Dorpelingen die hun huizen ontvluchten voor de islamitische terreurgroep ISIS? Het lijkt een deja vu, maar het gebeurde begin deze maand in Irak. Om meer precies te zijn: in betwist gebied, waar de Koerden en Bagdad ruziën over wie er de controle heeft. Waardoor er een militair vacuüm is ontstaan, waar ISIS maar al te graag gebruik van maakt.
Het Koerdische dorp Lheban ligt tussen de posten van het Iraakse leger en de Koerdische peshmerga in een soort niemandsland ligt dat op sommige plekken wel 40 kilometer breed is. Begin december werd het op een zaterdagnacht opgeschrikt door een groep ISIS-strijders. Die bestond uit een man of dertig, deels op motorfietsen. De mannen van het dorp grepen de wapens, want hun oproepen om hulp aan het adres van zowel de peshmerga als het Iraakse leger kregen geen gehoor.
Het dorp was al deels verlaten. Bewoners hadden hun vee al naar veiliger gebieden verplaatst, want sinds het Iraakse leger hier de macht in 2017 terugnam van de Koerden, voelden zij zich niet meer veilig. Na urenlange schotenwisselingen besloten de achtergebleven bewoners het dorp de volgende dag te evacueren, waarna ISIS terugkwam en huizen in brand stak.
Bloedbad
Lheban wist wat er kon gebeuren. Want een paar dagen eerder richtte ISIS een bloedbad aan in een dorp aan de andere zijde van het Qarachokh-gebergte. In Khidhr Jija zagen de Koerdische boer Kazim en zijn broers ISIS-strijders rondsluipen rond hun huis. Zij sloegen alarm bij de peshmerga-eenheid in de plaatselijke moskee. Maar die antwoordde dat ze geen opdracht had om te schieten tenzij ze zelf werd beschoten.
Dus begonnen de dorpelingen het vuurgevecht met ISIS, waarbij uiteindelijk tien peshmerga-soldaten en drie broers van Kazim omkwamen. De jongste van hen was 11 jaar.
De terreurgroep heeft haar activiteiten in betwist gebied in Irak de afgelopen tijd drastisch opgevoerd, en dat gaat nu dagelijks door. Niet alleen in het gebied tussen Kirkuk en Mahmour waar de genoemde dorpen liggen, maar ook in Diyala. In enkele weken tijds zijn bij dit soort acties 22 peshmerga-strijders en vijf burgers omgekomen. Het gevolg is dat dorpen beginnen leeg te lopen waardoor ISIS nog meer speelruimte krijgt.
ISIS zou zo’n 200 strijders uit Syrië hebben gehaald, waar zij zich in gebied dat de Turken hebben bezet zich hebben kunnen hergroeperen. Onder hen is een familielid van de gedode ISIS-leider Al-Baghdadi. Die zou er flink de wind onder hebben en de cellen in de regio die zich tot nog toe rustig hielden hebben gedwongen meer zichtbaar te worden.
Chaos
In het gebied meer richting de grens met Iran zou volgens Koerdische commandanten een groep van 150 ISIS-strijders actief zijn, die er vooral op uit is om chaos te creëren. Ze vallen aan en trekken zich weer terug, waardoor bewoners zich doorlopend onveilig voelen. Ze zouden zich ophouden in de omgeving van het stadje Kifri, en daar hulp krijgen van de plaatselijke bevolking.
Daarbij komt dat de peshmerga zegt dat de ISIS-strijders bij hun recente aanvallen uit gebied komen dat onder controle staat van het Iraakse leger. Er zijn berichten dat Iraakse burgers daar steeds minder geneigd zijn om informatie te delen met de Iraakse veiligheidsdiensten. Vlak na de bevrijding van deze gebieden van ISIS waren de soennieten maar al te bereid dat te doen. Maar in de tussenliggende jaren door het gebrek aan hulp en erkenning van hun situatie zijn ze gedesillusioneerd geraakt in de regering in Bagdad.
Waarnemers stellen echter tegelijkertijd vast dat ondanks de trainingen en nieuwe wapens die coalitielanden de Koerden hebben geboden, hun peshmerga ISIS niet alleen aankan. Dat komt doordat er te weinig coördinatie is en commandanten zijn aangesteld op basis van hun loyaliteit en niet van hun kunde. Zonder de Amerikaanse coördinatie en luchtsteun zijn ze verloren.
Vraagtekens
Anderen zetten vraagtekens bij de beperking die de peshmerga in deze riskante regio heeft opgelegd gekregen om pas te schieten als ze onder vuur komt te liggen. Is dat om problemen te voorkomen met de vele Arabische bewoners van deze regio? Of is het om de zaak te manipuleren, zodat de peshmerga toestemming krijgt om weer in de betwiste gebieden opereren? Want pogingen om hier tot een samenwerking te komen met het Iraakse leger leveren niet veel op.
Opvallend is ook, dat dit geweld zich voordoet terwijl de Amerikaanse troepen hun missie moeten omvormen naar een adviserende en educatieve rol in Irak. En terwijl het aantal missies van de coalitie om het Iraakse leger vanuit de lucht te ondersteunen in de strijd tegen ISIS lijkt te zijn afgenomen.
Demografie
De gebieden waar het om gaat zijn de afgelopen decennia herhaaldelijk van eigenaar en demografie veranderd. Zo was Lheban onderdeel van het Mahmour-district en daarmee onderdeel van het Koerdische Erbil, tot de Baath-regering het dorp samen met 21 andere Koerdische dorpen bij Kirkuk voegde. Het regime bracht Irakezen van buiten naar de gebieden, meest Arabieren die de plaats innamen van Koerden.
Plaatselijk is de overtuiging dat deze ‘kolonisten’ een belangrijke rol spelen in de aanvallen, omdat ze willen dat de Koerdische terugkeerders weer vertrekken. Wat er gebeurt heeft misschien nog wel meer te maken met het feit dat de gebieden betwist zijn, dan met ISIS. De terreurgroep maakt er alleen dankbaar gebruik van.
De bewoners van Lheban zijn een dag na hun evacuatie met veel publiciteit teruggekeerd naar huis, nadat eerst de peshmerga het dorp op ISIS had heroverd en veiliggesteld. Zowel de Koerden als het Iraakse leger hebben inmiddels extra troepen naar het gebied gestuurd. Terwijl zij samen een grootscheepse operatie uitvoerden om de ISIS-cellen bij Kifri te vinden, benadrukte de coalitie tegen ISIS het belang van goede samenwerking en coördinatie nog maar eens.
Geen verrassing
Toch komt de opleving van ISIS niet echt als een verrassing. Er wordt van verschillende kanten al een tijd voor gewaarschuwd. Na de val van het laatste ISIS-bolwerk Baghouz in Syrië, zijn de leden van de groep die niet gevangen waren genomen, alle kanten op gevlucht. Met dank aan Turkije, dat in Syrië hele gebieden heeft bezet, konden veel ISIS-leden onderduiken, waaronder ook mensen die ontsnapt waren uit de kampen en gevangenissen van de Syrische Koerden.
In bergachtige, afgelegen steden in Irak vonden velen een voorlopig onderdak, en van daaruit voeren zij al langere tijd steeds meer aanvallen uit op het Iraakse leger, de sjiitische milities en de peshmerga. De jongste operaties geven echter blijk van meer planning en coördinatie dan voorheen. Dat geeft de indruk dat er nu leiderschap is, dat samenwerking heeft weten te smeden tussen verschillende (slapende) cellen.
Zichtbaar
Dat zal niet onmiddellijk leiden tot de verovering van land, zoals in 2014 na de verovering van Mosul, al laat de ontwikkeling in Lheban wel zien dat het gevaar bestaat. ISIS is vooral nog bezig zichzelf weer zichtbaar te maken. Daarvoor bieden de ruzie tussen Bagdad en de Koerden en het militaire vacuüm in gebieden die daar onderwerp van zijn, mogelijkheden.
Met de premie dat in die gebieden olie onder de grond zit. Toen de Koerden zich er in 2017 uit moesten terugtrekken, verloren zij maar liefst de helft van hun olie-inkomsten. Dat zal ISIS niet zijn ontgaan.
