Het zebrapad, ooit uitgevonden om aan overstekende ridders te voet vrij baan te verlenen, biedt vandaag de dag louter schijnveiligheid. Hier wordt dagelijks stelselmatig met de wet gesold en met mensenlevens gespeeld. Tik de zoekterm ‘aangereden op het zebrapad’ maar eens in. Je hart bloedt, je hoofd tolt bij het lezen van een aaneengeregen ketting van horror stories. Hoog tijd om eens verder in deze beladen materie te duiken. Let wel, we hebben het hier over zebrapaden zonder verkeerslichten.
Bibberen voor het zebrapad
Negeren is geen optie meer. Ik zwijg niet langer sinds ik onlangs het verhaal aanhoorde van een goede kennis. Mevrouw, op leeftijd en slecht ter been, stond elke dag doodsangsten uit als ze het zebrapad naderde dat ze moest oversteken om wat boodschapjes te doen. Bibberend stond ze te wachten, door angst bevangen raakte ze als ze halverwege was en de ene na de andere auto voorbij zag jakkeren. Zo gaan we dus kennelijk om met het deel van de bevolking dat de ferme tred heeft moeten inruilen voor babystapjes? Is het niet diep triest dat je aangeschoten wild bent op een zebrapad als je mobiliteit afneemt?
Toch heeft het niet alleen met leeftijd te maken, iedereen die wil oversteken neemt een onvrijwillig risico want denk ook aan onze onbezonnen jeugd. Het witte Nike-sneakers gilde. Uitgelaten scholieren, verstand op nul, die zonder blikken of blozen peddelend op hun omafiets er maar van uitgaan dat ze wel gezien worden en voorrang hebben op het zebrapad. Dat is dus niet zo. Overstekende fietsers hebben namelijk geen voorrang, tenzij ze met de fiets aan de hand lopen. Ik durf te wedden dat menig scholier dit niet in het puberbrein heeft opgeslagen. Een paar extra verkeerslessen om het geheugen van ‘s lands schooljeugd weer eens op te frissen lijken me geen overbodige luxe.
Op mijn netvlies staat nog altijd het beeld van dat meisje dat voor mijn ogen met haar fietsje omver gereden werd op het zebrapad. Er was een engeltje op haar schouder geland, ze kon het navertellen maar ik was zo van slag dat ik nog natrillend aan ‘t googelen sloeg om de verkeersregels nog eens na te lezen. Die zijn zo helder als blinkend glas uit de allernieuwste vaatwasser.
Veilig Verkeer Nederland, de ANWB, je rij-instructeur, hoe vaak moeten ze het nog uitleggen: je bent verplicht te stoppen als voetgangers aanstalten maken om over te steken. Fietsers moeten ander verkeer voorrang verlenen en niet andersom. Staat gewoon in de wet. Duidelijk toch. Of toch niet, want in mijn seniorenhoofd hangen nog immer de wijze woorden van mijn toenmalige rijschoolhouder: “Voorrang hebben en voorrang verlenen, wil nog niet zeggen dat het altijd goed gaat.” Waarschijnlijk wist de goede man toen al dat wij Nederlanders en zich houden aan geldende verkeersregels een foute combi is, immers, ‘Die schrijf je niet de wetten voor’. Wie kent het niet dat veelzeggende en goedbekkende zinnetje uit het nummer ‘Vijftien miljoen mensen’ van Fluitsma en Van Tijn. Goh, wat brulden we in 1996 gezellig mee met die even rake, cynische als hilarische tekst van reclamemaker Frans Pels. De mentaliteit van ons volkje op de korrel nemen en er ook nog een megahit mee scoren. Knap gedaan heren.
De helft stopt niet
Maar hilarisch is het dus allerminst als je anno 2023 het zebrapad moet zien als risicogebied, als vijandig terrein waar je liever wegblijft. En het was nog wel zo’n briljante uitvinding dat zebrapad, voor het eerst in 1951 aangelegd in het Britse plaatsje Slough. Jaren later kon ook Nederland na een groots opgezette campagne kennis maken met deze oh zo veilige VOP, de voetgangersoversteekplaats. Ouderen onder u herinneren zich misschien dat schattige liedje van een toen nog piepjonge Willeke Alberti die ons in 1963 met een engelachtige stemmetje toe zong dat we niet mochten zoenen op het zebrapad met als een van de bijzinnen: ‘Niemand kan er ons passeren, alle auto’s blijven staan’. Ja, toen nog wel.
Uiteraard heb ik als freelance eenmansfractie research gedaan, als je jarenlang her en der observeren zo wilt noemen. Wat blijkt, de helft – of als je pech hebt – twee op de drie rijdt gewoon door. Nog steeds heb ik buikpijn van wat ik zag. Zum kotsen. Al dan niet bewust, iemand de stuipen op het lijf jagen. Het is aan de orde van de dag, zeg maar gerust gewoon ingeburgerd. Een loopje nemen met de verkeersregels, in dit land kom je er veel en veel te vaak mee weg.
Maar wie zijn dan die onverlaten die ongegeneerd lak hebben aan de wet en het begrip voorrang verlenen? Met gevaar een generaliserende factor 3 te gebruiken denk ik te weten wat u denkt: Ja: ‘de Petjes’. Jongemannen, net droog achter de oren maar wel met kakelvers rijbewijs op zak, petje achterstevoren, scheurend in een – bij voorkeur – aftandse VW Golf. Deels waar, maar vergeet zeker ook doorgewinterde bestuurders niet. Het dagelijks de weg onveilig makende hufter legioen. Of opa’s en oma’s, al jaren niet naar Hans Anders geweest. Ook ouders met klierende kids op de achterbank, stress level high, concentratie low wil je liever niet tegenkomen. En dan kan die keurige meneer met zo’n statusverhogende leasebak, met ingebouwde ‘wie doet mij wat’ mentaliteit natuurlijk niet achterblijven. Opletten ook voor op normloze jonge scooter gastjes. Waarmee ik maar wil zeggen: de zonde zit in alle lagen van de bevolking. Want zag ik nu echt een streekvervoerder met ouderen aan boord in de fout gaan? Een buurtbus met schoolkinderen die mij compleet over ‘t hoofd zag. De lesauto die op het laatste moment bruut op de rem trapt.
Demissionair minister Mark Harbers (Infrastructuur en Waterstaat), verantwoordelijk voor de verkeersveiligheid, wil er wel iets over zeggen:“Het is bekend dat automobilisten en (brom)fietsen niet altijd stoppen voor een zebrapad. Dat moet natuurlijk wel. Deelname aan het verkeer is een grote verantwoordelijkheid. Je moet je aan de regels houden en zorgen dat je scherp genoeg bent om te reageren op anderen. Doe je dat niet, dan heeft dat vaak grote en verdrietige consequenties. Vanuit de overheid willen we het verkeer zo veilig mogelijk maken. Het is zeker belangrijk om bij de plaatsing van een zebrapad rekening te houden met de locatie. Het kennisplatform CROW heeft daarvoor een zogenaamde ‘oversteekwijzer’ gemaakt. Dit helpt wegbeheerders om een zebrapad aan te leggen op plaatsen waar ze het meest veilig kunnen worden gebruikt”, aldus de minister.
Gebrek aan handhaving
Maar hoe zit het met de handhaving, als je weet dat er vorig jaar voor het niet stoppen bij een zebrapad ‘slechts’ 699 keer een boete is opgelegd? Vergelijk dat eens met de meest uitgedeelde boete in 2022, namelijk: 4 kilometer harder rijden dan mag binnen de bebouwde kom. Maar liefst 507.674 keer werd hiervoor iemand op de bon geslingerd! Shockerend of niet, wat betreft handhaving verwijst Harbers naar het ministerie van Justitie en Veiligheid en naar het SWOV, de Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid. Aankloppen bij de dienaren van mevrouw Yesilgöz (JenV) voor een reactie, levert ook na zeven pogingen geen antwoord op. Geschrokken van de hierboven vermelde cijfers? Desinteresse? Kop in ’t zand? Het blijft stil, wellicht tot aan verkiezingstijd.
Op de site van het SWOV ontwaar ik dat er tot nu toe weinig kwalitatief onderzoek bekend is naar het effect van zebramarkeringen, zo blijkt uit een factsheet uit 2020. Wel stuit ik op een ouder onderzoek waarin geconcludeerd wordt dat een zebramarkering bij een oversteekplaats van maximaal twee rijstroken weinig effect heeft op de verkeersveiligheid maar dat die veiligheid wel toeneemt als er verkeerslichten geplaatst worden. Ja, hallo, had ik ook kunnen bedenken. Feit is dat die stoplichten in kleinere gemeenten waar het verkeer net zo goed voorbij dendert vooralsnog vaak ontbreken.
Ongeremdheid op de snelweg
Ben je dus vandaag de dag op een zebrapad een kwetsbaar element tot ergernis van jezelf en menig medemens, op de snelweg worden frustratietolerantie grenzen nog verder opgerekt. Ook hier heersen wetontduikers.
Met stip op 1 waar het onbeleefdheid en letterlijke ongeremdheid betreft – en dit weten we al jaren – chauffeurs van bedrijfsbusjes. Veelal witte busjes. Wit dus, de kleur van onschuld, maar deze zelfbenoemde kings off the road zijn guilty as hell. Zie daar de cowboys van de weg die dag in dag uit met hun partners in crime zorgen voor wildwest taferelen en een dictatoriaal schrikbewind voeren. Angstgegners van een ieder die wel een dame of heer in het verkeer wil zijn.
Met stip op 2: Solo rijders. Bijna, ik zeg nadrukkelijk bijna, altijd mannen met een zware rechter voet. Demoniserend? Wellicht. Ongepaste aanname? Schaamteloze vingerwijzing? Oordeel zelf. Werp maar eens een vluchtige blik op die voorbij jakkerende egomobilisten. Ik zou wel eens stiekempjes in die opgefokte koppies willen kruipen want wat behelst deze lieden. Testosteron? Onderhuids narcisme? Suffige Michael op de zaak, sexy Mike in de auto? Stoerdoenerij? Competitief? Medeweggebruikers imponeren? Infantiel superioriteitsgevoel: mijn auto kan lekker sneller dan de jouwe? Of gewoon boys and their toys? Las ik niet ergens twee veelbetekenende zinnen: ‘Niets lijkt meer op de mens dan zijn auto en de chauffeur is altijd het gevaarlijkste deel van de auto’. Geen speld tussen te krijgen, toch?
Mens erger je niet
Al jaren zie ik mezelf als brave Hendrika, het lachertje van de A1, de A6 en de A27. Racebanen. Walhalla voor snelheidsduivels, want 100? Moet dat Mevrouwtje? Snapt u niet dat we – net als twee miljoen anderen – zo’n Flitsmeister app hebben? Dat we precies weten wanneer het gas er weer op mag. Dat Stijn Kuster, redacteur Automotive, van Flitsmeister heeft gehoord dat we ons netjes aan de maximumsnelheid houden als er trajectcontrole is. Dus daag Oma’tje. Waar maakt u zich druk om. Doe vooral rustig aan trage OK-boomer. Zeker ook zo’n woke type mens. Blijf lekker 100 rijden, dan halen we u allemaal in. Dat is dus de harde werkelijkheid.
Ik word aan alle kanten voorbij gesjeesd. Is het niet links, dan wel rechts over de vluchtstrook. Niks ecologische footprint achterlaten maar en masse figuurlijk middelvingers opsteken naar de gehoorzamen onder ons. Als een verslagen, eenzame strijder voor verkeers fatsoen blijf ik achter terwijl een nagenoeg volledige peloton er met gezwinde spoed vandoor gaat. Ik nodig een ieder die hier aan mijn bevinden twijfelt om eens een uurtje achter me aan te rijden op de A1, doe maar donderdagmiddag zo rond een uurtje of half vier. Ervaar en huiver.
Kennelijk is het bij de meeste weggebruikers nog steeds niet doorgedrongen dat er sinds maart 2020 overdag niet harder dan 100 gereden mag worden. Onderdeel van een pakket maatregelen om de stikstofneerslag in de natuur te reduceren. Deze nieuwe maximumsnelheid, althans zo was het bedoeld, zou moeten voldoen aan alle normen voor milieu, natuur en verkeersveiligheid. Het stond met dikke vette letters op de site van Rijkswaterstaat.
Verkeerspsycholoog Gerard Tertoolen zag toen de bui al hangen en zei in het AD dat er waarschijnlijk niet op grote schaal gehandhaafd zou worden, dat streng controleren geen prioriteit was. Inmiddels, ruim 3 jaar verder, buitelen diverse instanties over elkaar heen wat betreft onderzoek naar het meetbare milieueffect van die maatregel. Een wirwar aan cijfers komt voorbij maar wie heeft het nu bij het rechte eind? Ik kan er in ieder geval geen chocola van maken. Duidelijk is wel dat het aantal boetes voor te hard rijden sindsdien niet gestegen is.
Ik kan dat niet anders interpreteren dan dat die 100-km maatregel een soap is, een soap zonder cliffhanger, immers je weet exact wat er de volgende dag gaat gebeuren. Misschien heeft u, net als ik, ook weleens de neiging om al rijdend het kenteken en/of de bedrijfsnaam van zo’n wegpiraat in uw iPhone te proppen. Naming and shaming: Fout, zinloos en bovendien gevaarlijk, zo’n manoeuvre. Vooral niet doen dus. Maar hoe blijf je een beetje zen tussen al die opgefokte irritatie opwekkende medeweggebruikers. Al googelend vind ik enkele tips: Adem in, adem uit. Negeer het. Laat het los. Zet een rustgevende chill-song op. Andere mindset. Sla desnoods aan het imagineren, zoals je dat ook in de tandartsstoel doet. Moet ik dan denken aan een camperreis dwars door het desolate woestijnlandschap van Monument Valley in de VS. Aan hiken in het Oulanka National Park in Finland of tot rust komen op het sneeuwvlokjes witte strand van Frans-Polynesië. Hoe mindful. Toch lijkt het mij verstandiger om gewoon in de concentratie modus te blijven met de focus op de weg.
Maar wordt het niet eens tijd dat onze premier (demissionair of niet) niet alleen doorgedraaide voetbalhooligans maar ook de alsmaar groter wordende groep asomobilisten ook ‘Tuig van de richel’ gaat noemen. Ze sommeert om een heropvoedingscursus te volgen en ze daarna alleen nog de weg oplaten met een VOV: een ‘Verklaring Omtrent Verkeersgedrag’ en laat ze desnoods ook nog tweehonderd strafregels schrijven. ‘100 is ook echt 100 en ik moet stoppen bij een zebrapad. Overigens ben ik wat betreft de harde aanpak van verkeershufters een kofferbak vol aanbevelingen tegengekomen; aangescherpte plannen hier, gericht offensief daar, campagne elders, wat wil zeggen: op papier gebeurt er wel degelijk iets. Op papier dus.
Wetteloosheid
Hoe kijkt bijvoorbeeld de ANWB aan tegen deze verloederingen? Zo ontdek ik op de site een pagina met tarieven voor verschillende mogelijke verkeersovertredingen, in totaal 19. Laat nu net de overtreding waar ik me in dit verhaal zo druk over maak: stoppen voor een zebrapad, kennelijk het vermelden niet waard is. Dat vraagt om toelichting.“De ANWB zet zich op verschillende manieren wel degelijk in wat betreft de bewustwording van weggebruikers. Denk daarbij aan info op social media kanalen en onze website. Van verkeersdeelnemers mag verwacht worden dat zij de veiligheid van anderen en zichzelf in acht nemen. Helaas leert de praktijk dat dat niet altijd gebeurt. Niet stoppen bij een zebrapad is gewoon gevaarlijk gedrag met hoog risico op letsel. De boete is inderdaad vrij hoog maar alleen een hogere boete is niet genoeg, de pakkans speelt ook een rol”, zo klinkt het.
Ik toets ook de mening van Rob Stomphorst, woordvoerder van Veilig Verkeer Nederland. Die zegt: “Zebrapaden zijn plaatsen waar je gewoon veilig moet kunnen oversteken. Dat moet je uiteraard wel gegund worden door de sterkere weggebruiker. Verkeersveiligheid maken we nu eenmaal samen. Veel weggebruikers beseffen niet dat je in het verkeer geen tijd kan winnen. Rekening houden met andere kwetsbare verkeersdeelnemers is niet iedereen gegeven. Dit heeft te maken met verstandig gedrag. Gelukkig doen veel mensen het wel goed maar voor de groep die dit niet doet is strakke handhaving nodig met een gerede subjectieve pakkans. Het gevoel dat de politie meekijkt is sowieso te laag en daar is politiek gezien een forse stap te maken. Juist daarin kan de politiek het verschil maken. En dat het verantwoordelijke ministerie (JenV) niet reageert op uw vragen is op zijn zachts gezegd niet netjes”.
Waar is Oom Agent?
Probeer in de VS maar eens iemand van de sokken te rijden op een Crosswalk, ook wel Pedestrian walkway genoemd. Geheid dat je flink moet dokken en als toegift punten op je rijbewijs krijgt. Natuurlijk wemelt het in ‘God’s Own Country’ ook van de asfaltboefjes maar ik weet uit eigen ervaring dat je zelfs tijdens rush hours veilig kunt oversteken. Hetzelfde geldt voor Australië waar je het niet moet wagen om geen voorrang te verlenen aan voetgangers op het zebrapad. Daar zit het fatsoen in de wet en in de mens zelf. Heb uw naaste lief, ook in het verkeer. Bravo Aussies. Maar dit is Nederland, op vele vlakken niet bepaald het braafste jongetje van het Europese klasje. Loudmouths met een minimum aan respect, zo kennen ze ons toch. Hoffelijkheid, fatsoen, zijn dat überhaupt nog Nederlandse woorden?
Maar waar is in dit verhaal de politie, want we hebben het hier toch gewoon over ‘een verkeersmisdrijf’ dat bestraft dient te worden. Ooit een agent zien staan bij een zebrapad? Welnee. Ach, hoor ik critici zeggen, die hebben vast wel wat anders te doen dan zich druk te maken over de alsmaar toenemende wetteloosheid op onze wegen. Ik wijs daarbij ook op de hinderlijke eigenschap van veel medeweggebruikers om geen richting aan te geven, helaas ook een groeiend fenomeen.
Wat zouden we de staatskas gigantisch kunnen spekken als de ’hermandad’ al die regels aan hun laars lappende verkeersdeelnemers meteen in hun kladden zou pakken. Zo staat In 2023 op een ‘zebrapad overtreding’ een boete van maar liefst 420 euro. Lekker cashen toch. Levert vast miljoenen meer op dan al die onzinnige parkeerbonnen bij het winkelcentrum waar ik iedere zaterdagmiddag Boa’s zie rondstruinen, op zoek naar een prooi. Zeven minuten te laat: Yes, hebbes. Weer een schouderklopje erbij!
Kunnen we niet teruggaan naar de jaren 80 toen de verkeerspolitie zo nu en dan een beetje voor opvoeder speelde, geïnspireerd door theorieën van vooraanstaande Amerikaanse psychologen als Watson en Skinner: het geconditioneerde reflex principe. Simpel uitgelegd: goed gedrag aanleren en belonen, fout gedrag bestraffen. Geloof het of niet maar ik weet nog als de dag van gisteren dat ik ooit bij een negatieve alcoholcontrole een voucher voor Multivlaai meekreeg. Dat waren nog eens tijden.
