Een vriendin vertelde laatst over de relatie met haar moeder. Ze noemde de relatie redelijk tot goed. Goed, omdat de basis op orde is: moeder houdt van haar en heeft haar goed verzorgd. Redelijk, omdat ze wel de nodige hobbels tegenkomen. Haar moeder kan zo druk met haar eigen dingen zijn, dat ze vergeet te vragen naar haar dochter. Ze bedoelt het niet zo, maar het voelt als desinteresse. Moeder vraagt niks, dochter vertelt niks. Moeder voelt zich buitengesloten, dochter voelt zich in de steek gelaten. Vertelt dochter toch een keer over een probleem, maakt moeder er zo’n drama van dat dochter baalt dat ze iets gezegd heeft…
Bijna al mijn vriendinnen hebben perikelen met hun moeder
En dit is niet mijn enige vriendin met een gecompliceerde moeder-dochter-relatie. Bijna al mijn vriendinnen hebben perikelen met hun moeder. De één heeft een overbezorgde moeder, de ander een hele kritische en ga zo maar door. Ik kan er zelf ook over meepraten. Wat ik zeggen wil: ik hoor zelden dat het helemaal van een leien dakje gaat tussen moeders en dochters. Is het normaal dat de relatie tussen moeders en dochters zo ingewikkeld is?
Volgens psychoanalitica Dr. Iki Freud wel. Ambivalentie – tegenstrijdigheid in de vorm van aantrekken en afstoten – is volgens haar precies dat wat de moeder-dochterrelatie typeert. Freud: ‘Het paradoxale karakter ligt in het feit dat we onze moeder als voorbeeld nemen en ons aan haar spiegelen, terwijl we haar tegelijkertijd nodig hebben om los te komen en op eigen benen te staan.’
We willen haar bevestiging, maar tegelijkertijd wijzen we haar af. Die tegenstrijdigheid leidt volgens Freud tot een levenslange, gecompliceerde relatie met twee extreme polen: volledige verwijdering (separatie) aan het ene uiterste en totale wederzijdse afhankelijkheid (symbiose) aan de andere kant. Ergens in het gulden midden, ligt de gezonde moeder-dochterrelatie…
Voor Margriet (31) is die middenweg ver te zoeken. Zij groeide op met een zeer dominante moeder die alles voor haar bepaalde: wat ze aan had, wat ze at, met wie ze speelde, naar welke school ze ging en welke studie ze volgde. Margriet koos ervoor om het contact met haar moeder te verbreken. Margriet: ‘Los van het feit dat mijn moeder alles voor mij besliste, had ze ook continu kritiek op mij. Ik was lomp, dom en deed niks goed. Tot mijn 25e was ik heel onzeker. Met de nodige therapie en afstand van mijn moeder, gaat het heel veel beter met mij. Maar om nu te zeggen dat ik ‘los’ van haar ben? Ik hoor nog bijna dagelijks haar kritiek in mijn oren weerklinken…’
Kun je eigenlijk wel loskomen van je moeder? Wanneer doe je er goed aan om het contact te verbreken? Iki Freud is hier duidelijk over: bijna nooit. Freud: ‘Totale separatie leidt zelden tot een gunstige situatie. In sommige gevallen kan het niet anders, zoals bij Margriet. Als de dochter te veel lijdt onder het gedrag van de moeder. Maar meestal biedt afkappen geen oplossing. Dochters die breken met hun moeder blijven vaak worstelen met een innerlijk conflict. Ook als je leert leven met de breuk, zal de moeder-wond nooit helemaal dichtgaan. Mijn advies is om aan de relatie te blijven werken…’
Totale separatie leidt zelden tot een gunstige situatie
Maar hoe werk je aan de relatie met je moeder als de communicatie volledig is vastgelopen? Of als de irritatie zo groot is, dat je bij het minste of geringste dichtklapt of juist gaat uithalen. Iki Freud: ‘Werken aan de relatie, begint bij jezelf. Je moeder kun je namelijk niet veranderen. Het enige waar je bewust invloed op hebt, is jouw eigen houding en gedrag. Als je dat kunt veranderen, verandert ook de wisselwerking met je moeder. Makkelijk is het niet, want vaak doen moeders hun uiterste best om het ‘goed’ te doen en durven dochters niks te zeggen uit angst om hun moeder teleur te stellen.’
Barbara (29) is als de dood om haar moeder te kwetsen. Barbara: ‘Vroeger wilde ze mijn beste vriendin zijn. Toen vond ik het wel grappig. Pas toen ik uit huis ging, kreeg ik er last van. Ze begon met meerdere keren per dag bellen en kwam steeds vaker ongevraagd langs. Inmiddels heb ik een baan en een relatie, en nog komt ze zonder te bellen binnen en snuffelt door mijn persoonlijke zaken. Ze bedoelt het goed. Ze doet ook boodschappen voor me en laat de hond uit. Toch heb ik behoefte aan meer afstand. Maar hoe zeg ik dat? Vorig jaar heb ik het geprobeerd. Ze heeft twee weken gehuild. Ik voelde me zo schuldig dat ik er sindsdien niet meer over begonnen ben.’
Soms is het tijd om je moeder op te voeden…
Schuldgevoel is een lastige valkuil. Iki Freud: ‘Het komt heel vaak voor. Moeder doet zo haar best om ‘goed te zorgen’, dat ze geen oog heeft voor wat haar dochter écht nodig heeft, namelijk: afstand. Moeder vertoont grensoverschrijdend gedrag. Ze heeft geen respect voor de privacy van haar dochter. De relatie van Barbara en haar moeder neigt naar symbiose. Moeder is veel te afhankelijk van de bevestiging van haar kind. Hierdoor krijgt zij niet voldoende ruimte voor haar eigen ontwikkeling. Het is nu de beurt aan Barbara om haar moeder op te voeden…’
‘Ouder kunnen ook opgevoed worden’, legt Iki Freud uit. ‘Opvoeden is namelijk een two way street. Als moeder de relatie een verkeerde kant op duwt, is het aan de dochter om de regie in eigen hand te nemen. Vaste afspraken maken, de sleutel terugvragen, voorspelbaar zijn, uitspreken hoe je het hebben wil. Duidelijkheid stelt gerust. Als je wil dat je moeder op een andere manier met jou omgaat, moet je duidelijk en assertief zijn. Liefst op een vriendelijke toon. Zo’n houding geeft moeder de ruimte om ook te veranderen. Zo kun je samen tot een andere, betere manier komen van met elkaar omgaan.’
De kans is groot dat je moeder eerst schrikt als je haar aanspreekt op haar gedrag. Barbara’s moeder gaat waarschijnlijk huilen. ‘Van zieligdoen kan nu eenmaal een enorme macht uitgaan,’ zegt Iki Freud: ‘Als je niet doet wat ik zeg, word ik verdrietig… Maar dit is manipulatie. Het zorgt ervoor dat dochters zich schuldig voelen en bang zijn om hun moeder te kwetsen. Het beste wat je kunt doen is je er niet te veel van aantrekken. Dan verdwijnt die dwingelandij vanzelf.’
Om diep ingesleten gedragspatronen te veranderen is vaak therapie nodig
Bij Annemarie en Barbara is de moeder-dochter-relatie extreem verstoort. In zulke gevallen is vaak professionele begeleiding nodig om het proces te begeleiden. Freud: ‘Als het om hardnekkige, ingesleten patronen gaat, is het vaak automatisch gedrag dat van generatie op generatie wordt doorgegeven. Om gedrag met zulke diepe, onbewuste wortels te veranderen, is therapie nodig.’
In het merendeel van de gevallen, valt het mee. De meeste moeders en dochters hebben een min of meer ‘gezonde’ situatie. Een heen en weer slingeren tussen losmaken enerzijds en behoefte aan steun en bevestiging anderzijds. Een goede stap naar die gulden middenweg, is bewust afstand nemen van het beeld van de ‘perfecte moeder’ uit je kinderfantasie. Er bestaat namelijk geen perfecte moeder, want moeder is net een mens, net zoals jij en ik. En perfecte mensen bestaan niet, net zo min als perfecte relaties…
Volgens Freud moeten we daarom inzetten op een relatie die ‘goed genoeg’ is. Een relatie waarin beide partijen redelijk aangenaam met elkaar omgaan. Hobbels – vaak niet meer dan miscommunicaties – zijn op te lossen door met elkaar te praten, door vragen te stellen en door beter naar elkaar te luisteren. Wat we uiteindelijk allemaal willen, is onvoorwaardelijke liefde en steun. En als je eerlijk bent en voorbij alle hobbels kijkt, heeft je moeder dat dan? Als het antwoord ja is, dan mag je jezelf gelukkig prijzen. En die hobbels? Iki Freud is er duidelijk over: ‘Die hobbels horen erbij. Pas als we dood gaan, houdt het op. Tot dan blijven we tobben met gedoe. Dat is nu eenmaal het leven!’
Lezen:
Electra
Het drama van de moeder-dochterrelatie
Auteur: Iki Freud
Haar moeders dochter
Auteur: Marilyn French
Mijn moeder en ik
Auteur: Nancy Friday
Doe je dat echt aan?
Hoe moeders en dochters met elkaar praten.
Auteur: Deborah Tannen
Foto van Malin K. via Unsplash
