Als je het Museumplein in Amsterdam oploopt zie je de levensgrote poster al hangen: Marlene Dumas (1953), ‘The Image as Burden’. In de Badkuip, zoals het Stedelijk Museum genoemd wordt, zien we in de eerste zaal van deze grote overzichtstentoonstelling een hele wand met gezichten. De eerste indruk is dat het maskers zijn, maar als je dichterbij kom t zie je dat het allerlei unieke mensen zijn met ieder een eigen blik op de wereld. De uitdrukkingen van de gezichten zijn indringend. De schilderingen zijn op eenvoudig wit papier gemaakt en met spelden opgeprikt. Heel ambachtelijk en wars van opsmuk.
Dat is ook de indruk die je van Marlene Dumas krijgt als je haar ziet in de begeleidende korte film. Een stevige, levendige vrouw met een grote bos wilde krullen en doordringende blauwe ogen. Dumas wordt op een boerderij in Kaapstad (Zuid-Afrika) geboren. Zij studeert schilderkunst aan de Michaelis school of Fine Arts in Kaapstad. Later krijgt zij een beurs en komt in Amsterdam terecht in het onafhankelijke kunstenaars instituut Ateliers 63. In 1978 neemt Dumas al deel aan een groepstentoonstelling in het Stedelijk Museum. Nu zesendertig jaar later is zij weer terug met een grote expositie.
Een van haar meest indrukwekkende schilderijen heet Waiting for Meaning. We zien een mens liggen op een bed met een rode waas om het lichaam. Is de figuur overleden? Is het een man of een vrouw? Staat de rode waas voor de ziel die uittreedt? Is het iemand die wacht op een medische behandeling? Of is het een mens die bijkomt van het liefdesspel?
Boos
Een ander schilderij The Painter, een van haar favorieten, is een tekening van haar dochtertje Helena, dat haar eigen lichaam heeft beschilderd. Kijkt zij boos omdat haar moeder altijd aan het schilderen is? Dat is een van de mooie kanten aan het werk van Marlene Dumas, het roept vele vragen op en iedere kijker kan zijn eigen verhaal erbij verzinnen.
Een ander bekend schilderij Osama toont een beeld van Osama Bin Laden. Als je niets van hem af zou weten, denk je een charismatische man met een verlegen oogopslag. Bij het nemen van zijn foto voel je je bijna schuldig. Ernaast hangt zijn zoon, het is makkelijker om objectief naar hem te kijken. Ook dat is karakteristiek voor Dumas, zij streeft ernaar je onbevooroordeeld te laten kijken. ‘Ik schilder beelden, geen mensen’ staat er niet voor niets in het begin van de expositie.
Heel bijzonder is de aquarellenserie Jezus Serene. Eenentwintig verschillende interpretaties van Jezus van Nazareth door de hele (kunst)geschiedenis heen. Twaalf hangen er in het Stedelijk, gemodelleerd naar oude kunstwerken en hedendaagse foto’s. Dumas verzamelt allerlei foto’s uit kranten, tijdschriften, folders en andere brochures. Zij tekent ze niet letterlijk na, want foto’s zijn feitelijk, maar neemt ze slechts als uitgangspunt waarna er een nieuw beeld ontstaat. De verbeelding wordt in gang gezet, zowel bij maker als toeschouwer. Haar stijl is eigen en direct herkenbaar, altijd een kenmerk van een groot kunstenaar. In de NRC Handelsblad zegt ze hierover: ‘Ik houd van contrast. Wat ik mooi vind: een lijn die snel is en daarnaast een lijn die is uitgeveegd. Ik zoek geen harmonie, dat alles hetzelfde is.’
Haar thema’s zijn liefde, schuld, dood, verlangen en vergankelijkheid. Beangstigend en sterk zijn haar beelden over de dood. We zien The Dead Man over een Palestijnse vliegtuigkaper, die met zijn armen wijd op straat ligt. Of een jong meisje dat neergeschoten is met een Che Guevara T- shirt aan.
Erotische beelden
Dumas bestrijkt een divers palet in haar onderwerp keuze. Zo maakt zij ook erotische beelden. Een naakte vrouw die zich half spottend en uitdagend omdraait. Haar vagina vraagt de volle aandacht. Of D-rection: een jongen met een erectie, die door zijn paarse kleur extra opvalt. Heel mooi is Magnetic Fields: een close up van de venusheuvel van de jong gestorven actrice Margaux Hemmingway op poëtische wijze verbeeld.
Een ander persoonlijk werk is een aquarel van een jongen. Heel kwetsbaar, magisch en broos geschilderd.
De expositie is genoemd naar het schilderij The Image as Burden. Een man draagt een vrouw in zijn handen, zijn uitdrukking is aangrijpend. Ook refereert het werk aan de Piëta van Christus en Maria. Marlene Dumas hierover: ‘Beelden zijn altijd politiek. Er wordt altijd iets aan toegekend. Dit is een crimineel, een terrorist, dat is erotisch. Ik ben bezig met de psychologie van het kijken. Als ik naar de natuur kijk, wil ik niet kritisch zijn. Het is niet aan mij om dat te doen.’
De overzichtstentoonstelling Marlene Dumas, The Image as Burden is nog te zien tot 4 januari 2015 in het Stedelijk Museum. Daarna reist hij door naar de Tate Modern in Londen en Foundation Beyeler in Basel.
