Technologie maakt meer kapot dan je lief is en dat is nu juist de bedoeling. Tech-entrepeneurs uit Silicon Valley praten graag over ‘disruptie’. Digitale diensten destabiliseren of verwoesten complete bedrijfstakken. Het hotelwezen, de taxibranche, de muziekindustrie, de media, de detailhandel in de winkelstraat—ze zijn flink door elkaar geschud, soms zelfs onherkenbaar veranderd. Hun geldstromen ook.
Op de Amsterdamse stoep kun je niet meer lopen, daar staan leenfietsen van app-bedrijven uit Estland en China. De tech-entrepeneurs claimen de publieke ruimte als bedrijfspand en verstoren de woningmarkt en binnenkort, middels koerierdrones en vliegende taxi’s, het luchtruim. Maar dat is goed, stelt Silicon Valley. Zo ontstaat er ruimte voor vernieuwing.
Wie om die vernieuwing heeft gevraagd, is doorgaans vaag. De consument, stelt de tech-entrepeneur, want die is beter af. Dat wil zeggen, de consument die niet werkzaam is in de bedrijfstak die zojuist omver is getrokken. Maar de consument is niets gevraagd. Die wordt geacht de disruptieve vernieuwing als een verbetering van zijn wereld te ervaren. Marketing masseert zijn gemoed.
Zelfs dat gemoed – in de vorm van het data-profiel – is handel. In de vrije markt-economie van de digitale wereld is alles handel. Ook ongenoegen. Disruptie creëert verwarring en misnoegen. Chaos is de brandstof waarop het verdienmodel van de tech-reuzen draait.
Oplossing waarvoor?
Voor welk probleem de disruptieve digitale dienst de oplossing biedt, is vaak nog vager. Neem de boekenbranche, een bedrijfstak die al vijf eeuwen functioneert zonder klachten van de consument. Niks mis met het boek, maar analoog is ouderwets want niet digitaal, meent Silicon Valley en duwt de lezer een e-reader door de keel.
Vijfduizend boeken op een apparaat van boekformaat, wie wil dat niet? Tegenvraag: wie leest er in zijn leven vijfduizend boeken? Dat is honderd jaar lang een boek per week. De e-reader is de oplossing voor een probleem dat niet bestaat, een non-probleem. Dat geldt voor meer disruptieve ‘oplossingen’ uit Silicon Valley.
Wie er beter wordt van al die disruptieve vernieuwing is minder vaag. De tech-entrepeneur, natuurlijk. We denken toch niet dat hij het voor de consument doet? Hij doet het voor zichzelf. Voor het geld en het aanzien, want mensen met geld – en zeker mensen die geld verdienen met ontregelende innovatie – genieten het respect dat ooit was voorbehouden aan artsen, docenten en de pastoor.
Digitale technologie brengt een betere wereld binnen handbereik, stellen de techno-utopisten. Een wereld zonder hierarchie. Een wereld waarin iedereen zijn stem kan doen gelden. Maar wanneer iedereen tegelijk praat worden alleen de hardste schreeuwers gehoord. Hoezo geen hierarchie? Hoeveel beter is die nieuwe wereld die Silicon Valley ons voorhoudt? En beter voor wie? Voor de schreeuwers, zoveel is duidelijk.
Een wereld zonder spelregels
Voor disruptie bestaat een goed nederlands woord: ontwrichting. Digitale technologie belooft een beter leven, maar creëert ontwrichting. Dat is ook de opzet, want Silicon Valley wil de bestaande wereld afbreken en vervangen door een fantasie, een wereld zonder spelregels, zonder moraliteit. Het is de fantasie van Ayn Rand, de schrijfster die in 1926 het communisme van haar geboorteland Rusland verruilde voor het kapitalisme van de nieuwe wereld, Amerika.
De boeken van Ayn Rand liggen op het nachtkastje van elke tech-entrepeneur in Silicon Valley. In de jaren zestig en zeventig, voor de digitale revolutie, was haar trouwste discipel Alan Greenspan, de econoom die als machtigste man van de financiële wereld – hij was van 1987 tot 2006 voorzitter van het Federal Reserve System – de bankiers van Wallstreet hielp om zich in het Witte Huis te nestelen.
Rands roman The Fountainhead schetst een samenleving waarin de vrije markt heilig is en ondernemers worden geschetst als visionaire übermensen. Het is een wereld waarin het kapitaal niet wordt gehinderd door regelgeving of moreel besef. Het boek was bij verschijning in 1943 een succes bij de lezers en werd zes jaar later door Hollywood-regisseur King Vidor verfilmd.
Haar opus magnum Atlas Shrugged (ook letterlijk: 1168 pagina’s dik) werd bij verschijning in 1957 door de pers, net als The Fountainhead, negatief ontvangen. Dat zat succes niet in de weg. Een halve eeuw later is Atlas Shrugged in Amerika na de bijbel het populairste en meest invloedrijke boek. Voor Silicon Valley is het de bijbel.
Geen moraal als moraal
Wat is de moraal van Ayn Rand? Die is: geen moraal. In haar wereld leeft ieder individu voor zichzelf. In haar woorden: “Jij bent de wereld”. Met als consequentie: de rest bestaat niet. Rands individu denkt voor zichzelf en is rationeel calculerend. Hij heeft geen boodschap aan anderen, laat staan de samenleving. Hij jaagt genot en materieel succes na, geholpen door opportunisme en egoïsme. Een ander iets gunnen is een teken van zwakte en voor zwakken is in de wereld van Ayn Rand geen plaats. Daar wonen alleen winnaars.
Rands gedachtengoed staat bekend als objectivisme. Die manier van denken kent geen nuances, er is alleen goed of kwaad, wit of zwart, winnaar of verliezer. Het denken in binaire tegenstellingen sluit naadloos aan op de computerwereld van de tech-entrepeneurs uit Silicon Valley. Hun invloed doet de Scientologykerk van sciencefictionauteur L. Ron Hubbard, met McDonald’s een van de grootste vastgoedmagnaten van de planeet, qua impact verschrompelen tot dwergen. Ze herscheppen de wereld tot een alomvattende competitie van iedereen tegen iedereen.
Ontwrichting is een ideologie en Silicon Valley heeft de kentrekken van een sekte die er op uit is om ons aller leven doorlopend overhoop te halen, uit naam van Ayn Rand. Via de digitale revolutie zijn haar ideeën uitgewaaid over de wereld en hebben discipelen gemaakt tot in Estland en China. Het prikkelt het egoïsme en verdooft het moreel besef.
Wie zijn schenen schaaft aan de leenfietsen op de stoep, zal wellicht niet direct aan Ayn Rand denken. Die staat heel subjectief te vloeken op die k&#%fietsen zonder eigenaar. Met zoveel chaos en ontwrichting in het dagelijkse leven ben je tezeer afgeleid om te bedenken: utopisch denken en egoïsme zijn een verwoestende combinatie. Het zuigt de ziel uit het leven. Daar hoef je niet eens een geschiedenisboek van papier op na te lezen.
