Zeventig- tot honderdduizend zzp'ers bouwen momenteel zo weinig pensioen op dat zij later terugvallen op minder dan vijftig procent van hun huidige inkomen. De belangenorganisaties van zzp'ers vragen al langer aandacht voor dit probleem. Nu krijgt het ook politieke erkenning. Staatssecretaris Jetta Klijnsma van Sociale Zaken stelt een werkgroep in om de komende maanden met de organisaties te overleggen over een mogelijke oplossing. Zelf denkt zij daarbij vooral aan een collectieve regeling waarbij zzp'ers een aanvullend pensioen opbouwen via een beleggingsconstructie.
In de sociale media reageerden individuele zzp'ers afwijzend op de voorzet van Klijnsma. Het woord "collectief" riep bij hen meteen associaties op met "verplicht", en daar zijn zij wars van. Zij voelen zich ondernemers en werken bewust voor eigen rekening en risico. Daar hoort ook bij dat zij zelf voor hun oude dag zorgen. Of niet. Hun gevoeligheid op dit punt is begrijpelijk in het licht van hun ervaringen met de Wet Arbeidsongeschiktheid Zelfstandigen. Toen die in 2004 werd afgeschaft hadden zij daar jarenlang premie voor betaald terwijl bijna niemand een uitkering had gekregen omdat de voorwaarden zo streng waren. Het opgepotte geld verdween in de schatkist. Dat was eens maar nooit weer, voor de bewuste zzp'er.
"Een eerste stap"
Ondertussen is het eerste stof neergedwaald en komen ook de belangenorganisaties van zzp'ers met hun reacties. Die zijn al een stuk genuanceerder. Zij spreken er hun waardering voor uit dat de staatssecretaris een eerste stap heeft gezet, maar benadrukken wel meteen dat het daar niet bij kan blijven. Dat is ook wat zij naar voren zullen brengen in de werkgroep waarin de staatssecretaris verder wil overleggen over het pensioendossier.
Aan die werkgroep gaan dezelfde organisaties deelnemen die eerder deze maand al samen met een alternatief kwamen voor de omstreden Verklaring Arbeidsrelatie (VAR): het Platform Zelfstandige Ondernemers (PZO), de Stichting ZZP Nederland, FNV Zelfstandigen en Zelfstandigen Bouw. Bovendien mag de Vereniging ZZP (VZZP) aanschuiven. Het ZZP Netwerk van Telegraaf-columnist Jerry Vermanen heeft geen uitnodiging ontvangen – en zou die waarschijnlijk ook niet hebben geaccepteerd. In hun ogen zijn de anderen allemaal "vakbonden", en die moeten van ondernemers afblijven.
Een eigen plek voor zzp'ers
Het Platform Zelfstandige Ondernemers (PZO) liet gisteren weten verheugd te zijn met het feit dat politiek Den Haag nu eindelijk het belang inziet van een goede pensioenvoorziening voor zelfstandige ondernemers. Eerdere kabinetten wilden daar nooit van weten, herinnert beleidsmedewerkster Marieke Lips zich. Het pensioenstelsel is verouderd, zegt zij. Hoog tijd voor vernieuwing en aanpassing. Daarbij moet recht worden gedaan aan de bijzondere positie van de zelfstandige zonder personeel. "Die levert immers een unieke eigen bijdrage aan de Nederlandse economie, en die verdient daarom ook een eigen plek binnen het stelsel van overheid, werkgevers en werknemers."
De Stichting ZZP Nederland ziet het initiatief van staatssecretaris Klijnsma als "een belangrijke stap op weg naar een hogere pensioendeelname van zelfstandigen zonder personeel". Voorzitter Maarten Post wil daar graag verder over mee denken. De van het CNV afkomstige bestuurder heeft een eigen voorstel op zak voor een pensioenregeling. Die kenmerkt zich door een flexibele inleg, een flexibele uitkeringsduur en een gewaarborgd pensioen. Door het collectieve karakter zouden de rendementsrisico's kunnen worden gedeeld en zouden de kosten van het vermogensbeheer beperkt kunnen blijven. ZZP Nederland zou het liefst samen met andere organisaties een ZZP Pensioencollectief oprichten om zo'n regeling in uitvoering te nemen.
Blij met collectieve oplossing
Ook Linde Gonggrijp van FNV Zelfstandigen kiest in eerste instantie een positieve insteek. Zij is blij dat het kabinet eindelijk erkent dat er een probleem is en dat de overheid daar niet voor kan weglopen. "De pensioensituatie van zelfstandigen zonder personeel is nu eenmaal een stuk slechter dan die van werknemers. Tot nu toe hebben kabinetten zich altijd op het standpunt gesteld dat het hier om ondernemers gaat en dat die zich wel zullen weten te redden. Klijnsma heeft tenminste ingezien dat dat te gemakkelijk is." Ook waardeert Gonggrijp het dat er nu ook naar collectieve oplossingen gekeken mag worden, en niet alleen naar individuele.
Minder vrolijk wordt Gonggrijp van de keuze die de staatssecretaris al bij voorbaat heeft gemaakt om alleen maar iets te regelen binnen de derde pijler van het pensioenstelsel. De AOW, waar iedere Nederlander recht op heeft, is de eerste pijler. Het verplichte collectieve werknemerspensioen is de tweede pijler. Daarvoor geldt fiscaal een uiterst vriendelijk regime. Ondernemers – inclusief zzp'ers – zijn aangewezen op de derde pijler. Daar kunnen zij – tot nu toe alleen op individuele basis – een oudedagvoorziening opbouwen op basis van een lijfrenteverzekering of banksparen. Het resultaat telt voor de fiscus echter als vermogen, en wordt dienovereenkomstig belast.
"Een politieke no go area"
FNV Zelfstandigen heeft er altijd voor gepleit dat zzp'ers de mogelijkheid zouden krijgen om collectief een pensioen op te bouwen in die tweede pijler. "We hadden even de hoop dat de staatssecretaris het zou aandurven om daar ruimte voor te maken," zegt Gonggrijp, "maar dat blijkt nog steeds een politieke no go area te zijn. Heel jammer." In plaats daarvan biedt Klijnsma nu aan de zzp-organisaties te helpen om in de derde pijler een collectieve regeling van de grond te krijgen. "Dat wil zeggen: om de wettelijke belemmeringen weg te nemen die dat nu nog onmogelijk maken. Maar wel zonder dat het haar wat kost en zonder dat zij het stelsel hoeft te innoveren."
Gonggrijp vindt het mooi dat de staatssecretaris wil nadenken over manieren om de pensioenopbouw van zelfstandigen buiten schot te laten bij een onverhoopt faillissement. "Nu moeten zzp'ers eerst hun pensioen opeten voordat ze in aanmerking komen voor een bijstandsuitkering. Dat kan echt niet meer." Maar daarmee mag Klijnsma niet volstaan, vindt zij. "Er moet ook iets gebeuren in de fiscaliteit. Zelfstandigen moeten net zo goed fiscaal gefaciliteerd voor hun toekomst kunnen sparen als werknemers. En die faciliteiten moet ook op langere termijn door de overheid worden gegarandeerd. Niet zoals het vaak gaat de stekker er weer uittrekken zodra het een succes dreigt te worden."
En collectief, en vrijwillig?
Een lastig punt voor FNV Zelfstandigen lijkt de combinatie van een collectieve regeling met een vrijwillige deelname. Hoe meer mensen er aan mee doen, hoe lager naar verhouding de uitvoeringskosten. Maar hoe bereik je de gewenste schaal? Verplichte deelname vindt Gonggrijp uit de tijd en sowieso niet passend bij het ondernemerschap. Een opt out dan, waar Klijnsma aan lijkt te denken?
Theoretisch is het een lastige kwestie maar in de praktijk hoeft het dat niet te zijn, denkt Gonggrijp. "We moeten een regeling bedenken die zo aantrekkelijk is dat mensen in de rij staan om er gebruik van te maken. Dat wil zeggen: een transparant product, met een fiscaal vriendelijke opbouw. Flexibel zodat je in een goed jaar wat meer opzij kunt leggen dan in een minder jaar. Met een gegarandeerd individueel resultaat, tegen minimale uitvoeringskosten. Voor en door zelfstandigen."
