Maar die middag was het niet Team Rocket dat toesloeg. Plotseling, midden in de aflevering, schakelde het beeld abrupt naar het journaal. Zelfs FoxKids kon niet anders dan de uitzending onderbreken: twee vliegtuigen waren de Twin Towers ingevlogen en honderden mensen zaten vast in de brandende torens. De wereld hield haar adem in. Iedereen weet nog precies waar hij was toen het gebeurde, ook ik als een zevenjarig jongetje—maar toen was ik vooral boos omdat Pokémon abrupt werd onderbroken.
Europees 9/11 wellicht gemist?
Maar wat als ik u vertel dat we misschien al een Europees 11 september hebben meegemaakt, zonder dat we het doorhadden? Op 24 februari 2022 viel het Russische leger Oekraïne binnen met ongekend wapengekletter: de grootste militaire invasie op Europees grondgebied sinds D-day. Poetin volgde met allerlei dreigementen naar het Westen, wat ons veiligheidsgevoel in de eerste weken van de oorlog flink aantastte. Inmiddels lijken deze dreigementen ons niet meer te raken. Maar missen we daardoor ook niet de wake-up call die 24 februari had moeten zijn, net zoals 11 september dat was voor de Amerikanen?
Normaliseren van het abnormale
We lijken murw geslagen, verlamd door de voortdurende stroom van geweld wereldwijd—of het nu gaat om Oekraïne, Gaza, Israël of Jemen. We kunnen niet alle conflicten tegelijk volgen, en dit is precies waar de Russen ons willen hebben. We zijn gewend geraakt aan de oorlog in Oekraïne en lijken het zoveel mogelijk te willen negeren. Mensen proberen zich steeds meer af te sluiten van negatief nieuws, maar hierdoor zijn we de centrale waarschuwing die aan het begin van het conflict zo duidelijk was, wellicht uit het oog verloren: vrijheid en veiligheid zijn niet langer vanzelfsprekend. De politiek moet wel voorzorgsmaatregelen treffen, waar civiele weerbaarheid er daar een van is. De oorlog lijkt voor veel Nederlanders steeds verder weg te zijn. Alleen wanneer er een grote oorlogsmisdaad plaatsvindt, haalt de oorlog in Oekraïne nog het nieuws. We investeren weliswaar iets meer in defensie, maar de werkelijke waarschuwing van 24 februari — dat oorlog geen onrealistisch doemscenario meer is en dat vrijheid en veiligheid geen vanzelfsprekendheden meer zijn — lijken we volledig uit het oog verloren te hebben.
Amerika:
De vergelijking tussen 11 september en de Russische invasie in Oekraïne gaat niet over de aanvallen zelf. Al-Qaida’s aanslag op de Twin Towers en de Russische invasie in Oekraïne zijn op geen enkele manier hetzelfde, behalve in het zaaien van dood en verderf. De echte overeenkomst ligt in de periode die volgde. Na 11 september werd een scherpe breuklijn zichtbaar: een tijdperk vóór en ná, waarin het gevoel van veiligheid in de Verenigde Staten ingrijpend was geërodeerd. Vliegtuigen werden niet langer enkel gezien als vervoersmiddelen, maar ook als potentiële wapens. 11 september leidde tot strenge veiligheidscontroles en een samenleving die voortdurend op scherp stond. Ook de massale surveillance, inclusief het afluisteren van wereldleiders zoals Angela Merkel, werd kenmerkend voor de jaren na 11 september.
Europa:
Ook in Europa zien we een duidelijke scheiding tussen de periode vóór 24 februari 2022 en die erna. We zien dat landen duidelijk proberen hun defensiedoelstellingen te halen, en dat de samenleving duidelijk wordt gewaarschuwd voor de hybride gevaren. Maar wat echt nog niet helemaal is doorgedrongen is dat na 24 februari er een duidelijke aanval plaatsvindt op het vrije Westen. De aanval van Rusland op Oekraïne heeft als doel de internationale liberale orde omver te werpen. Als Rusland een land in Europa kan aanvallen en de westerse garanties blijken geen knip voor de neus waard te zijn, wat zijn andere westerse garanties en internationale afspraken, zoals territoriale integriteit dan nog waard? Wat moeten landen als Qatar en Zuid-Korea denken van de ‘westerse garanties?’ En is er dan nog ooit een land dat haar kernwapens zal afstaan in ruil voor westerse veiligheidsgaranties? De vraag stellen is hem beantwoorden: 24 februari had de waarschuwing moeten zijn dat de kans op wereldwijde conflicten alsmaar groter wordt.
Internationaal recht:
Natuurlijk gingen de Verenigde Staten, met steun van Nederland en andere Europese landen, veel te ver tijdens de ‘war on terror’. Guantánamo Bay was een flagrante schending van de meest basale mensenrechten, en bovendien vielen tijdens de oorlog in Irak (2003) onnodig veel burgerslachtoffers, mede doordat de Verenigde Staten het internationaal recht aan zijn laars lapte. De invasie van Irak was bovendien gebaseerd op grove leugens: het verzinsel dat Irak massavernietigingswapens zou hebben, heeft veel kwaad bloed gezet. Hopelijk komt er ooit een tijd waarin degenen die verantwoordelijk waren voor de oorlogsmisdaden in Irak eindelijk verantwoording afleggen. Maar we moeten ook realistisch blijven: in een wereld waar Rusland straffeloos oorlogsmisdaden kon begaan in Tsjetsjenië en China de Oeigoeren in strafkampen kan opsluiten, hoeven we natuurlijk niet te verwachten dat de Verenigde Staten ooit verantwoording gaat afleggen aan het Internationaal Strafhof. Het Strafhof dat bovendien noch door China, Rusland of de Verenigde Staten wordt erkend.
Dagelijkse terreur
Voor Oekraïne is er bijna dagelijks sprake van een 11 september. Bijna elke dag eisen Iraanse kamikazedrones dodelijke slachtoffers in peuterspeelzalen, kinderziekenhuizen en appartementencomplexen. Dag in dag uit sterven onschuldige mensen: kinderen die nietsvermoedend in de speeltuin spelen, of een moeder die de was ophangt en de schuilkelder niet op tijd kon bereiken. De Russische staatsterreur is er enkel op gericht om de wil van de Oekraïners (en zelfs die van kinderen) te breken. De Russische terreur verschilt dus nauwelijks van die van Al-Qaida. Terwijl Oekraïne bijna dagelijks een 11 september ervaart, legt het Westen zichzelf telkens nieuwe rode lijnen op.
Elke dag 11 september: kinderen niet veilig in de speeltuin
Net zoals we terecht stilstaan bij 11 september, moeten we niet vergeten met welke terreur Oekraïne dagelijks te maken heeft. Talloze kinderen rennen dagelijks naar de schuilkelder terwijl een nieuw leger aan drones als een zwerm dodelijke wespen boven hun hoofden cirkelt—niet slechts om te steken, maar om te doden. Kinderen die zouden moeten spelen, zijn nergens veilig, zelfs niet in de speeltuin of op school. De dagelijkse realiteit is dat Oekraïners de schuilkelders in moeten om te vluchten voor droneaanvallen. Dit zijn regelrechte oorlogsmisdaden en is pure staatsterreur. Maar anders dan 11 september, haalt de Russische terreur in Oekraïne tegenwoordig nauwelijks nog het nieuws, terwijl vandaag, 23 jaar na dato, de herdenkingen van de aanslag op de Twin Towers de kranten vullen. We mogen Oekraïne niet vergeten.
Post 11 september
Maar laten we eerlijk zijn: de wake-up call van 24 februari lijkt grotendeels vergeten te worden. We zijn teruggevallen in business as usual, in onze oude gewoonten, terwijl de oorlog in Oekraïne dagelijks slachtoffers maakt onder gewone burgers zoals u en ik. Ook de media dragen bij aan deze potentiële vergetelheid. Syriërs kunnen daarover meepraten, hoe hun oorlog langzaam werd vergeten. Media zouden veel meer nadruk moeten leggen op de dagelijkse gruwelijkheden én niet enkel die aan het front. Zodat we Oekraïne niet uit ons collectieve geheugen verliezen en het duidelijker wordt dat vooral burgers het slachtoffer zijn van de Russische staatsterreur. We dreigen daarmee niet alleen de dagelijkse gruweldaden in Oekraïne te missen, maar ook de belangrijke lessen van 24 februari: vrede en veiligheid zijn geen vanzelfsprekendheden meer. Rusland valt niet alleen Oekraïne aan, maar samen met haar terreurpartners Iran en Noord-Korea vallen ze vrijheid internationaal aan. Rusland, Iran en Noord-Korea moeten verliezen, anders komen er nog veel meer nieuwe 11 septembers en 24 februari’s. Misschien hebben we ons Europees 11 september al gehad, zonder dat te beseffen.
—
Ik ben Hidde Bouwmeester, historicus in de internationale betrekkingen en gespecialiseerd op postcommunistisch centraal én Oost-Europa. Met een (vaste) donatie (of een donatie onder dit artikel) draag je bij aan mijn werk. Ik ben freelance historicus en mijn werk wordt mogelijk gemaakt door mijn lezers door donaties. Waardeer je een artikel, overweeg een donatie. Hiermee houd je onafhankelijke historische (en geopolitieke) analyses in stand. Wil je elke keer als er nieuw artikel online staat, een mail ontvangen? Mail dan naar jhbbouwmeester@gmail.com of stuur een DM via Twitter.
