DE PSYCHIATER – Bram Bakker:
‘Gevoelsmatig is een vertrouwensbreuk erger dan verloren geld’
‘Wat “rechtvaardig” is, kan voor iedereen verschillen. Het draait namelijk om gevoel. En dat gevoel varieert zelfs binnen één persoon nog. Ga maar na, soms haal je je schouders op over een zojuist aangeschaft maar defect product, terwijl je op een ander moment bijna uit je dak gaat. Maar iedereen ervaart weleens dat onrecht je behoorlijk in de weg kan zitten. Het gevoel onrecht te zijn aangedaan, kan leiden tot emoties die het gezond verstand ondermijnen. Ook bij normaal gesproken weldenkende mensen kunnen ze de overhand krijgen. Je ziet het bij de rechtbank, als de rechter – schijnbaar zonder emotie – oordeelt. De uitspraak valt verkeerd als slachtoffers en daders verdrinken in hun gevoelens. Desondanks is de juridische weg de juiste. Dan kan alle emotie in rationele banen worden geleid. Wel kunnen verkeerde verwachtingen roet in het eten gooien. Want ja, veel advocaten hanteren gewoon een “businessmodel” met een belofte. Ze bewegen daarin mee met de hoop van de cliënt op “gelijk krijgen”. Mijns inziens is het effectiever om vooraf te waarschuwen voor een mogelijk minder gunstige uitspraak, want teleurstelling achteraf is erger. Dan is de kans aanwezig dat de benadeelde boos en strijdlustig blijft.
Toch zijn er ook voorbeelden waarbij iemand niet per se “in zijn recht” wil staan. Zoals de vader van het vermoorde meisje die samen met de dader een boek schreef. Hij toonde begrip voor diens situatie (een medicijn speelde wellicht een rol bij de moord) en had hem vergeven. Als samenleving voel je meteen dat de vader met deze vergevingsgezinde houding beter af is dan wanneer hij extra jaren tralies zou eisen, terwijl dat misschien wel rechtvaardig zou zijn geweest. Als mensen wel moeite hebben met vergevend te zijn, is er vaak sprake (geweest) van een vertrouwensbreuk. Neem de bankencrisis. De bank was, bijna zoals de kerk, een vaste waarde met aanzien. Geen mens bedacht dat adviseurs weleens verkeerd konden adviseren. Maar het gebeurde wel. Weg geld, maar vooral: weg vertrouwen. En daar bovenop is het heel frustrerend te weten dat je zelf te goed van vertrouwen was. Geschonden vertrouwen voelt vele malen erger dan een verdampt geldbedrag. Maar wáár het ook om gaat, laat je nooit verleiden tot oog om oog, tand om tand. Dat werkt niet. Bovendien is er bij daders niet eens altijd opzet in het spel (geweest).
Een tip is om bij onenigheid een jurist én een psycholoog te raadplegen, vanwege de ratio en de emotie. Is dat “te laat” en maakt iemand van wraak zijn levenswerk, dan kan psychotherapie helpen om de boel emotioneel weer kloppend te krijgen. Want voor revanche is het leven te waardevol…’
DE ADVOCAAT – Magna Veldhuysen (letselschadeadvocaat):
‘Beter af met minder geld en een gelukkig leven’
‘Slachtoffers met letselschade zijn in eerste instantie boos. Boos op de dader. Want door zijn onoplettendheid in het verkeer of medische misser kunnen ze nu niet meer… Vul maar in: werken, sporten of genieten van het leven. Dan begint de strijd om erkenning – op z’n minst in de vorm van smartengeld. In Nederland zijn die bedragen niet hoog. En hoe hoog een vergoeding ook is, het aangedane leed wordt er nauwelijks door goedgemaakt. Naast smartengeld, wordt juridisch onderzocht hoe iemands leven er zonder de nare gebeurtenis had uitgezien, en of die situatie nog voor het slachtoffer te regelen is. Dus: kan hij weer aan een baan worden geholpen en weer zoveel mogelijk deelnemen aan het normale leven? Helaas is dat niet altijd mogelijk.
Onrechtvaardig? Voor slachtoffers voelt dat wel zo. Vervolgens kunnen ze ervoor kiezen de strijd bij de rechter voort te zetten. Maar dat kan een langdurig proces worden, van meerdere jaren. De slopende impact daarvan wordt enorm onderschat. Zo had ik een cliënt die het door de verzekeraar erkende schadebedrag te laag vond en vervolgens tien jaar tot het uiterste is gegaan bij de rechtbank. Tien lange, uitsluitend op geld gerichte jaren van frustratie, uitstel en hoger beroep. En ja, hij kreeg z’n “gelijk” – in de vorm van geld althans… Maar persoonlijk is hij eraan onderdoor gegaan. Zijn leven was kapot en hij was uiteindelijk ook nog ontevreden over het financiële resultaat. Als slachtoffer is het erg belangrijk om je je op een bepaald moment in het traject af te vragen: brengt het me waar ik op uit bent? Is dat geld me alle ellende wel waard? Ik denk van niet. Natuurlijk kan het je financieel wat opleveren, maar grote kans dat het een deel van je leven kost. Vaak blijk je beter af te zijn met minder geld, maar met een gelukkig(er) leven. Niet voor niets organiseerde de Vereniging van Letselschade Advocaten eens een symposium met het thema “Je geld of je leven terug”.
En dus is het de kunst om cliënten duidelijk te maken dat rechtvaardigheid niet gelijk staat aan oeverloos vechten, met alle psychologische gevolgen van dien. Dat probeer ik door ze in een vroeg stadium vanuit verschillende invalshoeken te begeleiden. Zo werk ik samen in een team met een coach, arbeidsdeskundige, psycholoog en een psychomotorisch therapeut. Dankzij onze gezamenlijke aanpak houden cliënten aanzienlijk meer controle over hun leven. En ze realiseren zich op tijd dat gelukkig zijn belangrijker is dan een groot bedrag op de bank.’
DE DOMINEE – Ds. Leneke Marchand (dominee Protestantse kerk, Voorburg):
‘God ziet je onrecht wel’
‘“Wat jullie doen, daar gruwt God van.” Zo spraken profeten de zichzelf verrijkende elite aan op onrecht. Rechtvaardigheid, zo blijkt door de Bijbel heen, is een geschenk én een opgave. De orde van de wet was bedoeld om rust en harmonie te brengen – het geschenk. Maar de “opgave”, ofwel opdracht om rechtvaardig te zijn, was in de praktijk voor veel mensen moeilijk. En nog steeds, zoals blijkt in onze onrechtvaardige, gebroken wereld.
Wat, als je zelf slachtoffer wordt van onrecht? Gelukkig hebben we in Nederland een rechtssysteem, een groot goed. Maar toch kom je daar ook niet helemaal mee uit, want mensen maken fouten en rechters nemen soms onvoorziene beslissingen. Persoonlijk en juridisch kun je dan vastlopen. Als predikant zou ik dan de vraag stellen: welke waarde zit er onder het geleden verlies? In het geval van financieel onrecht, kun je denken aan zekerheid, toekomstdroom of geluk. Voor iemand die financieel niet krijgt waar hij op rekende, voelt het erg onrechtvaardig als hierdoor zijn pensioen, de geplande wereldreis of z’n bootje in het water valt.
Ik zag zoiets gebeuren bij een echtpaar uit mijn voormalige kerkgemeente. Zij waren financieel gedupeerd omdat hun zakenpartner zich op een “handige” manier had teruggetrokken uit een samenwerking. Híj kon vervolgens in alle welvaart genieten van zijn vrije tijd, terwijl het echtpaar extra hard moest buffelen om het hoofd boven water te houden. Na de nodige frustratie verlegde het stel de focus: “Ons geluk hangt niet af van geld”. Ze hadden het daardoor zelfs met hem te doen, want “zó aan je geld komen, daar rust geen zegen op”. Niet makkelijk hoor, om dat in te zien. Als dominee help ik mensen om ook dit soort dilemma’s bij God neer te leggen. Want al ziet de rechter je onrecht niet, God doet dat wel. In het geloof is Hij de hoogste instantie en die wetenschap kan ook rust geven. Want Hij komt er eens op terug. Ieder mens zal eenmaal verantwoording van zijn leven moeten afleggen aan zijn Schepper.
Fundamenteel in dit soort processen is zelfreflectie. Bij het vechten voor je rechten ben je natuurlijk ik-gericht. Daardoor kan je leven versmallen tot dat ene wat je is aangedaan, en verlies je andere zaken uit het oog. Maar is gelijk willen krijgen ongemerkt je identiteit geworden? En wil je dat wel? Vaak werken zulke inzichten verlossend. Dan kan men weer focussen op belangrijke dingen – vriendschappen, relaties, gezin – of anderen helpen in hún ellende. Zoals een moeder die haar zoon aan drugs verloor. Ze gaf het strijden tegen de dealers op om zich in te zetten voor mensen in dezelfde situatie. Haar zoon krijgt ze er niet mee terug, maar ze beantwoordde het kwade met het goede.’
