Een andere tragische gebeurtenis die de geschiedenis van het verzet tegen Poetin markeert, vond plaats in 2015. Op 27 februari van dat jaar werd Boris Nemtsov, een prominente oppositieleider en criticus van Poetin, doodgeschoten vlak bij het Kremlin. Deze moord veroorzaakte een schokgolf van verontwaardiging en leidde tot wijdverbreide verdenkingen van betrokkenheid van het Kremlin. Het tragische lot van Nemtsov is een voorbeeld van de risico’s die gepaard gaan met het openlijk uiten van kritiek op het regime. Daarom is het zeer opmerkelijk dat Prigozjin er dus vooralsnog zonder kleerscheuren vanaf lijkt te komen, terwijl hij net zoals Nemtsov stelde dat de oorlog in Oekraïne in de Donbas (dus die van 2014 tot en met 2021) illegaal was en was gebaseerd op leugens.
De recente mars voor gerechtigheid onder leiding van Priogzjin, werd vrijwel zonder enige tegenstand getolereerd. Dit wijst op een alarmerende verandering in Poetins Rusland. Het feit dat de Russische veiligheidstroepen niet ingrepen en prominente figuren de kat uit de boom keken, duidt op een potentieel verlies aan controle en gezag van Poetin. Sommigen keken schijnbaar eerst de kat uit de boom. Margarita Simonyan stelde dat ze het hele weekend bezig was met het opnemen van een documentaire als verklaring voor haar afwezigheid tijdens de machtsstrijd.
Deze ontwikkelingen hebben Poetin en zijn baronnen duidelijk bedreigd en ze hebben angst gevoeld, schreef schaaklegende Gary Kasparov op Twitter. Hun lang gekoesterde onaantastbaarheid is nu in het geding, en er rijzen vragen over de stabiliteit van het regime. Het is begrijpelijk dat Poetin zich zorgen maakt over de loyaliteit van bepaalde kopstukken, met het oog op een toekomstige poging tot staatsgreep. Als dit een test was, dan scoorde iedereen om Poetin heen een dikke onvoldoende. De leider in Moskou heeft de absolute macht en daarom wordt hem juist een gebrek aan daadkrachtig optreden verweten. Poetin wordt leiderschap en daadkrachtig optreden verweten door verschillende Russische kranten en in Solovyevs show pleitte parlementslid Andrei Gurulyov zelfs voor het executeren van de Wagnerbaas. Poetin krijgt juist vanuit nationalistische hoek de wind van voren.
Zuiveringen
Terwijl de kritiek op Poetins vermeende zwakte groeit, neemt de roep om actie toe, waardoor de druk op Poetin verder stijgt. Hij wordt gedwongen om krachtig te reageren en te voorkomen dat de situatie escaleert, zodat Prigozjin niet ongestraft wegkomt met deze gewapende opstand.
De Wagner-rebellen, die vrijwel zonder weerstand tot 200 kilometer naar Moskou konden oprukken, veroorzaken terechte bezorgdheid over de loyaliteit binnen Poetins regime. Een mogelijk scenario is dat Poetin geconfronteerd wordt met gezichtsverlies en een aangetaste autoriteit, waardoor hij gedwongen wordt tot een harde aanpak van de muiterij. Er zijn daardoor historische parallellen te trekken met het verleden, zoals tijdens de Grote Zuivering onder Stalin. Toen werden talloze hooggeplaatste partijleden en militaire commandanten beschuldigd van verraad en samenzwering tegen de staat. Poetin beschuldigt Prigozjin immers ook van verraad en waarschuwde zaterdagochtend (24 juni 2023) zelfs voor een mogelijke burgeroorlog. De Telegraph heeft zelfs geruchten verspreid over de veiligheid van Prigozjins familie, wat past bij deze historische parallel aangezien Stalin ook familieleden van partijleden vervolgden die hem zouden gaan ‘verraden.’
Hoewel het nog te vroeg is om precies te voorspellen hoe Poetin zal reageren, kunnen we niet uitsluiten dat er zuiveringen binnen het leger zullen plaatsvinden terwijl Poetin zijn greep op de macht probeert te herstellen. Het nieuws kan echter snel veranderen, en het doen van voorspellingen of conclusies op dit moment is voorbarig. De kritiek op Poetins gebrek aan daadkrachtig optreden kan echter wel leiden tot een zuivering in het leger, gezien de aanzienlijk sympathie voor Prigozjin en Wagner vóór Prigozjins mars naar Moskou onder gewone militairen.
Interne machtsstrijd nog niet voorbij?
Een ander scenario is dat deze crisis nog verre van voorbij is. Er zijn geruchten dat Prigozjin zich in Belarus bevindt, maar er zijn nog geen beelden opgedoken die dit bevestigen. De zaak tegen Prigozjin is nog steeds actief en niet ingetrokken, ondanks eerdere beweringen. Opvallend is dat Poetin, die op zaterdagochtend verklaarde dat deze muiterij “Rusland op de rand van een burgeroorlog heeft gebracht”, nog niet heeft gereageerd en dat is opmerkelijk vooral gezien zijn harde taal en beschuldigingen aan het adres van Prigozjin. Dit suggereert dat de crisis mogelijk nog voortduurt achter de schermen. Bovendien lijkt Poetin niet ongedeerd uit deze strijd te zijn gekomen, wat kan wijzen op mogelijke onderhandelingen tussen hem en belangrijke groeperingen in Rusland als gevolg van de crisis. Tot slot hebben zowel Poetin als Prigozjin nog geen verklaring gegeven na de zogenaamde deal. De vraag blijft of er daadwerkelijk een deal was.
Poetins regime piept en kraakt
Deze crisis toont duidelijk de tekortkomingen van het leger aan bij het stoppen van Wagner en de afwezigheid van loyale aanhangers van Poetin. Zijn autoriteit is ernstig aangetast, met aanzienlijke kritiek op zijn gebrek aan daadkrachtig optreden. Poetin blijkt niet langer onaantastbaar, zoals blijkt uit het tot op heden ontbreken van repercussies voor Prigozjin, die een verrader werd genoemd en werd beschuldigd van het ontketenen van een burgeroorlog. Met de meesten die door Poetin als verrader werden neergezet liep het slecht af. Deze muiterrij legt duidelijk bloot dat leiderschap in Rusland niet wordt verworven door trouw aan instituties of wetten, maar door macht, angst, loyaliteit en persoonlijke gunsten. Poetins dieptepunt was toen hij vluchtte uit Moskou naar zijn Dacha, terwijl Prigozjin zich op slechts 200 kilometer van Moskou bevond, wat Poetins kwetsbaarheid en het fragiele karakter van zijn gezag blootlegde. Dit zou in de toekomst kunnen leiden tot een toename van binnenlandse onrust, het verlies op geweldsmonopolie, separatisme en bandieten en gouverneurs die onafhankelijk van Moskou hun eigen plan trekken, zoals in de latere Jeltsinjaren.
Hidde Bouwmeester is freelance historicus, essayist en gespecialiseerd op de moderne geschiedneis van Oost-Europa en publiceert op zijn website en daarbuiten.
