Ze zitten tegenover elkaar aan een tafeltje. De 43-jarige Bosniëveteraan Stephan Mertens: kale kop, wakkere oogopslag, het groene landmachtuniform behangen met negen medailles. En de 19-jarige student Davy Groffen: krulhaar dat onder een petje uitpiekt, frunnikend aan de touwtjes van zijn trui. En dan stelt Groffen de vraag die het hele verhaal losmaakt. ‘Wat heb je als militair zoal meegemaakt?’
Human library
Mertens is het boek, Groffen is de lezer. Dat is het concept van de van oorsprong Deense Human Library (‘mensenbieb’). Je leent er mensen, voor een goed gesprek van twintig minuten. Op deze middag op Tilburg University hebben de ‘boeken’ titels als ‘moslim’, ‘borderline stoornis’, ‘tatoeage-man’, ‘Syrische vluchteling’ en ‘Limburger’. De titels, die de ‘boeken’ ook op hun borst dragen, zijn bewust kort door de bocht. Aan de lezers, die allemaal een bibliotheekpas krijgen, de taak om verder te komen dan de kaft. Is de tijd om, dan mogen ze 10 minuten verlengen. Als niemand anders hun boek gereserveerd heeft natuurlijk.
Vooroordelen
‘Beoordeel een boek niet op zijn kaft’. Dat is de slogan van de wereldwijde Human Library-beweging, voortgekomen uit een eerste ‘Menneskebiblioteket’ op het Deense festival Roskilde in 2000. Inmiddels zijn er mensenbiebs gehouden in de VS, Canada, Australië, Polen, Kazachstan, Egypte en tal van andere landen. Deze werd georganiseerd door Tilburg University, samen met twee studentenverenigingen en de Bibliotheek Midden-Brabant. Een kort gesprek kan vooroordelen ontkrachten, zo hopen de organisatoren.
Het was een jongensdroom om militair te worden
‘Het was voor mij echt een jongensdroom om militair te worden’, vertelt Mertens aan Groffen. ‘Maar ik werd eerst afgekeurd. Thuis ben ik woedend naar mijn kamer gestormd. Toen ik later werd goedgekeurd, was dat de gelukkigste dag van mijn leven.’
Drie keer diende hij in Bosnië. Hij lag er onder vuur van scherpschutters en maakte kogelinslagen mee op een paar centimeter afstand. Hij onderofficier, en ging in Nederland militairen opleiden. En hij was betrokken bij het identificatieproces van slachtoffers van de ramp met de MH17 in Hilversum. Groffen luistert, en houdt zijn ogen continu op de militair. ‘Ik dien nu bijna 24 jaar’, zegt die. ‘Sinds kort zit ik thuis vanwege een posttraumatische-stressstoornis. Waarschijnlijk word ik binnenkort ontslagen.’
PTSS
‘Heb je veel last van je PTSS?’, wil Groffen weten. ‘Elke week bezoek ik de psycholoog, en ik gebruik ontzettend veel medicatie om alles te onderdrukken. Ik heb nachtmerries met flashbacks. PTSS versterkt je emoties maal tien. Ik probeer dat zoveel mogelijk onder controle te houden’, vertelt Mertens, uiterlijk bijna onbewogen.
Als ik mijn verhaal kwijt kan, wordt mijn korte lontje snel langer
Mertens doet mee aan de Human Library om te laten zien dat een veteraan niet altijd ‘een oude man met een stokje’ is. En ook om vooroordelen over militairen met PTSS weg te nemen. ‘Je leest vaak in het nieuws: ‘militair slaat door’, en dat dat te wijten is aan PTSS. Zoiets raakt de hele groep militairen met PTSS, terwijl het individuen zijn waarbij het misgaat. Ook ik voel best woede, maar als ik mijn verhaal kwijt kan, wordt mijn korte lontje snel langer.’
Bosnië
‘Als je dit vooraf had geweten, was je dan in dienst gegaan?’, vraagt Groffen. ‘Ja’, zegt Mertens stellig. ‘Ik denk aan wat wij hebben betekend, bijvoorbeeld voor de Bosnische bevolking. Dat ontstijgt alles. Ik weet nu, doordat ik het moet opgeven, wat een goed gevoel het geeft om dit te mogen doen.’
De MH17 heeft me aangegrepen. Al die slachtoffers
Groffen vraagt verder. Mertens vertelt over zijn trauma’s. ‘Hier in Nederland is een leerling van me omgekomen. Ik was daarbij aanwezig – niet bij het ongeval zelf, maar vlak daarna.’ Zijn linkerhand klemt de lepel stevig tegen de buitenkant van zijn koffiekopje. ‘De MH17 heeft me ook aangegrepen. Al die slachtoffers.’ Groffen: ‘Is dat wat je ’s nachts terugziet?’ ‘Later zie je het ook overdag. Als je een lijkauto ziet. Of als je bij een begrafenis bent.’
Groffen heeft zijn boek nog niet uit. Hij kiest voor verlengen.
Dit artikel verscheen eerder in Trouw.
