De huizen van vertrokken christenen in Bagdad die leegstaan. Hun kapotgeschoten woningen en bedrijfjes in Mosul. Het land dat eigendom is van christenen die Irak de afgelopen jaren verlieten. Ze zijn mede aanleiding voor een zo hoogopgelopen ruzie dat de patriarch van de Chaldeeuwse Kerk in Irak vanwege zijn veiligheid de Iraakse hoofdstad Bagdad heeft verlaten.
Kardinaal Louis Sako is geliefd onder de leden van de Chaldeeuws Katholieke Kerk in Irak. Zij kwamen dan ook massaal naar de christelijke voorstad Ainkawa van de Koerdische hoofdstad Erbil om hun steun voor hem uit te spreken. En te protesteren tegen de beslissing van de Iraakse president Rashid om het decreet uit 2013 in te trekken, dat zijn status als kerkleider bevestigt.
Dat decreet zou tegen de grondwet zijn, beweert de president. En niet nodig, want Sako is immers door de Paus in zijn functie bevestigd. Daar brengt een staat niets tegenin. Maar het intrekken ervan is de jongste zet in een al langer lopende ruzie tussen de kardinaal en de christelijke militieleider Rayan al-Kildani.
De achtergrond van de daad laat naar zich raden: de president is door de laatste bedreigd, of hij heeft zich laten omkopen. Het Chaldeeuwse Patriarchaat wijst de Iraakse president er in een officiële protestbrief op dat zijn beslissing historisch zonder precedent is. Al sinds het Abbasidische kalifaat heeft de patriarch altijd een officiële bevestiging gekregen. Kardinaal Sako heeft al aangekondigd dat hij juridische stappen onderneemt om de beslissing aan te vechten.
Babylon
Tijdens de oorlog tegen ISIS heeft Rayan al-Kildani de Babylon Brigades opgericht, en die ondergebracht onder de paraplu van de PMF, of Hashed al-Shabi. Die verenigt tientallen sjiitische milities die elk meestal ook een politieke tak hebben. Dat geldt ook voor Kildani’s militie. Zijn Babylon Beweging heeft vier van de vijf minderheidszetels in het Iraakse parlement weten te veroveren die bestemd zijn voor christenen.
Dat was oneerlijke concurrentie, vinden veel christenen, want zij hebben niet op de beweging gestemd. Die stemmen kwamen van sjiitische kameraden van Kildani, waarmee de vier parlementsleden zich dus ook weinig gelegen laten liggen aan wensen van de achterban van kardinaal Sako. Ze stemmen meestal mee met het sjiitische blok dat aan de macht is.
Vanwege die vier parlementsleden meent Kildani echter dat hij eerder de vertegenwoordiger van de Chaldeeuwse christenen in Irak is dan de kardinaal. En daarom ook vindt hij dat hij, of de Babylon Beweging, de christelijke fondsen moet beheren. Iedere geloofsgroep heeft in Irak een eigen commissie om de zogenoemde endowment te beheren; de soennitische en sjiitische zijn erg rijk vanwege de vele moskeeën en gronden onder hun hoede.
Dit is een gevoelige kwestie, omdat er in de provincie Nineveh bij de plaatsen Qaraqosh en Bartella een groot conflict gaande is over christelijke grond. Kildani zou zich daar al delen van hebben toegeëigend. Maar ook de plaatselijke Shabak-minderheid probeert dat te doen voor enkele grote bouwprojecten. De Shabak is een sjiitische minderheid, met een eigen militie die ook onder de PMF-paraplu valt.
Broers
Er zijn onbevestigde berichten dat Kildani de functies van de christelijke endowment al onder zijn broers en zussen heeft verdeeld. En dat zou kunnen betekenen dat het opdelen van christelijk land voor eigen gewin al is begonnen, en dat ook de Shabak hun projecten kunnen gaan bouwen.
De meeste christenen zien Kildani bepaald niet als hun vertegenwoordiger. Hij staat op een Amerikaanse sanctielijst vanwege mensenrechtenschendingen die hij als militieleider heeft gepleegd. Hij staat bekend als corrupt, en heeft zich de afgelopen jaren via zijn functies verrijkt. Niemand gelooft dat de christelijke fondsen veilig zijn in zijn handen.
Maar er speelt meer. Want er zijn vaker conflicten over land en eigendommen. Ook in de Koerdische regio spelen die, en meestal is de grootste Koerdische partij KDP daarbij betrokken. Iraakse christenen zien het intrekken van de officiële erkenning van de Iraakse staat voor de Chaldeeuwse patriarch als een aanval op de kerk en op christenen in Irak. En voelen zich nog onveiliger dan al het geval was, na de jarenlange aanvallen en ontvoeringen en de recente bezetting door ISIS van hun steden en dorpen.
‘Weet u, mijnheer de president, dat u met uw beslissing Irak van zijn christenen ontdoet en het momentum van de migratie van christenen uit Irak vergroot. In Irak is het christendom in gevaar. En deze keer dankzij u!’ schrijft Ano Abdoka, de christelijke minister van transport en communicatie in de regering van Koerdistan. Het aantal christenen is in Irak de afgelopen jaren enorm gedaald, van meer dan anderhalf miljoen bij Saddam Hoesseins val in 2003, tot hooguit 300.000 vandaag.
Yezidi’s
Ook leden van de yezidi-minderheid winden zich op over het gebeurde. Want ook hun rechten worden in Irak slecht verdedigd. Het akkoord dat ertoe had moeten leiden dat yezidi’s veilig naar huis in de Sinjar-provincie konden terugkeren, wordt niet geïmplementeerd. De sjiitische regering in Bagdad geeft er de voorkeur aan te werken met de sjiitische milities ter plekke en hun yezidi-bondgenoten. Net als bij de christenen hebben yezidi’s militieleden die samenwerken met de PMF.
De regering luistert niet aan legitieme stemmen van yezidi’s en christenen, zegt yezidi-activist Murad Ismael. Ze creëert proxi’s en werkt alleen nog met hen. Hij waarschuwt: ‘Irak is niet alleen van de politieke partijen die aan de macht zijn en maar twintig procent van de stemmen kregen. Irak is voor alle burgers.’
Het is een tactiek die ook elders in het Midden-Oosten wordt toegepast. Gebruik maken van valse vertegenwoordigers om de macht en de onafhankelijkheid van minderheden af te breken.
De religieuze minderheden die nog over zijn in Irak, kijken vaak naar wat er in de vorige eeuw met de Joden gebeurd is. Toen verlieten onder druk van antisemitisme en aanvallen binnen enkele decennia vrijwel alle circa 150.000 Joden het land.
Hun huizen en grond werden meestal geconfisqueerd, en de Joodse endowment is sinds een paar jaren in feite in sjiitische handen. Yezidi’s zeggen dan ook: eerst worden we van ons land verjaagd, en daarna nemen ze ons dat af.
Steun
Intern, in Irak, heeft kardinaal Sako inmiddels steun gekregen van de meeste van de andere christelijke denominaties. Hij kan ook rekenen op internationale steun; hij organiseerde het bezoek van de paus aan Irak. Een paar maanden geleden werd hij nog in Groot-Brittannië met alle eer ontvangen. Vanwege de hulp die nodig was voor de wederopbouw na het vertrek van ISIS, zijn er goede banden met kerken en christelijke hulporganisaties in Europa, met name in Frankrijk en Nederland.
De kardinaal heeft de patriarchale zetel in Bagdad verlaten, omdat hij zich in die stad niet meer veilig zegt te voelen. Hij heeft zijn toevlucht genomen tot een klooster in Koerdistan. De patriarch probeert daarmee een signaal af te geven over de benarde positie van religieuze minderheden onder de huidige regering. Die heeft immers nauwe banden met Iran, waar de religieuze minderheden allang monddood zijn gemaakt.
Christenen in Irak zeggen steeds vaker: wij zijn de Iraakse Joden van deze tijd. Hun hoop is gericht op de Paus, die tijdens zijn bezoek nog hamerde op het multireligieuze karakter van Irak. Die alle tijd nam voor zijn gesprek met de sjiitische opper-ayatollah Sistani, waar patriarch Sako bij aanwezig was. De ayatollah is wellicht de enige die voldoende invloed heeft om het tij nog te keren.
