Hoewel het nog niet helemaal bevestigd is, roept deze ontwikkeling herinneringen op, want Soerovikin was eerder betrokken bij de poging tot staatsgreep van 1991, waarbij hij samen met andere Sovjetmilitairen probeerde de hervormingen van Glasnost en Perestrojka ongedaan te maken. Ze zagen deze hervormingen als zwakte en als een knieval naar het kapitalistische Westen. Het lijkt erop dat militairen opnieuw bezorgd zijn dat als Poetin te lang aan de verliezende hand is in de oorlog, waardoor het Russische regime van binnenuit bedreigd kan worden. Het is dus niet voor het eerst dat Soerovikin het Kremlin uitdaagt. Dit doet ons afvragen: wie is deze markante generaal eigenlijk?
Muitende generaal
De opstand van Prigozjin heeft veel speculaties losgemaakt over de verzwakking van Poetins macht. Sommigen beweren echter dat Poetin de winnaar is van deze crisis, maar als je de ontwikkelingen naast elkaar analyseert, constateer je eerder stuurloosheid en opportunisme in het Kremlin, dan een doordachte strategie. Dit staat in schril contrast met hoe Poetin lange tijd is getypeerd: het beeld van Poetin als een meesterschaker en strateeg. Tot op heden leek hij vaak weg te komen met zijn opportunistische acties, maar deze keer lijkt hij zichzelf lelijk in de vingers te hebben gesneden. Het roept vragen op of Poetin nog voldoende zeggenschap en steun heeft binnen zijn leger, mochten opportunistische generaals in de toekomst besluiten om een machtsgreep te plegen. Schaaklegende Gary Kasparov stelde na de muiterij dat de elite in Moskou oprecht bang en bezorgd was over afloop.
Machtsstrijd
Prigozjins muiterij liet duidelijk haarscheurtjes zien in de steun voor Poetin als onomstreden leider. Gezien het bericht over Soerovikins huisarrest, schijnt Prigozjin steun van de generaal te hebben gehad. Maar wie is hij eigenlijk? Soerovikin is een opmerkelijke generaal die zijn sporen heeft verdiend in verschillende oorlogen, zowel namens de Sovjet-Unie als namens Rusland. Hij heeft vaak de kastanjes uit het vuur gehaald voor Poetin. In oktober 2022 werd hij aangesteld om successen te boeken in Oekraïne, maar werd in januari 2023 vervangen door Gerasimov. Sinds de muiterij gaan er geruchten dat Prigozjin het vertrek van zowel Gerasimov als de Minister van Defensie Sjojgoe heeft bewerkstelligd, maar vooralsnog lijken ze op hun post te blijven zitten. Soerovikin heeft een opmerkelijk verleden, doordrenkt van criminele activiteiten, betrokkenheid bij muiterijen en staatsgrepen en uiteraard oorlogsmisdaden. Hij is zeker geen generaal van dertien in een dozijn. Zijn betrokkenheid bij de staatsgreep tegen Gorbatsjov in 1991, waarbij hij met zijn tank over demonstranten heenreed met fatale gevolgen, is slechts een van de vele voorbeelden van wat Soerovikin op zijn kerfstok heeft hangen. Hij heeft enige tijd in hechtenis doorgebracht vanwege zijn betrokkenheid bij deze poging tot staatsgreep, maar de betrokkenen verkregen amnestie in 1994. Een jaar nadat Soerovikin amnestie had verkregen werd hij in 1995 opnieuw gearresteerd, deze keer wegens illegale wapenhandel, maar het kwam nooit tot een veroordeling. De vraag is of Poetin ook zo barmhartig omgaat met deze markante generaal, ondanks zijn reputatie. Mensen die door Poetin als verraders worden afgeschilderd, verslikken zich vaak in hun thee of vallen plotseling uit het raam.
Noem je wreedheid, dan noem je Soerovikin
Noem je Soerovikin, dan noem je oorlog en oorlogsmisdaden. Ten tijde van de oorlog in Afghanistan maakte Soerovikin deel uit van een speciale eenheid die namens de Sovjet-Unie tegen de Taliban vocht, ook hier maakte de Sovjetunie vele burgerslachtoffers. Het Rode Leger probeerde destijds het communistische pro-Sovjetregime te ondersteunen in hun strijd tegen de islamitische moedjahedien. Na negen jaar van bloedvergieten en verzet trokken de Sovjets zich in 1989 terug uit Afghanistan. Het conflict tussen het communistische regime en de islamitische strijders ging echter door en resulteerde uiteindelijk in de opkomst van de Taliban in 1996, na interne verdeeldheid binnen de moedjahedien.
Niet alleen toonde Soerovikin geen genade tijdens de oorlog in Afghanistan, ook tijdens de Tweede Tsjetsjeense Oorlog en de oorlog in Syrië, was hij verantwoordelijk voor de bombardementen op steden zoals Grozny en Aleppo. Hierbij werd geen onderscheid gemaakt tussen militaire en burgerslachtoffers. Hoe het Russische onder ander Marioepol heeft gebombardeerd, toont opmerkelijk veel overeenkomsten met de Russische benaderingswijze in Grozny. Zijn meedogenloze karakter leverde hem de bijnaam “Generaal Armageddon” op, een titel die niet zomaar aan iedereen wordt toegekend. Human Rights Watch heeft in 2020 beschuldigingen geuit van schendingen van de mensenrechten.
Loyaliteit ter discussie
Ondanks de beschuldigingen aan het adres van Soerovikin is het echter belangrijk om te onthouden dat Poetins presidentschap mede afhankelijk was van het succes in de Tsjetsjeense oorlog (vanaf 1999), waarin Soerovikin een belangrijke rol speelde. Zijn meedogenloosheid vergrootte de populariteit van Poetin, vanwege het behaalde succes en droeg bij aan diens verkiezingsoverwinning in 2000. En ook in oktober 2022, toen Oekraïne de Krimbrug aanviel, stond Soerovikin weer aan Poetins zijde, klaar om zijn leider te steunen en het Russische leger in Oekraïne aan te sturen.
Soerovikin is kortom geen gewone generaal. Hij is, of beter gezegd was, een trouwe bondgenoot van Poetin, die hij keer op keer uit de brand heeft geholpen. De vraag is echter in hoeverre dit allemaal meespeelt in de huidige crisis. Poetin is gedwongen te handelen en wil misschien ook een duidelijk signaal afgeven. Dit zou kunnen leiden tot de val van een van de betere generaals van Rusland. Het is nog onduidelijk wie er allemaal betrokken lijken te zijn geweest bij Prigozjins aanval op de legertop. We lijken slechts de top van de ijsberg te hebben gezien. Maar één ding lijkt duidelijk: Rusland staat mogelijk een nieuwe periode van binnenlandse onrust en politieke intriges te wachten.
Hidde Bouwmeester is freelance historicus, essayist en gespecialiseerd op de moderne geschiedenis van Oost-Europa en publiceert op zijn website en daarbuiten.
