Een jonge Koerdische vrouw die op straat in Teheran wordt aangehouden vanwege ‘bad hijab’, of te wel: haar hoofddoek bedekt haar haar onvoldoende. Ze wordt afgevoerd voor een ‘onderwijssessie’ bij de zedenpolitie, en dan in de politiebus dermate hard geslagen dat ze kort erna in coma raakt en in het ziekenhuis overlijdt.
De Iraanse overheid probeert z’n straatje schoon te vegen: Mahsa Amini had een hartaanval, en wil dat zelfs met een duidelijk geknipt en geplakte video bewijzen. Medische deskundigen wijzen er echter op dat je daarbij niet bloedt uit je oor, terwijl haar vader verontwaardigd herhaalt wat hij van ambulancepersoneel heeft gehoord: dat ze op haar hoofd is geslagen. Een nieuwssite weet zelfs de hersenscan te bemachtigen waaruit blijkt dat Mahsa Amini ernstig hersenletsel had.
Mahsa Amini, roepnaam Zhina – een Koerdische naam, waaronder ze niet officieel geregistreerd kon worden bij haar geboorte, die ‘leven’ betekent – was 22 jaar oud. Ze woonde in het Koerdische stadje Saqez en was in Teheran op familiebezoek.
Sommige berichten zeggen dat ze geen hoofddoek droeg, maar het lijkt aannemelijk dat de doek afgezakt was. Dat gebeurt constant bij vrouwen die het ding losjes om hun hoofd draperen, en niet streng vastknopen en -spelden zoals de overheid dat het liefst zou zien. In Iran geldt sinds de revolutie van 1979 voor vrouwen een gebod op het dragen van een hoofddoek en bedekkende kleding. Vrouwenharen mogen alleen gezien worden door naaste familie. De zedenpolitie controleert erop, bestraft, beboet en houdt opvoedingssessies.
Geweerd
De afgelopen tijd is de repressie verder toegenomen, waarbij vrouwen die onvoldoende bedekt zouden zijn geweerd worden uit overheidskantoren, banken en openbaar vervoer.
Wat er met Amini gebeurde laat echter zien dat het allang niet meer gaat om het naleven van een gebod. Want dat gebod is bij een groot deel van de Iraniërs gehaat, waardoor er de afgelopen jaren een steeds actievere protestbeweging tegen op gang is gekomen. Vrouwen eisen hun vrijheid terug, en doen dat door zonder hoofddoek de straat op te gaan, de metro in, de confrontatie aan te gaan met mollahs en dat allemaal te filmen en op sociale media te zetten.
‘Net als de suffragettes, maken de Iraanse vrouwen geschiedenis,’ zegt Alinejad Masih, die vanuit Amerika een van de leiders achter de protestactie is. Een beweging die de Iraanse regering in grote verlegenheid brengt, want die probeert nu net de vrouwen eronder te houden. Iraanse vrouwen zijn vaak zeer mondig en hebben thuis al even vaak de broek aan. Bovendien hebben ze na 1979 de kans gekregen massaal te gaan studeren waardoor ze ook onder de intellectuelen een grotere rol zijn gaan spelen.
Als je de video’s bekijkt van vrouwen die de hoofddoek in het openbaar afdoen, en de reacties van mannen ziet, begrijp je wat er in de politiebus moet zijn gebeurd. De overheid heeft steeds meer moeite om deze stemmen tot zwijgen te brengen, en treedt steeds harder op. Als dat niet afschrikt, dan doet ze er nog een onsje geweld bij.
Tegelijkertijd proberen ze de beweging die tegen de doek strijdt op sociale media dwars te zitten. Alinejad Masih kreeg het aan de stok met Twitter omdat ze de foto van de stervende Amini in het ziekenhuisbed had geplaatst. Die foto was echter al viraal gegaan, en het was duidelijk een reactie op een klacht uit Teheran. Tegelijkertijd maakt het regime zelf dankbaar gebruik van het medium, waar geestelijk leider ayatollah Khamenei regelmatig en ongecensureerd via zijn eigen account van zich laat horen.
Bedreigend voor het regime is ook, dat de vrouwenprotesten steeds bredere aansluiting vinden onder het mannelijke deel van de samenleving. En dat tegelijkertijd mollahs allang niet meer de status hebben die ze ooit hadden. ‘Als je last hebt van het haar van een vrouw, dan ligt het probleem bij jou,’ roept een van de actievoersters tegen een mollah. ‘Probeer niet naar vrouwen te kijken!’ adviseert ze.
De overheid probeert te doen alsof die bedekkende kleding onderdeel is van de Iraanse cultuur. Vrouwen komen echter met foto’s die het tegengestelde aantonen: van vrouwen die in hun familie generaties lang nooit een hoofddoek droegen.
Woede
Amini’s gewelddadige dood heeft veel woede opgeroepen. In haar geboorteplaats verwijderden duizenden vrouwen uit protest tegen haar dood hun hoofddoek. Ze riepen: ‘Dood aan de dictator’, en daar bedoelen ze ayatollah Khameini mee.
Uiteindelijk is de hoofddoek slechts een symbool van de onderdrukking door de overheid. Een groeiend deel van de Iraniërs is tegen het streng-religieuze regime en grijpt iedere mogelijkheid aan om dat te tonen. Massale demonstraties hebben de afgelopen jaren echter weinig kunnen veranderen. De stembus brengt geen uitkomst omdat gematigde kandidaten worden geweerd. Toch laten Iraniërs zich niet tot zwijgen brengen. De woede over het wrede optreden tegen een jonge vrouw heeft in heel Iran tot demonstraties geleid.
‘Vrouwen, leven, vrijheid’, riepen betogende studenten op de universiteitscampus in Teheran, tot de politie ingreep. In het Iraanse deel van Koerdistan wordt al een paar dagen betoogd, waarbij de politie is opgetreden en tientallen gewonden zijn gevallen. De bevolking heeft in Koerdistan inmiddels een algemene staking afgekondigd.
Ook Iraanse media wagen het om kritiek te laten horen op het harde optreden van de zedenpolitie. Sommige vragen het regime om een einde aan te maken aan het geweld tegen vrouwen. Net als de Iraanse vrouwen met hun afzakkende hoofddoeken proberen de media ook al lange tijd de grenzen van hun vrijheid op te zoeken. En dit is duidelijk zo’n moment.
Dapperheid
Waar het incident het buitenland bereikt, zijn sommige reacties voorspelbaar. Kritiek op een Amerikaanse journalist die een hoofddoek draagt als ze president Raisi interviewt, zo vlak na het overlijden van Amiri. Kritiek op de islam.
Wat eruit springt is de reactie van schrijfster JK Rowling, die met een ‘hoe echte dapperheid eruit ziet’ video’s retweet van vrouwen die uit protest tegen de dood van Mahsa Amini hun haar afknippen. ‘Vanaf ons zevende kunnen we niet naar school en krijgen geen baan als we ons haar niet bedekken. We zijn dit gender apartheidsregime zat,’ is hun boodschap.
