Het verlies, de verschrikkingen, de wandaden van de Nazi’s. Het echode nog lang na in het zwaar door de Nazi’s geteisterde dorp (1). Het leek, alsof Nederland na de oorlog extreem -rechts en het bijbehorende gedachtengoed volledig verafschuwde. Dat het nooit meer een plaats zou krijgen in onze samenleving. Nie wieder! Iedereen zou toch geleerd hebben van de verschrikkingen van de oorlog? Niets blijkt minder waar.
Paspoort – Ausweiss
Op school vertelde meester De Graaf in groep zeven dat het allerergste dat kon gebeuren, was dat de overheid aan alle mensen vroeg om een identiteitsbewijs bij zich te dragen. De overheid kon zo een enorme controle uitoefenen en wat in Putten gebeurde was daarvan het bewijs. Voor ik de deur uitga check ik nu altijd even of ik mijn identiteitskaart bij me heb. Op de achtergrond is het dan net of meester De Graaf even hoofdschuddend meekijkt. En schaam ik me, dat ik de vreselijke gebeurtenissen van Putten voor de huidige overheid een beetje moet ontkennen.
Een identiteitskaart is één ding, maar veel erger is dat het gedachtengoed van extreem – rechts springlevend is gebleven.
Door het moeten leven met een chronische psychiatrische aandoening maakte ik in mijn volwassen leven regelmatig haat mee, zelfs fysiek geweld. En natuurlijk, onbekend maakt onbemind. En ja, wie anders is, wordt nagekeken, wordt ‘anders’ bekeken. Ook dat is op zich nog begrijpelijk. Maar mijn ervaringen die ik kreeg met de soort haat en de wijze waarop ik ben benaderd, kende ik zo goed van wat ik meekreeg uit de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog.
Slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog
Op 4 en 5 mei herdenken we nog elk jaar de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog.
Daarbij denken we als vanzelf als eerste aan al die gesneuvelde militairen, die hun leven gaven voor onze vrijheid. Zoveel miljoenen mensen, vaak mannen aan het begin van hun leven. Mensen als u en ik, met gevoel, in relatie tot anderen. Ouders verloren hun zonen, zusters hun broer, kinderen hun ouders. We denken als vanzelf aan de verschrikkingen van de Holocaust. De gedeporteerde en vergaste Joden, waartegen het Naziregime specifiek hun haat en afkeer richtte, met het idee van uitroeiing. Als een andere soort.
Roma, Sinti, minderheden
Minder aandacht krijgen de Roma en Sinti . De Nazi’s wilden ook alle Roma, Sinti, en Jehovah’s getuigen, communisten en vrijmetselaars vervolgen. Nog minder aandacht is er voor het Nazi – geweld en terreur tegen mensen met afwijkende seksuele voorkeur, zoals homoseksualiteit.
Nog eens minder bekend is het feit dat ook psychiatrische patiënten door de Nazi’s werden beschouwd als zwaar minderwaardige mensen, zoals bekend werd aan de hand van onderzoek van Aan de Stegge en Gietema. Hierbij ging het zelfs om een ‘euthanasie programma‘ van de Nazi’s: moord op geestelijk en lichamelijk gehandicapten, zoals in Duistland wel is onderzocht. Zoals op kasteel Sonnenstein, waar 13.720 geestelijk gehandicapten en psychiatrische patienten werden vergast. Een artikel over deze vorm van psycho- genocide vinden we hier op Historiek Net: Hoe de nazi’s 300.000 psychiatrische patiënten vermoordden.
Psychiatrie
Extreem – rechts kenmerkt zich doordat alles onderworpen moet zijn aan het systeem, het is een afwijzing van alles dat maar afwijkt van de norm en anders is, anders voelt, anders denkt- in hun ogen. Een psychiatrisch patiënt of iemand met een geestelijke handicap wijkt altijd af. Is kwetsbaar en zou daardoor juist bescherming verdienen.
Vanuit mijn jeugd kamp ik met ernstige psychische problemen, waar ik door schade en schande mee moest zien te (over)leven. Het werd een ingewikkeld en moeizaam leven, waarin achteraf bleek dat geweld in de jeugdzorg de belangrijkste oorzaak was van de ontstane problematiek. Ongewild werd ik door mijn jeugd “psychiatrisch patiënt”. En al zou ik ermee geboren zijn, dacht iemand dan dat dit een keuze was? Wie kiest voor psychotisch zijn, voor ADHD of autisme? Met mijn psychische problematiek had ik de Tweede Wereldoorlog vast niet overleefd.
VWS, ondersteuning of uitsluiting?
In 2019 ontving ik een mooie, fijne brief van Hugo de Jonge, als minister van Volksgezondheid, waarin hij veel begrip toonde voor de soorten problemen met identiteit waarmee ik de rest van mijn leven moet zien te leven. Hij was persoonlijk op de hoogte van de gevolgen waarmee ik vanuit mijn jeugd moet zien te leven: een ingewikkelde, meest onbekende identiteitsproblematiek. Door die onbekendheid ontstonden ernstige vooroordelen en afwijzing, uitsluiting.
Ondanks de steun van Hugo de Jonge en VWS paste ik met mijn soorten problemen helaas niet in de aandachtspunten van VWS. ‘Succes met alles en veel sterkte’. Meer gold voor mij niet.
Want mijn soorten identiteitsproblemen bestaan officieel niet en daardoor kon ik niet rekenen op bescherming vanuit de overheid als anderen mij zouden discrimineren, aanvallen of zelfs veel erger. Ik voelde me vogelvrij.
Geen beschermende overheid
Dat kwam keihard binnen: het verkeerde label hebben betekent letterlijk uitgesloten te zijn. Uitgesloten van hulp, maar ook van bescherming op basis van kwetsbaarheid. Het ministerie van VWS heeft namelijk nooit enige empathie getoond voor mensen met een dissociatieve identiteit (DIS). Ondanks dat er officieel wel een patiëntenvereniging bestaat voor DIS, Caleidoscoop, die echter niets bereikte bij VWS. Voor VWS heeft voorlichting en bescherming van kwetsbare patiënten met DIS geen prioriteit, integendeel, ze laten je keihard vallen. En dat was niet zo erg, als je weerbaar was tegen de wreedheid waarmee je in sommige gevallen werd benaderd.
“De gaskamer in”
In mijn zoektocht naar steun en hulp voor problematiek met identiteit kwam ik bij een hele reeks aan organisaties en instellingen terecht. Overal, zonder enige uitzondering ben ik afgewezen. Noem het maar beter: uitgesloten, uitgestoten. Nergens kon ik terecht. Het was erger. Want ik werd met de beste bedoelingen doorverwezen naar internet- fora. Waar men bijvoorbeeld problemen met gender en identiteit kon bespreken. Lotgenoten dus. Dacht ik nog. Gelijkgestemden? Juist daar klonken die enge geluiden.
Uitspraken op internetfora/ in lotgenotengroepen
Wanneer ik uitlegde, dat ik een ingewikkelde identiteitsproblematiek had opgelopen vanuit mijn jeugd, die te maken had met jongensidentiteit kwam het direct los. “De gaskamer in! “”Een kogel door je kop!” “Als ik weet waar je woont, schiet ik je dood!” “Ze moeten je strot doorsnijden, Hitler wist wel raad met jouw soort“. Ik maakte dit herhaaldelijk mee en verdween van alle fora, alle lotgenotensites – want ook op lotgenotensites werd ik geconfronteerd met uitspraken waar Hitler van in zijn handen zou wrijven.
Hoe kan het, dat ik dit in 2021 gewoon goed moet vinden? Normaal moet vinden? Omdat men niets begrijpt mag men zoiets roepen? Is dit nog vrijheid van meningsuiting? Mag je oproepen tot uitroeien van mensen die anders zijn of voelen, een andere huidskleur hebben, een ander geloof, een kwetsbaarheid? Het toont hoe springlevend het Nazi gedachtengoed is. Het niet iets dat ver weg, lang geleden in de oorlog gebeurde. Het is hier, overal, het is in de samenleving, wachtend om bepaalde “juiste personen of groepen” keihard te treffen.
Schrijven
Op reporters online schreef ik juist daarom al over de complexe gevolgen van een opvoeding tegen het eigen gender. Want met de gevolgen van mijn jeugd, een complexe identiteitsstoornis, ervoer ik in mijn leven veel haat en afwijzing. Uitsluiting. Het erge ervan was, het leek precies op de haat zoals die door Nazi’s werd gepropageerd.
Ja hoor, het was er allemaal.
Oproepen tot de gaskamer, tot executie, tot moord en doodslag, verminken, martelen, de strot doorsnijden…Hiertoe oproepen of aanzetten zou volgens mij in alle omstandigheden al verboden horen te zijn. Uitspraken gebaseerd op extreem – rechts gedachtengoed zou een verzwarende omstandigheid horen te zijn. Waarom zouden we anders met zijn allen nog op de Dam twee minuten stil zijn? Wat en wie herdenken we eigenlijk nog?
Overheid
Hoe de overheid hier zelf bij betrokken was, ondervond ik in de jaren ’80. Het was iets waar ik decennialang nooit over durfde spreken, omdat er vanuit vertegenwoordigers van de overheid tegen mij was gezegd dat niemand het ooit erg zou vinden als ze mij zouden vergassen, uitroeien, vermoorden. “De samenleving vindt het prima als jij wordt vergast, jouw soort hoort in de gaskamer !” Deze woorden vol gitzwarte haat blijven je levenslang bij.
Ervaringen
In 2019 meldde ik het eindelijk toch, bij de Nationale Ombudsman. Omdat het zo’n enorme impact had op mijn leven. Zo’n 38 jaar na dato voerde ik bemiddelingsgesprekken in aanwezigheid van een speciale vertegenwoordiger van de Nationale Ombudsman. Door de ernst van deze zaak kwam de behandeling alsnog in 2019. De bemiddelaar van de overheid erkende direct dat wat ik meemaakte op kleine schaal gebeurde in de jaren ’80, en dat dit nooit had mogen gebeuren. We spreken dan over systematische marteling, vernederingen, fysiek geweld. Vergezeld van uitspraken gebaseerd op het gedachtengoed van de Nazi’s. Omdat je anders voelde, psychiatrisch patiënt was. Dit op fascisme gebaseerde geweld dat ik vanuit de overheid in de jaren ’80 als jongvolwassene onderging werd dus alleen erkend, omdat ik het eindelijk aandurfde het te benoemen.
Nieuwe prooien
Extreem – rechts zoekt steeds nieuwe prooien. Het gedachtengoed van extreem- rechts is overal. We zien hoe extreem- rechts de laatste jaren steeds meer wordt geaccepteerd bijvoorbeeld omdat zij met het Nazi -gedachtengoed ten strijde willen trekken tegen seksuele minderheden, asielzoekers, moslims of aanzetten tot hernieuwd antisemitisme.
Vijandsbeeld, pedojagen
We zien hoe extreem – rechts door de coronapandemie weer opbloeit. Hoe er in complotten wordt gedacht, hoe er vijandsbeelden worden geschapen. Burgerwachten, het recht in eigen hand nemen, de overheid vond het allemaal prachtig. Racistische appjes waren aanvankelijk bekend bij de politietop, maar er gebeurde niets.
Het verschijnsel pedojagen is een goed voorbeeld waar extreem -rechts gedachtengoed, afkomstig uit de Qanon, waar pedofilie één van de onderwerpen is. Vandaar dat het ook geen toeval is dat nu Jaap van Dissel genoemd wordt in verband met ritueel kindermisbruik. Aanvankelijk werd pedojagen door de overheid werd toegelaten, werd samengewerkt met pedojagers. Achteroverleunend vond de overheid het wel prachtig hoe mensen werden toegetakeld. Tot ze Jan uit Arnhem vermoordden die toch wat meer homo bleek en toen was alles volgens het OM ineens wel erg.
Vijand- denken
Extreem – rechts plakt een bepaald kenmerk op een persoon of groep en rechtvaardigt daarmee geweld, haat, opsluiting, verminking, moord en systematische uitroeiing. De Nederlandse overheid deed hier overigens zelf ook aan mee. Nog in de jaren 50 waren homo’s en lesbiennes grote vijanden van de overheid. Beschouwd als zwaar gestoorde psychiatrische patiënten werden ze opgesloten en ondergingen zij therapie om te genezen.
We zagen tot welke enorme ellende dat leidde in de psychiatrie. Waar de overheid dat beeld verliet, gingen en gaan anderen door. Toch wil de overheid nu nog niet zo ver gaan om homogenezing te veroordelen en verbieden. Later zal de overheid ook hiervan inzien hoe fout dit is.
Waar extreem- rechts bloeit, is de mens afwezig.
De overheid houdt geen vinger aan de pols als het gaat om signaleren van extreem- rechts gedachtengoed. Als het de overheid uitkomt, doet zij er zelf aan mee, of schuwt extreem rechts gedachtengoed niet, weet ik uit eigen ervaring. Extreem- rechts krijgt een kans, als de overheid opzettelijk personen of groepen vogelvrij verklaren. Onbeschermd laten, of, meer onzichtbaar, tussen de regels door laat merken dat geweld en haat tegen bepaalde groepen iets minder telt.
Want wie vanuit extreem – rechtse ideeën de wereld ziet, kijkt niet meer naar wie iemand is, het simpele feit anders te zijn/ voelen, andere ideeën te hebben of een stigma te moeten dragen is dan voldoende om het extreem- rechtse gedachtengoed uit de kast te trekken. Haat en geweld te rechtvaardigen.
Nie wieder?
Als uitgestoten psychiatrische patiënt die opgroeide in Putten zie ik het toch anders dan de overheid. Gelukkig maar. Want de Nederlandse overheid staat erbij en kijkt ernaar, alsof ze de betekenis van “Nie wieder” nooit echt heeft begrepen.
(1) Door een razzia werd vrijwel de hele mannelijke bevolking van Putten (660 mannen) door de Duitsers afgevoerd naar concentratiekampen als vergelding voor een aanslag op een Duitse officier.
Jasper Heijting
Ik ben auteur van "Gepleegd", een uitgave van Tobi Vroegh te Amsterdam uit 2020, een jeugdervaringsverhaal waarin ik het systematisch geweld in de jeugdzorg beschreef dat ik meemaakte. Daarnaast schreef ik het boek "Hoe word ik Tim?" uitgave Pumbo, 2021, over de gevolgen van opgroeien in jeugdzorg. Email: heijtingjasp@gmail.com