Bij verkeersongevallen hebben vrouwen een groter risico te overlijden, omdat de veiligheidsonderdelen op mannen zijn afgestemd. De wereld is ontworpen door en voor mannen, schrijft de Britse Caroline Criado Perez. In haar boek brengt ze een indrukwekkend aantal wereldwijde studies, verhalen en nieuw onderzoek samen. Van overheidsbeleid en medicijntesten tot technologie, werkplekken, stadsplanning en de media. Stel je een wereld voor waarin je telefoon niet goed in je hand past waardoor je RSI krijgt, waar een voorgeschreven medicijn voor jouw lichaam verkeerd valt, waar het altijd te koud is op het kantoor waar je werkt én de eindeloze uren arbeid die je daarnaast nog verzet niet erkend of gewaardeerd worden. Welkom in de wereld der vrouwen! Het boek ‘Onzichtbare vrouwen’ toont aan hoe de halve wereldbevolking systematisch genegeerd wordt. Ergo: meer dan de helft.
4 delige docuserie
De man als maatstaf. In de medische wereld ook wel ‘Reference Man’ genoemd. Deze term gebruikt programmamaker Sophie Frankenmolen als titel voor haar 4-delige docuserie. Ook zij las over de op de man afgestemde auto-industrie en de soms desastreuze gevolgen daarvan voor vrouwen. Daarover zegt ze in de VARA-gids: “Ik vind het bizar dat ik minder veilig in een auto zou zitten dan een man. Er bestaat geen Nederlandse of Europese wetgeving die specifiek eist dat auto’s met vrouwelijke crashdummy’s getest moeten worden. Dat maakt het voor een crashtest centrum niet aantrekkelijk om een half miljoen te investeren als hun klanten het niet gaan gebruiken omdat het niet hoeft van de wetgeving.”
Blinde vlek
Vrouwen lopen 50% meer kans op een verkeerde diagnose bij hart- en vaatziekten. De meeste medische studies en dus ook de geneesmiddelentesten, worden namelijk uitgevoerd met proefpersonen die a. man, b. blank en c. tussen de 20 en 50 jaar oud zijn. Het feit dat vrouwen in die leeftijd een maandcyclus hebben, was tot voor kort ‘een hobbel’ in de ogen van de wetenschappers. Dat juist dit gegeven een blinde vlek vormde en de verklaring is waarom vrouwen anders reageren op zowel ziektes als op medicatie, wordt pas de laatste 10 jaar onderkend. Overigens is dit vooral dankzij de almaar groeiende groep vrouwelijke wetenschappers en medisch specialisten.
Nederlandse pioniersters
In de westerse wereld sterven er per dag meer vrouwen dan mannen aan hart- en vaatziektes. Maar hoe ziet het eruit als iemand een infarct krijgt in een film of TV-serie? Ja, inderdaad: een kalende en/of grijzende man die naar zijn borst grijpt en begint te transpireren. Dat komt omdat de voortekenen bij vrouwen veel minder bekend en ook subtieler zijn. Daardoor vallen vrouwen er ook letterlijk vaker ‘dood bij neer’. In Nederland zijn cardiologen zoals Prof. Angela Maas (Radboud UMC), Dr. Janneke Wittekoek (oprichter HeartLife Kliniek Utrecht) en Dr. Harriette Verwey (LUMC) pleitbezorgers van de zogenaamde seksespecifieke geneeskunde.
Bikini visie
Hoogleraar neurologie Marieke Wermer legt in deel 1 van de BNN-VARA-serie ‘Reference Man’ uit dat voor vrouwen speciale risicofactoren gelden die een herseninfarct kunnen aankondigen, zoals migraine met aura (schitteringen) of zwangerschapsvergiftiging. Maar artsen herkennen die symptomen meestal niet, domweg omdat er geen onderzoek naar is gedaan en de leerboeken erover zwijgen. “De afgelopen eeuwen waren mannen de beslissers, en, zoals ieder mens, denkt de man vanuit zijn eigen referentiekader. Bovendien werd heel lang verondersteld, bijvoorbeeld in de medische wetenschap, dat mannen- en vrouwenlichamen ongeveer hetzelfde zijn. De bikinivisie: man en vrouw zijn lichamelijk, op de geslachtskenmerken na, gelijk.”
Racistisch
De ‘Reference Man’ is niet alleen 1 meter 75 lang en 80 kilo zwaar, maar ook nog eens wit. Met eveneens tot gevolg dat zwarte mensen in de VS anderhalf keer meer risico lopen om aan een melanoom te sterven. In dermatologische leerboeken staat namelijk bij bijna alle aandoeningen een witte huid afgebeeld, behalve bij geslachtsziekten. (?!) Daar is het een donkere. In de technologie bepalen algoritmes in toenemende mate zaken voor ons. Twitter heeft, zonder zelf precies te weten hoe, een algoritme gecreëerd dat een duidelijke voorkeur heeft voor de ‘referentieman’. Het bedrijf zegt dat ze die voorkeuren er niet uit krijgen. Dat komt doordat het algoritme zelflerend is en op eigen houtje verbanden legt. Sophie Frankenmolen: “Gezichtsherkenningssystemen die door universiteiten in Nederland tijdens corona worden ingezet om studenten toch hun examens te laten maken zonder af te kijken, herkennen in sommige gevallen een donkere huid niet. Het systeem herkent ze niet als mens.”
Solliciteren en een huis kopen
Soortgelijke racistische en seksistische algoritmes worden ook bij systemen ingezet voor sollicitaties en hypotheekaanvragen. Dat betekent dat sommige ongelijkheden die in de samenleving zitten, ongemerkt worden gekopieerd en gekopieerd, in plaats van dat ze worden aangepakt. De data zijn heilig en ‘meten is weten’. Zegt men. Denkt men. Niet dus. Het zorgde in Nederland bijvoorbeeld voor de beschamende toeslagenaffaire. Volgens Sophie Frankenmolen moet er meer bewustwording worden gecreëerd over die gevolgen. “Bij sommige dingen kun je zeggen dat er een toezichthouder moet komen die kijkt of de wetten worden nageleefd. Als die er niet zijn dan moeten die er komen.”
En alweer gaat ze menstrueren
Aan de historie kunnen we niets meer veranderen, maar wel aan de data en daarmee de route van algoritmes. Volgens experts is regelgeving nodig om te voorkomen dat algoritmes bevooroordeelde data krijgen. Probleem is ook hier weer, net als in bijvoorbeeld de medische wetenschap, een tekort aan kennis over heel veel groepen mensen. Een datakloof. Sophie Frankenmolen geeft nog een voorbeeld van seksisme in de praktijk, namelijk de nieuwe gezondheidsapp van Apple. “Je kon alles bijhouden over je conditie, maar wat niet? Je cyclus. Ongelooflijk toch? Elke vrouw weet hoe bepalend de cyclus is voor hoe je je voelt. De grote vraag is inderdaad: hoe krijgen we meer representativiteit in de techsector? Het is een kwestie waar iedere technische universiteit mee worstelt.”
De vrouwenwinter
In het laatste deel van ‘Reference Man’ gaat onder andere over wat ik noem de ‘Vrouwenwinter’. Oftewel dat de klimaat- en/of temperatuurbeheersing is ingesteld vanuit de jawel: mannennorm. Het is een vaak voorkomend beeld in veel gezinnen en op de werkvloer: een zwetende man die verfrissing zoekt, terwijl de vrouwen bibberen en de knoppen van de temperatuursregelaars een zetje proberen te geven. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat vrouwen wel degelijk vatbaarder zijn voor kou. De beste werktemperatuur voor hen is 24-25 °C, tegenover 21,5-22,5 °C bij mannen. Zodra de buitentemperatuur richting de 20˚C gaat, wordt de airco door de mannen op vol gezet. Vrouwen krijgen er niet alleen kippenvel van, maar hun werkprestaties lijden er ook onder. De zogenaamde ‘moderne’ temperatuursystemen staan ingesteld op die gemiddelde witte man van rond de 80 kilo. Nu begrijp je gelijk hoe het komt dat rokjesdag een uitstervend (uiteraard door mannen bedacht) fenomeen is.
BOEK
‘Onzichtbare vrouwen. Licht op dubieuze data in een voor mannen ontworpen wereld’, Caroline Criado Perez, €20,-
TV
‘Reference Man’, maandag 10, dinsdag 11, woensdag 12 en donderdag 13 januari 2022 om 22.20 uur op NPO2 of integraal te kijken via NPO Start en NL Ziet.
FOTO: BNNVARA ©PnP Media
