Het nieuws in Zweden wordt al een week gedomineerd door een onzichtbaar ding. De Zweden spreken officieel van “verdachte buitenlandse onderwateractiviteiten”. Aanleiding is een noodsignaal dat vorige week donderdag verstuurd zou zijn vanuit de baai Kanholmsfjärden, zo’n 40 kilometer ten oosten van het centrum van de Zweedse hoofdstad. De ontvanger zou zich volgens Zweden bevinden in Kaliningrad, de Russische exclave waar de Oostzeevloot is gestationeerd.
Machtsvertoon
Met veel machtsvertoon is de marine sindsdien op zoek naar de bron van het mysterieuze belletje naar Rusland. Het gerucht ging al snel dat het om een beschadigde Russische onderzeeër zou gaan. Maar Moskou ontkent nog steeds dat er schepen ‘in de problemen zijn geraakt’ en wees in plaats daarvan naar Nederland. Zweden zou de Nederlandse onderzeeër Bruinvis hebben aangezien voor een Russische vaartuig. 'Bespaar jullie belastingbetalers geld door Nederland om opheldering te vragen', suggereerde de anonieme Russische woordvoerder. Maar de Bruinvis was in Tallinn, aan de overkant van de Oostzee in Estland.
En dus gaat de zoektocht verder, zei het sinds donderdag met minder mankracht.
Dat Stockholm met ruim 200 man in touw is, is te verklaren vanuit een beschamend incident vorig jaar. Op de avond van Goede Vrijdag stormden Russische gevechtsvliegtuigen en bommenwerpers vanuit Sint Petersburg richting Stockholm. Ze simuleerden een aanval op Stockholm en andere doelen in Zuid-Zweden. In de Koude Oorlog werden dit soort provocaties door Zweden beantwoord met de lancering van een stel gevechtsvliegtuigen. Maar op die Goede Vrijdag stond er niemand paraat. Extra pikant: de NAVO – waarvan Zweden geen lid is – greep wél in toen diezelfde Russen in de buurt van de Baltische landen kwamen.
Meer ongenode gasten
Zweden is overigens niet zo toegerust als het ooit was om onderzeeboten op te sporen. Ten tijde van de Koude Oorlog onderhield de Zweedse marine helikopters die speciaal uitgerust waren voor het kat-en-muisspel. Tegenwoordig niet meer. Dat is zorgwekkend. Want of de mysterieuze onderzeeër echt is of niet, Rusland laat zich tegenwoordig veel vaker zien in de Oostzee. De lijst met ongenode gasten wordt dagelijks langer.
Al twee keer deze week vloog een Russische Ilyushin-20 boven de Oostzee, vlakbij de territoriale wateren van Estland en Letland. Beide landen claimen ook dat het verkenningsvliegtuig hun luchtruim geschonden heeft. Op woensdag spotte de Letse marine een stel Russische landingsvaartuigen op slechts 3 mijl buiten hun territoriale wateren. En daar blijft het niet bij. De NAVO-vliegtuigen die het Baltische luchtruim bewaken zijn dit jaar al honderden keren opgestegen om Russische piloten te escorteren uit het gebied. Ter vergelijking: in 2010 gebeurde dit in de drie Baltische landen samen zo’n tien keer en nooit in Finland. Estland heeft ook moeten toezien hoe een inlichtingenofficier ontvoerd werd van Ests grondgebied. Hij zit momenteel in een Moskouse cel op verdenking van spionage. De Russen claimen dat hij aan hun kant van de grens is gearresteerd.
'Als Zweden lid zou worden van de NAVO, zou Rusland zich in de Oostzee in een hoek gedrukt voelen'
NAVO testen
Analisten aan beide oevers van de Oostzee vermoeden dat de Russische president Poetin de buurlanden en de NAVO wil testen. De verhoogde Russische activiteit gaat gelijk op met NAVO-oefeningen in de Oostzee én de belofte van verschillende Westerse leiders – inclusief de Amerikaanse president Obama – dat de Balten niet alleen staan. In de voorbije maanden zijn staatshoofden en premiers van de VS, Duitsland, Denemarken, Zweden en Finland bij de Balten langsgekomen. De Nederlandse minister van Defensie Jeanine Hennis was vorige maand nog in Letland en Estland.
Poetin wil dat Zweden en Finland buiten de NAVO blijven. De Zweeds-Russische schrijfster en defensiedeskundige Vera Efron: 'Als Zweden lid zou worden van de NAVO, zou Rusland zich in de Oostzee in een hoek gedrukt voelen.'
Wat dat betreft is de situatie vergelijkbaar met die rond de Zwarte Zee, vindt Efron. Die wordt grotendeels omringd door NAVO-landen Roemenië, Bulgarije en Turkije. 'Rusland zou daarom een NAVO-lidmaatschap van Oekraïne of Georgië nooit accepteren.'
De Balten en Zweden hebben maar weinig materieel om zich te verdedigen tegen de Russische provocaties. Estland, Letland en Litouwen leunen daarom op de NAVO. Die verzorgt momenteel op vaste basis de verdediging van het Baltische luchtruim vanuit Polen, Litouwen en Estland. Maar ook de landen zelf proberen hun defensie te versterken. Estland gaat bijvoorbeeld 44 CV90-infanteriegevechtsvoertuigen van Nederland kopen. In Litouwen is een vrijwillig volksbataljon in oprichting – en het loopt storm. En in Zweden gaan in het licht van de mysterieuze onderzeeër stemmen op om het defensiebudget voor het eerst in jaren te verhogen in plaats van te verlagen.
