Zo speels als Szaky zelf is, zo innovatief is zijn bedrijf. Gelamineerde aluminiumpakjes van Capri Sun worden trendy vliegers of tassen met het Capri Sun logo er nog op, condooms worden designjurken en plastic VHS banden worden boekensteunen.
,,Ik begon met wormen omdat ik mest nodig had voor mijn wietplantjes. Ik liet wormen eten van de voedselresten die ik van mijn campus kreeg en investeerde meteen 20.000 dollar in een verwerkingsinstallatie – het meeste daarvan moest ik lenen. De wormen verpakte ik vervolgens in gebruikte plastic flessen. Ik heb grote warenhuizen als Walmart bereid gevonden om ze te verkopen. Ook toen al dacht ik groot. Als kind van twee Hongaarse artsen voel ik me geïnspireerd door the American Dream.”
Toen bleek dat de Hongaars-Canadese Szaky de plastic flessen niet straffeloos uit containers kon laten plukken, liet hij dozen maken waarin hij gebruikte flessen kon inzamelen. ,,Niet lang daarna bedacht ik iets efficiënters: dozen zijn overal gratis verkrijgbaar, veel mensen kunnen die zelf wel ergens scoren. Vanaf toen stelden we op onze website adresstickers beschikbaar waarmee bijvoorbeeld scholen en kerken hun afval, gesorteerd op soort, gratis naar onze filialen kunnen versturen. Voor ieder ontvangen stuk afval, maakt TerraCycle minimaal twee cent over naar een goed doel naar keuze.
,,Deze aanpak slaat aan; ongeveer 30 miljoen mensen brengen zo’n veertig verschillende soorten afval naar 155.000 inzamelpunten van TerraCycle. In de Verenigde Staten hebben driekwart van alle basisscholen inzameldozen staan. De afvalverwerking vindt plaats in 21 landen.
,,Toch heb ik internationaal maar zo’n 120 mensen in dienst. We doen lang niet alles zelf. Ons afval wordt geselecteerd bij externe bedrijven, deels sociale werkplaatsen, en ook de fabrieken die er nieuwe producten van maken, zijn zelfstandig. We hebben wel wetenschappers in dienst die de technische mogelijkheden onderzoeken, en vormgevers die de meest fantastische ontwerpen verzinnen.”
TerraCycle mag niet het enige internationale recycling bedrijf zijn, Szaky’s aanpak getuigt van bijzonder veel creativiteit. ,,Ons kantoor in New Jersey is opgetrokken uit gerecycled materiaal: het tafelblad in een vergaderzaal was vroeger een vloerdeel van een bowlingbaan, de klok is gemaakt van een oude langspeelplaat, tussenwandjes van glazen flessen, een lamp van een prop filmrolletjes. Op de muren graffiti van lokale kunstenaars.
Vorige week is TerraCycle begonnen met de inzameling van sigarettenpeuken. Van het tabak en de rijstevloei laat het bedrijf compost maken. De synthetische filters worden omgesmolten, bijvoorbeeld tot billboards.
TerraCycle werkt volgens een vast businessmodel: een fabrikant die verantwoordelijk is voor een bepaald soort afval, betaalt voor de verzending naar de verwerkingsloodsen, voor de donaties aan een goed doel en -omdat de verwerkingskosten hoger zijn dan de waarde van het afval zelf- voor de verwerking tot een nieuw product. Een voorbeeld: In Nederland betaalt BIC voor de inzameling van pennen. TerraCycle bedenkt vervolgens wat ervan gemaakt gaat worden, en plaatst orders bij een fabriek. TerraCycle verkoopt de nieuwe producten vervolgens aan retailers. Met dit businessmodel heeft het bedrijf al vele prijzen in de wacht gesleept. Vele grote bedrijven zijn ingehaakt, onder meer Kraft Food, Nestlé, Mars, Colgate Palomolive en L’Oreal.
In ieder land is maar één fabrikant voor ieder soort afval. In Nederland mag alleen BIC dus met de eer strijken en promotie maken voor het programma, op voorwaarde dat BIC ook betaalt als er pennen binnenkomen van een ander merk. In het eerste jaar –doorgaans een mager jaar – kwamen er 100.000 pennen binnen. TerraCycle maakt er bijvoorbeeld pennenbakjes van. Of tuinmeubilair, of prullenbakken.
De jaaromzet van TerrayCycle mag gestegen zijn tot 14,2 miljoen in 2011 (bijna het dubbele van de jaaromzet in 2009), Tom Szaky reist twee derde van zijn tijd over de wereld met niet meer dan een kleine rugzak. Vorige week vrijdag woonde hij een bijeenkomst over Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) bij in Egmond aan Zee, van het Social Venture Network Europe. Daar liepen dames rond die deelnemers een healing aanboden; twee medewerkers van TerraCycle grinniken erom.
Spiritualiteit is een veel besproken onderwerp als het gaat om MVO, weet ook Szaky. ,,Dankzij communisme heb ikzelf geen religie. Ik doe dit in de eerste plaats omdat ik het leuk vind. Het voortbestaan van TerraCycle wordt niet wezenlijk bedreigd door concurrenten. Als CEO ben ik daar erg blij om. Als bewoner van deze planeet ben ik teleurgesteld. Ik zet me graag in voor onze planeet – maar geld verdienen is als drijfveer belangrijker.
,,Als het gaat om People, Planet, Profit, heb ik meer met het milieu, dan met mensen. Toch vind ik dat ook belangrijk. We hebben 3,5 miljoen dollar besteed aan goede doelen op het sociale vlak. Martin Stein, die 23 procent van de aandelen bezit, stopt al zijn winst in een stichting voor het welzijn van kinderen. Dat vind ik erg cool.
,,TerraCycle heeft ook 50.000 dollar gedoneerd aan Jean-Michel Cousteau, zoon van de beroemde onderwaterfilmer, die onderzoekt hoe de plastic soup kan worden opgeruimd. Dat is wat je noemt een monumentale fuck-up.
,,In Mexico, Brazilië en Argentinië zoeken mensen uit de laagste inkomensklasses in vuilnisbelten naar spullen die nog bruikbaar zijn. Die verkopen ze aan lokale opkopers. Ik vergroot hun omzet door de opkopers te vertellen wat ze nog meer kunnen inzamelen, blikjes en pennen bijvoorbeeld. Die koop ik op. Ik heb een vrouw ontmoet, of nee, een meisje – ze zal misschien een jaar of twintig zijn geweest- die mij daarvoor heeft bedankt. ‘Dankzij dit werk hoef ik mezelf niet als prostituee te verkopen,’ vertelde ze.” Tom Szaky slikt. Heeft hij getwijfeld? Hij herneemt zich en vervolgt onvermoeibaar opgewekt: ,,Dat is haar keuze. Dit is de maatschappij waarin ik werk. Natuurlijk, er zijn ook vrouwen die liever in de prostitutie werken dan dat ze vuilnis rapen – maar dan denk ik ‘pick your battle’. Ik strijd tegen afval, dat is mijn ding.
,,Iedere keer dat ik grote innovaties heb doorgezet, ben ik op weerstand gestuit van mijn staf, mijn investeerders en mijn bestuur. Mensen houden nu eenmaal van stabiliteit. Maar zo werk ik niet. Ik heb nooit een mestproducent willen worden. Ik wil disruptief innoveren: een heel systeem veranderen. Ik doe het allemaal voor de opwinding. Dat ik al vier keer bijna failliet ben gegaan, neem ik op de koop toe. Dat is mijn stijl. Ik wil een miljoenenbedrijf runnen, of sterven terwijl ik dat probeer.”
Kadertekst:
Tom Szaky was vijf jaar toen hij met zijn ouders vanuit het toen nog liberaal communistische Hongarije naar Nederland emigreerde. ,,Ik weet nog dat ik verkleed als zwarte Piet een Sinterklaasviering meemaakte. Ik ken nog de woorden “pak ‘m”. Verder heb ik er weinig herinneringen aan omdat we spoedig daarna naar Canada vertrokken. Daar overleed mijn babybroertje, zes maanden oud, doordat hij met maar drie hartkamers ter wereld was gekomen. Volgens mijn moeder was dat het gevolg van Tsjernobyl. Ben ik mede daardoor van plan om het milieu te redden? Weet ik niet eigenlijk. Misschien.
,,Wat wel invloed had, is dat we arm waren. Ik herinner me dat we in een dure winkel onze ogen uitkeken. We werden eruit gezet. De winkelbediende zei: ‘het is overduidelijk dat jullie niet in staat zijn om hier iets te kopen.’ F*CK ‘M, wat vernederend. In Canada ging het ons financieel beter. Mijn ouders lieten mij naar een peperdure school gaan. Daardoor kwam ik bij steenrijke mensen over de vloer. Bijvoorbeeld bij Michael Cohl, de vader van een vriendje. Hij was begonnen als taxichauffeur, werkte later voor de Michael Jackson tour, die hij overnam. Uiteindelijk werd hij voorzitter van Live Nation, ’s werelds grootste bedrijf in live concerten. Ik had enorm veel bewondering voor hem – dat wilde ik ook.
,,Vandaar dat ik van agressief zaken doen houd. Ik druk het gaspedaal helemaal in. Ik ben iemand die hard onderhandelt. Ik ben eerlijk, maar duw mensen altijd tot het uiterste, ik accepteer geen ongein. Ik wil ideeën ontwikkelen en die groot zien worden. Vier miljard zakjes hebben een TerraCycle logo – dat geeft een kick. Onze aandeelhouder Martin Stein zegt: ,,Als je failliet gaat, bel me om te vertellen wat je volgende onderneming wordt.” Dat raakt mij.”
Publicatie in NRC Handelsblad – Tom Száky
