‘Doodhongeren in het land van overvloed’ staat met grote letters op een muur in Sulaymaniya. In het culturele hart van de Koerdistan Regio van Irak, waar ik me vijftien jaar geleden vestigde om bij te dragen aan de ontwikkeling van de democratie in het Irak van na de dictatuur van Saddam Hoessein.
Een stad die toen in ontwikkeling was, net als de rest van Koerdistan. Met een heuse economische boom in de jaren erna, met wel tien procent groei. De bomen groeiden tot in de hemel. En ook met de vrijheden ging het goed. Er kwamen nieuwe kranten en tv-stations. Het mediacentrum dat ik had opgezet kon de vraag naar cursussen voor journalisten bijna niet aan.
Er kwam een nieuwe politieke partij bij, met de naam Verandering. Maar tegelijkertijd hadden de meeste Koerden het nog nooit zo goed gehad. Grotere huizen, waar soms zelfs twee auto’s voor de deur stonden. Gloednieuwe supermarkten die Europese producten verkochten. Betere infrastructuur, nieuwe snelwegen. En steeds meer vluchten vanaf de twee Koerdische vliegvelden.
Helemaal feilloos ging het toch nog niet. Een van mijn studenten werd in 2008 vermoord omdat hij een onderzoek deed naar de relatie tussen prostitutie en politici. In 2011 werd er in Sulaymaniya wekenlang gedemonstreerd, nadat een eerste betoging voor politieke vernieuwing uitliep op geweld met doden tot gevolg. En toen de nieuwe Veranderingspartij betrokken werd in de regering, leidde dat daar vooral tot conflicten en zelfs het uit de regeringshoofdstad Erbil weren van haar politici.
Pendule
U, Mijnheer de President, was toen premier, met een paar jaar onderbreking toen Barham Salah het overnam. En ik ben u nog altijd dankbaar voor de steun voor de opleiding Media bo Khalk (Media voor Mensen), waarmee afgestudeerden konden instromen in de journalistiek. Een aantal van hen is heel goed terechtgekomen.
Maar al die jaren van groei en relatieve politieke stabiliteit lijken ver achter ons te liggen. De pendule van democratie en voorspoed is de andere kant op gezwaaid. Er zitten in Koerdistan journalisten vast die kritiek hadden op de regering en geen eerlijk proces hebben gehad. Buitenlandse journalisten zijn weggestuurd. Joodse reizigers zijn op het vliegveld van Erbil geweigerd.
Er vallen raketten op leden van de Koerdische oppositie uit buurland Iran, die uw gast zijn. Turkse drones vallen Turks-Koerdische oppositieleden aan die bij u onderdak zochten. Buitenlandse troepen op het vliegveld van Erbil, die u kwamen helpen in de strijd tegen ISIS, zijn al eveneens doelwit.
De stabiliteit die er jarenlang was, is weg. Ambtenaren hebben al maanden geen salaris gehad, omdat Bagdad daar geen geld voor stuurt. De afspraken die uw neef de premier onder grote druk heeft gemaakt waardoor olie-inkomsten naar Bagdad gaan in plaats van naar de Koerden in ruil voor budget, worden niet uitgevoerd. Terwijl tegelijkertijd de olie-export naar Turkije al maandenlang stilligt omdat de Turken meer voordeel ziet in een spelletje verdeel-en-heers dan in de inkomsten die ze daarvan zelf ook zouden hebben.
Stemming
De stemming onder Arabische Irakezen ten aanzien van de Koerden is omgedraaid. Ruim een derde (38 %) wil nu dat de regio zijn bijzondere status binnen Irak weer kwijtraakt. Meer dan tachtig procent vindt dat de Koerden geen recht hebben op hun eigen olie. Slechts dertien procent meent nog dat er meer vrijheden zijn in Koerdistan dan in de rest van Irak.
Waarom? Omdat de conclusie inmiddels kan zijn dat het ‘Andere Irak’, de bijnaam die Koerdistan koos om zich voor het toerisme op de kaart te zetten, niet langer zo anders is dan de rest van het land. Het is een waarschuwing die u niet kunt negeren, die Koerdische politici toch met hun neus op hun verantwoordelijkheden moet duwen.
Waar het bet begon mis te gaan, was met de komst van de radicale groep ISIS. Die maar net buiten Koerdistan tot staan is gebracht, maar wel duizenden yezidi’s heeft ontvoerd en gedood. Het is de hoogmoed na de goede afloop van de oorlog tegen ISIS geweest, die de Koerden uiteindelijk heeft gebracht waar ze nu zijn. De hoogmoed die leidde tot een referendum over onafhankelijkheid dat een einde maakte aan veel opgebouwde goodwill. En oude vijanden de kans gaf de Koerden pootje te haken.
Hoewel uiteindelijk de meeste partijen meededen met het referendum, waren er met name binnen de tweede grootste partij PUK nogal wat mensen die zich daartoe gedwongen voelden. Die inzagen dat de timing verkeerd was en luisterden naar advies van buitenaf. En die de schuld voor het schadelijke effect ervan ook graag bij de initiatiefnemers van de KDP legden.
Samen
Het verleden heeft geleerd dat Koerden alleen samen sterk staan. En toch gebeurt het steeds weer: met of zonder manipulatie van buiten is die eenheid ver te zoeken. De laatste keer dat de verdeeldheid zo groot was, in de jaren negentig, leidde dat tot een burgeroorlog. Nu leidt het vooral tot ontberingen onder de bevolking, en vijanden van over de regio- en landsgrenzen die de druk steeds verder opvoeren. En we weten allebei: onder druk wordt alles vloeibaar.
Waardoor het zelfs zo ver is gekomen dat, onder druk van Iran, de Iraans-Koerdische oppositiegroepen gedwongen zijn hun bases in de bergen aan de grens te verlaten. Dat dodelijke aanvallen op leden van de Turks-Koerdische PKK worden toegestaan, zelfs al treffen die ook anderen. Niet alle eenheden zullen meewerken aan de evacuatie en de PKK heeft gewaarschuwd haar territorium met rust te laten.
U spreekt bezwerende woorden. ‘In de Koerdistan Regio, als onderdeel van Irak, zijn we deel van het veiligheidspact (van Bagdad en Teheran, JN) en willen geen bron van dreiging worden voor onze buren, of het nu Iran is of Turkije.’ De boodschap is dat er met het verplaatsen van de oppositieleden geen reden meer is voor Iraanse aanvallen op Koerden.
Wat er echter gebeurt is dat uw vijanden gebruik maken van uw zwakte die voortkomt uit het gebrek aan eenheid. Iran draait in Irak de bankschroeven al sinds 2003 steeds verder aan, en heeft de Koerden dankzij de afgedwongen afspraken met Bagdad die vervolgens niet worden nagekomen, precies waar ze hen wil hebben. Op hun knieën.
Hulp
Uw neef roept de Amerikanen te hulp, want wat er gebeurt is het gevolg van hun bemoeienis van 2003 en erna. Waarop een anonieme medewerker van de Amerikaanse president Biden laat weten dat de twee grootste Koerdische partijen eerst hun eigen conflicten moeten oplossen, voordat ze de Amerikanen ergens van beschuldigen.
En dan komen we tot de kern: de belangrijkste afspraken van na de burgeroorlog waren die over het delen van de macht tussen de KDP en PUK. Die twee partijen zouden de regio samen besturen. Naast iedere KDP’er in de regering stond een PUKker. Met de komst van oppositiepartijen, die vooral in de PUK-zone de ruimte kregen, verloor de PUK echter stemmen. Waardoor nu dat oude 50/50-akkoord onder druk staat. Want de premier meent dat het vanwege de stemverhoudingen niet meer terecht is.
Probleem is dat de KDP ook stemmen aan de oppositie zou verliezen, als de interne partijdruk minder sterk was. Want inmiddels zijn er ook veel KDP’ers die verandering willen maar geïntimideerd of omgekocht worden toch te blijven. Het loslaten van het akkoord zal echter leiden tot alleenheerschappij van de KDP en een definitief einde aan de democratie in Koerdistan. Wilt u dat, Mijnheer de President?
Bal
Voor ik uit Koerdistan vertrok, was u ook mijn premier en daarna mijn president. Daarom doe ik deze oproep. Het is aan u als president om ervoor te zorgen dat de Koerdistan Regio niet weer terugvalt in een groene en gele zone met allebei eigen regeringen en zelfs budgetten (uit Bagdad). Want dat zal een sneeuwbaleffect hebben en de tegenstanders in Bagdad hun zin geven. Wilt u terug naar de situatie van voor 2003? Het is aan u om boven de partijen te gaan staan en ervoor te zorgen dat er eenheid komt.
Leg de bal waar die hoort: bij de Koerdische politici. Koerdistan mag geen speelbal zijn van Bagdad en de buren. Het is aan u om die bal op te pakken en terug in het spel te leggen. En ervoor te zorgen dat uw mensen niet langer kunnen doodhongeren in hun land van overvloed waarvan u de president bent.
