ISIS-gevangenen hebben eind maart tijdens een opstand een hele verdieping van een Koerdische gevangenis in Syrië in handen gekregen. Het kostte de Koerdische autoriteiten 24 uur om de situatie weer onder controle te krijgen. Enkele gevangenen zouden zijn ontsnapt.
In de gevangenis in Hasakeh zitten zo’n vijfduizend ISIS-strijders die zijn opgepakt na de val van hun laatste bolwerk in Syrië, Baghouz – eind maart was dat een jaar geleden. Onder hen zijn veel buitenlandse strijders. Verschillende van mijn Europese collega’s hebben er landgenoten geïnterviewd en vastgesteld dat de cellen overvol waren.
De opstand zou begonnen zijn als protest tegen de slechte omstandigheden. Na de bewakingscamera’s onklaar te hebben gemaakt zouden de gevangenen zware ijzeren deuren hebben gebruikt om muren tussen de cellen weg te slaan en zo kameraden te bevrijden.
Corona
Is er een verband met het feit dat de ISIS-leiding onlangs heeft gewezen op de mogelijkheden die de preoccupatie van overheden met het coronavirus de groep bieden? In een van haar publicaties (gespot en vertaald door de voortreffelijke Aymenn Jawad Al-Tamimi) wijst ze erop dat moslims geen medelijden moeten hebben met de ongelovigen en afvalligen, maar van de gelegenheid gebruik moeten maken om gevangenen te bevrijden.
Ze wijst ook op het gevaar voor gevangenen om in de overvolle kampen ziek te worden. Ook de Syrische Koerden die in totaal zo’n 70.000 ISIS-leden en -families vasthouden, maken zich zorgen wat er gebeurt als het coronavirus er binnenkomt. Hoewel de gevangenen zelf officieel geen toegang hebben tot berichten uit de buitenwereld, moet het nieuws over het virus ook hen hebben bereikt. En hoewel het niet de eerste uitbraakpoging was, moet (de angst voor) het virus hebben meegespeeld.
De ISIS-leiding stelt enerzijds dat de jihad (heilige oorlog) de beste bescherming vormt tegen het virus. Anderzijds kwam de groep met instructies om ver uit de buurt te blijven van coronalijders (de ziekte vergelijkend met lepra) en weg te blijven uit besmette landen. Dat zou kunnen betekenen dat er voorlopig geen ISIS-acties in Europa en de VS worden gepland – tenzij de groep er lokale aanhangers voor kan gebruiken.
Straf van God
Ook de voorschriften die ISIS’ moeder Al-Qaida naar buiten bracht zijn interessant. Vooral vanwege de vaststelling dat de ziekte een straf van God is en daarom ook moslims verplicht om tot inkeer te komen. Tegelijkertijd wijst Al-Qaida erop dat deze angstige tijden gunstig zijn om ongelovigen te bekeren tot de islam. Met andere woorden: we kunnen een vernieuwde inzet van de groep verwachten op het radicaliseren van westerse jongeren.
Ook ISIS zet daar stevig op in met een opvallende terugkeer naar de sociale media. Al voor de val van Baghouz was duidelijk dat de media-afdeling van ISIS forse klappen had gehad, maar een jaar later zijn er weer tal van aanhangers actief op diverse sociale media en produceert ISIS weer video’s van goede kwaliteit. Video’s van haar operaties, vaak op klaarlichte dag, met zware wapens en meerdere buitenlandse strijders.
De aanvallen zijn bepaald niet alleen digitaal. Het Rojava Informatiecentrum meldt een jaar na Baghouz een forse toename van ISIS-activiteiten. Na de Turkse invasie daar verdubbelde het aantal aanvallen van slapende cellen in november en december naar meer dan tachtig per maand (in februari waren het er nog 61). Tegelijkertijd is het aantal aanvallen van de internationale coalitie tegen ISIS in Noord-Oost Syrië meer dan gehalveerd. Dat komt doordat de Amerikanen zich deels uit de regio terugtrokken toen de Turken er in oktober 2019 binnenvielen.
Vacuüm
ISIS heeft zich in Syrië genesteld in de regio van Deir-ez-Zor waar een vacuüm is ontstaan in niemandsland tussen Amerikaanse en Russische troepen. Tijdens een campagne om angst te zaaien en zo bewoners te dwingen zich achter de groep te scharen, zijn er in februari meer dan twintig dorpshoofden vermoord. Die strategie kennen we uit 2013, vlak voordat ISIS voet aan de grond kreeg in Irak. Toen ruimde ze in Ramadi en Falluja stamhoofden en politici uit de weg die weigerden met haar samen te werken.
Ook in Irak zijn er dagelijks aanvallen op controleposten en militairen, en het Iraakse leger meldt voortdurende tegenacties. Dat zijn zorgwekkende ontwikkelingen op een moment dat de Amerikanen bezig zijn hun troepen weg te halen van de meeste bases waar die in de strijd tegen ISIS samenwerkten met het Iraakse leger. De Amerikanen zeggen dat zij hun aanwezigheid in Irak aanpassen in reactie op het coronavirus en omdat de strijd tegen ISIS succesvol is geweest.
De werkelijkheid is dat voor de Amerikanen ISIS niet meer de enige en ook niet grootste vijand is in Irak. Vanwege aanvallen van pro-Iraanse milities op die bases concentreren de Amerikanen zich nu op de Al-Assadbasis bij de grens met Syrië en op bases in de Koerdische Regio van Irak. Daar worden ook Patriotraketten geplaatst. Die komen er om raketten te onderscheppen die Iraakse milities op de Amerikanen afvuren. Met ISIS heeft dat niets van doen.
Tegelijkertijd hebben westerse landen die Iraakse en Koerdische troepen trainden in de strijd tegen ISIS, dat werk onderbroken en troepen teruggehaald vanwege de dreiging van het coronavirus. Dat heeft in Irak met ruim zeshonderd gevallen enkele tientallen mensenlevens gekost, terwijl het in Syrië officieel nog niet is aangetroffen.
Momentum
Er zijn dus twee tegengestelde bewegingen aan de gang. Aan de ene kant probeert ISIS het momentum van de angst voor het coronavirus te gebruiken om zich terug te vechten in Syrië en Irak. In plaats van extra troepen te sturen of maatregelen te nemen in antwoord daarop, valt de internationale coalitie tegen ISIS uit elkaar. De Amerikanen halen hun troepen weg uit grote delen van Irak waar zij zich concentreren op een heel andere binnenlandse vijand.
Het kan niet vaak genoeg worden herhaald: het gevaar van ISIS is niet weg. In Syrië is het zelfs springlevend. Niet alleen omdat de duizenden mannen in overvolle gevangenissen iedere mogelijkheid zullen aangrijpen om uit te breken. Maar vooral door de hergroepering die aan de gang is in de regio van Deir-az-Zor, weg van de aandacht van de wereld die wel iets anders heeft om zich druk over te maken.
Zo wist ISIS na 2011 al eerder te herrijzen uit haar as. Onopgemerkt, onderkend, maar net zo gevaarlijk.
