De bedoeling van de Aanbestedingswet is dat ook kleinere bedrijven en zelfstandigen zonder personeel een eerlijke kans krijgen om lucratieve klussen in de wacht te slepen. Belangenorganisaties als MKB-Nederland en het Platform Zelfstandige Ondernemers zijn daarom enthousiast over de nieuwe wet. Maar van werkelijk gelijke kansen zal pas sprake zijn als alle overheden daadwerkelijk hun inkoopvoorwaarden hebben aangepast. En die hebben huiswerk nog lang niet af.
Wat verandert er precies?
Om te beginnen komt meer eenheid in de procedures die verschillende overheden nu hanteren. Er is een reglement vastgesteld dat voor allerlei soorten situaties precies uitstippelt wie wanneer welke stappen moet zetten.
Vervolgens mogen er geen onredelijke voorwaarden meer aan ondernemers worden gesteld. De eisen moeten in verhouding staan tot aard en inhoud van de opdracht. Een opdracht van 80.000 euro mag bijvoorbeeld niet meer worden voorbehouden aan bedrijven met een omzet van 800.000 euro of meer. Wat er in de praktijk wel en niet van opdrachtnemers mag worden gevergd, wordt met tal van voorbeelden uitgewerkt in de bij de wet behorende Gids Proportionaliteit.
Bundelen
Daarbij komt dat overheden hun opdrachten in principe niet meer op zo'n manier mogen clusteren dat kleine bedrijven in feite geen kans maken. Een overheidsorganisatie met honderd vestigingen mag dus niet meer de schoonmaak van al die gebouwen bundelen in één aanbesteding.
Verder hoeven voortaan niet meer alle bedrijven die meedoen aan een aanbesteding meteen alle originele stukken aan te leveren die later in het proces misschien nodig zouden kunnen zijn. Bij de inschrijving kan worden volstaan met een "eigen verklaring". Dat spaart iedereen een hoop tijd en moeite.
Sluitstuk van de wet is dat er een richtlijn komt voor de manier waarop overheden moeten omgaan met klachten over hun aanbestedingsprocedures. Bij wijze van beroepsinstantie komt er een landelijke Commissie van Aanbestedingsexperts. Daar kunnen zowel ondernemers als overheden terecht met vragen en klachten over procedures.
Wat vinden ondernemers er van?
Hans Biesheuvel, de voorzitter MKB-Nederland was na de aanvaarding van het wetsvoorstel door de Tweede Kamer de eerste belangenbehartiger die er zijn zegen aan gaf. Ook het Platform Zelfstandige Ondernemers vond de Aanbestedingswet een grote verbetering.
Na alle euforie van een jaar geleden reageren insiders inmiddels wat genuanceerder. Hugo-Jan Ruts bijvoorbeeld van ZIPconomy, het kennisplatform voor zelfstandig interim professionals, bemiddelingsbureaus en opdrachtgevers. "Als de inkoop verandert, moet je verkoopstrategie mee veranderen," weet Ruts. "De online marktplaatsen die de afgelopen jaren zijn opgekomen bij met name lagere overheden en zorginstellingen gaven zzp'ers al de mogelijkheid om de strijd aan de gaan met de gevestigde bureaus. Maar wanneer je kijkt naar de overzichten die worden gepubliceerd aan wie de opdrachten uiteindelijk worden gegund, dan staan daar toch maar heel beperkt zzp'ers tussen."
En wat zegt de politiek?
Ook parlementariër Erik Ziengs, die zich intensief met de Aanbestedingswet heeft beziggehouden, heeft naast veel waardering ook wel enkele kanttekeningen. De inzet van de VVD'er die zelf jarenlang ondernemer is geweest, was om een gelijk speelveld te creëren voor alle ondernemers. Wat dat betreft is er veel bereikt, vindt hij. Ziengs denkt dan met name aan de eigen verklaring, aan het tegengaan van clustering, en aan de instelling van de Commissie van Aanbestedingsexperts.
Bij de behandeling van de wet heeft Ziengs zich samen met zijn collega Jhim van Bemmel (PVV) sterk gemaakt om het gebruik af te schaffen dat overheden van opdrachtnemers eisen dat zij gedurende een aantal jaren een bepaalde minimum-omzet hebben behaald om voor de opdracht in aanmerking te komen. De Gids Proportionaliteit sluit het stellen van een omzet-eis weliswaar niet uit, maar er staat wel in dat de jaaromzet in de regel niet meer hoeft te bedragen dan driemaal de aanneemsom.
Ook Ziengs realiseert zich dat de nieuwe Aanbestedingswet staat of valt met de manier waarop de aanbestedende diensten al die mooie uitgangspunten vertalen naar de dagelijkse praktijk. Lokale overheden zullen nu snel hun procedures en voorwaarden in lijn moeten gaan brengen met de nieuwe regels. Dat wordt nog een heel karwei.
Bindende richtsnoeren voor leveringen en diensten zijn er ondanks druk vanuit de Tweede Kamer niet gekomen, net zo min als de gewenste standaarden voor interne klachtenafhandeling. Nu komt dat allemaal op het bordje van de Commissie van Aanbestedingsexperts. In actief onafhankelijk toezicht kan die niet voorzien, moet ook Ziengs erkennen. Maar hij heeft alle vertrouwen dat de commissie zich zo veel gezag zal weten te verwerven dat straks van haar uitspraken ook een preventieve werking uitgaat.
Wat staat zelfstandige ondernemers nu te doen?
Al met al schept de nieuwe Aanbestedingswet wel de voorwaarden waaronder mkb'ers en zzp'ers eerlijker toegang kunnen krijgen tot opdrachten van de overheid, maar hangt het succes af van de mate waarin zij zelf van de mogelijkheden gebruikmaken.
Zoals Hugo-Jan Ruts van ZIPconomy het zegt: "Er zijn maar weinig aanbesteders waar zzp'ers een streepje voor hebben. Ze moeten nu ook echt de strijd om de aanbestedingen aangaan met de adviesbureaus en de detacheerders."
Meer lezen van Pierre Spaninks? Neem een abonnement!
