde doen’. ISIS haat de sjiieten in Irak; veel van de top komt voort uit het Baathregime dat de sjiitische meerderheid in Bagdad verving. Iraakse sjiieten bestreden ISIS en waren betrokken bij de bevrijding van de yezidi-vrouwen en -kinderen.
Hoewel ook uit de laatste ‘pocket’ die ISIS nog beheerst in Syrië enkele yezidi-vrouwen en kinderen zijn ontsnapt, worden er nog zo’n drieduizend vermist. Zouden dat de burgers zijn die ISIS nu als menselijk schild gebruikt om niet totaal platgebombardeerd te worden, en een aftocht uit te onderhandelen?
Het nieuws gaat nauwelijks meer over de strijd tegen ISIS of de slachtoffers van de groep. Het gaat vooral over het lot van de buitenlandse ISIS-leden die in kampen vastzitten in Syrisch Koerdistan. Over de mogelijkheid dat ze vrijkomen als de Amerikanen zich terugtrekken. Over de onwil van Nederland en andere westerse landen om hen terug te nemen.
Onwil
Een onwil die deels voorkomt uit hetzelfde principe dat wordt gehanteerd voor vluchtelingen in de kampen in Griekenland: maak de situatie zo slecht mogelijk zodat het anderen afschrikt.
Die onwil is niet houdbaar, want de Syrische Koerden hebben geen rechtssysteem om de zeker duizend buitenlandse strijders op korte termijn te berechten, en geen gevangenissen om hen in op te sluiten. Ze hebben niet eens een eigen staat.
En toch is het voor de gemeenschappen in Irak en Syrië, hun besef van recht en onrecht en het voorkomen van een nieuwe cyclus van geweld van groot belang dat westerse ISIS-leden worden berecht. Voor wat ze de lokale bevolking aandeden, wiens steden nu in puin liggen. Voor de families die een geliefde verloren door ISIS-gevangenschap en executie. En vooral ook voor de yezidi-vrouwen die als slaaf zijn gebruikt. In geen enkel proces speelt dit echter tot nu toe een rol, terwijl media daders zoals Shamima Begum ook nog vooral als zielig afschilderen.
Een van de problemen is dat de slachtoffers van ISIS niet westers zijn. Daardoor voelen westerse regeringen zich minder verplicht de daders te repatriëren en berechten. Als dat eigen staatsburgers waren geweest, zou de roep om berechting in eigen land veel luider zijn geweest.
Probleem is ook dat de misdaden in Syrië en Irak zijn gepleegd, en niet in het westerse land dat hen zou moeten berechten. Hoe krijg je dan de bewijslast rond? Dat kost veel geld en moeite. Het is een goed excuus om het niet te doen.
Maar het recht moet het signaal afgeven dat misdaden zoals die van ISIS zwaar bestraft worden: dat daders van ontvoering, verkrachting en moord niet vrijuit gaan. Voor de slachtoffers, maar ook vanwege de afschrikkende werking voor toekomstige daders.
Tribunaal
Als landen hun eigen mensen niet willen berechten, zou er een VN-tribunaal moeten komen, zo wordt gesuggereerd. Deels terecht: de schade die ISIS heeft aangericht betreft meerdere staten en burgers van verschillende herkomst. De daders komen ook al diverse landen. Maar hoe reëel is zo’n plan, als het om duizenden verdachten gaat? Waar vestig je zo’n tribunaal, en wie gaat het betalen?
Om niet totaal van onwil te worden beschuldigd, zegt Den Haag dat bij gebrek aan diplomatieke vertegenwoordiging in Syrië ISIS-leden zich kunnen melden bij het dichtstbijzijnde consulaat of ambassade om gerepatrieerd te worden. Maar ze zitten vast, in een Koerdisch kamp of door de omsingeling, dus hoe kunnen ze dat?
Regeringsleiders verklaren dat ISIS-leden in de regio moeten worden berecht. Slechts een paar landen heeft besloten dat zelf te doen. Maar het westen kan deze verantwoordelijkheid niet blijven afschuiven. Irak en Syrië hebben genoeg problemen na ISIS zonder dit er ook nog bij op hun bordje.
De hoop van regeringen was dat hun ISIS-leden zouden omkomen in de strijd. Dat is mede waarom hele steden platgebombardeerd zijn. Het plan is mislukt, het is tijd om de gevolgen daarvan te dragen.
Het zijn immers westerse daders. En het Westen krijgt de problemen als ze zouden weten te ontsnappen, of als de Koerden hen bij gebrek aan hulp wel moeten vrijlaten. Al is het maar uit eigenbelang: haal ze terug en berecht ze. Zo snel mogelijk.
