Een onderwerp waarvan velen niet weten dat het de voedselzekerheid ernstig in gevaar brengt als op de huidige voet wordt doorgegaan met het vernietigen van het bodemleven. De laatste weken horen we te pas en te onpas: geen boeren, geen voedsel. Maar dichter bij de (Nederlandse) waarheid is: geen bodem, geen voedsel.
Ook een Nederlands probleem
De veroorzaker van klimaatverandering, honger, droogte en migratie, mits we de blik blijven richten op alles wat ons afleidt, en de aarde onder onze voeten blijvend verwaarlozen. De bodem, waarin ons voedsel groeit, maar wereldwijd uitsterft, is ook een Nederlands probleem. Juist nu, met alle onrust onder vele Nederlandse boeren en burgers, verdient het volop aandacht.
Wil er voor volgende generaties nog voedsel verbouwd kunnen worden, moeten we het dáárover hebben. De aantasting van het bodemleven is onder meer veroorzaakt door intensieve landbewerking, intensieve veeteelt, verlies van biodiversiteit, en het veelvuldig gebruik van kunstmest en chemische bestrijdingsmiddelen. Volgens de FAO, de Food and Agriculture Organization, van de Verenigde Naties, lijdt 56% van de agrarische grond in de Europese Unie aan verlies van biodiversiteit.
Verslaafde bodem
De Nederlandse bodem is een junk: verslaafd aan kunstmest en bestrijdingsmiddelen. Van boven gezien lijkt het aardig wat, gewassen groeien hard, maar in de grond, beneden die gewassen, vindt een slagveld plaats met dramatische gevolgen voor de biodiversiteit. Dat is de verscheidenheid aan ecosystemen en verschillende levensvormen binnen een ecosysteem die we in rap tempo aan het verliezen zijn. Dát en ook andere inzichten biedt de vierdelige Zembla-serie ‘de uitgeputte bodem’, die vorig jaar werd uitgezonden.
De stand van de Nederlandse bodem in de industriële landbouw is namelijk best om te huilen. De gemiddelde boer is afhankelijk geworden van chemische bestrijdingsmiddelen en kunstmest om zo snel en zoveel mogelijk kilo’s per hectare te kunnen produceren. Als je beseft dat de voedingsstoffen die niet in de bodem zitten, ook niet in ons voedsel terecht komen, is dat een bittere pil.
Een Indiase yogi neemt het voortouw
Op het Europees continent bevat 75% van de aarde minder dan twee procent organisch materiaal. Hieronder verstaan we plantenresten en micro-organismen (microben), zoals bacteriën en schimmels, die de bodem doet leven. De helft van de Spaanse gewassen bijvoorbeeld heeft al te maken met een bodem die meer dood is dan levend, waarbij de grond minder dan één procent organisch materiaal bevat. Uitstervende bodems treffen niet alleen arme Afrikaanse landen, waarvan de meeste beelden altijd voorbijkomen als het over extreme droogte en honger gaat. Het treft ook het Noordelijk halfrond.
De man die begin dit jaar vond dat het hoogtijd werd om dit urgente thema aan te kaarten bij leiders, beleidsmakers, burgers, en invloedhebbers heet Sadhguru, een bekende Indiase yogi en spiritueel leraar.
Sadhguru richtte onder meer de Isha stichting in India op en werkt met duizenden vrijwilligers aan projecten om het menselijk bewustzijn te verhogen, maar ook aan grote ecologische projecten, zoals de revitalisering van de Indiase rivieren en het bodemleven. Het laatste begon al vierentwintig jaar geleden. Hij heeft miljoenen volgers op social media, is schrijver van spirituele boeken, zoals Inner Engineering, en heeft de afgelopen jaren gewerkt aan het creëren van bewustzijn over de wereldwijde alarmerende stand van het bodemleven. Sadhguru heeft zich herhaaldelijk op verschillende internationale platforms, zoals de Verenigde Naties, uitgesproken over dit thema.
Bewustzijnscampagne Save Soil
Dit jaar tilde hij het naar een hoger plan, stampte de wereldwijde Conscious Planet – Save Soil beweging uit de grond en begon een lange motorreis waar hij, door regen, storm en sneeuw, zevenentwintig landen bezocht om zoveel mogelijk burgers en beleidsmakers bewust te maken van noodzakelijke verandering. Hij bereikte op 22 maart jl. ook Amsterdam waar hij in de RAI een stampvolle zaal mocht toespreken met onder meer vrijwilligers van de Nederlandse Save Soil beweging. Op zijn reis sprak hij met overheidsvertegenwoordigers, beleidsmakers, invloedhebbers, en burgers met als hoogtepunt de vijftiende VN-top van de UNCCD (UN Convention to Combat Desertification) afgelopen mei in Abidjan om voor elkaar te krijgen dat landen beleid opnemen om het bodemleven te verbeteren.
Het doel van de beweging is om de steun van meer dan 3,5 miljard mensen (meer dan 60% van de stemgerechtigde wereldbevolking) te realiseren om ecologische kwesties op de verkiezingsagenda te krijgen van naties over de hele wereld en dat overheden bodemverbetering in hun nationale beleid opnemen.
Duidelijke focus
De huidige staat van de agrarische grond levert volgens de Verenigde Naties en wetenschappers voor de komende zestig jaar nog voedsel op. Daarna is de grond, het bodemleven, uitgestorven, tenzij er nu actie wordt ondernomen om het land op aarde nieuw leven in te blazen. Volgens Save Soil moet de bodem toe naar drie tot zes procent organisch materiaal en dat is meteen de focus van de beweging. Drie procent is het minimale organische gehalte voor een bodem die verder leven kan ontwikkelen. Dat kan al door het zaaien van bedekkende planten en als die groot genoeg zijn, omploegen en de resten ervan in de bodem achterlaten. In een theelepel gezonde aarde leven zo’n één miljard microben die de groei van de plant ondersteunen. Hoe groter de biodiversiteit, hoe gezonder het bodemleven en hoe gezonder ons voedsel.
Ongekende burgerbeweging
Eind juni kwam de yogi terug van zijn lange reis. Hij heeft er dertigduizend kilometers opzitten, verspreid over drie maanden. Het onthaal in India was spectaculair. Tienduizenden mensen wachtten hem op, er waren sprekers en vrijwilligers die vertelden over alle aspecten van deze gigantische onderneming, van het operationele (de vele visa om de yogi over de grenzen te krijgen) tot persoonlijke verhalen waarom deze man zo belangrijk voor hen is.
Maar Sadhguru, zijn lange grijze baard en dikke snor buiten beschouwing latend, is geen typische guru. Op video’s is hij een no-nonsense, praktische man met gevoel voor humor die, in tegenstelling tot vaak andere spiritueel leiders, goed te volgen is. Een aardse yogi, hij zal niet zo snel wegzweven. Ik zag het evenement live op YouTube en het was onmogelijk niet onder de indruk te zijn van de ongekende burgerbeweging die deze man samen met duizenden vrijwilligers, en een aanstekelijk enthousiasme, heeft opgezet. Diverse leiders, ecologen, kunstenaars, artiesten, deskundigen, boeren, spirituele leiders en ngo’s hebben hun steun toegezegd om de relatie tussen mens en aarde te vernieuwen.
Volgens Jolien de Klein van Save Soil Nederland heeft de boodschap ruim drie miljard mensen bereikt en zijn voor 193 landen handboeken opgesteld voor bodembeleid; vierenzeventig landen hebben ingestemd om de bodem nieuw leven in te blazen; er zijn intentieverklaringen met de Save Soil beweging ondertekend; en anderhalf miljoen Indiase kinderen hebben hun premier geschreven om verwoestijning van India’s bodem te bestrijden. Ook organiseerden vrijwilligers op de route van Londen naar Zuid-India zo’n zeshonderd evenementen.
Bodemadvies uitgereikt aan de Tweede Kamer
In Amsterdam sprak Sadhguru achttienhonderd bezoekers toe in de Amsterdamse RAI en werd geïnterviewd door actrice Carice van Houten, één van de ambassadeurs van de Save Soil beweging. Hij sprak tevens met D66-parlementariër, Tjeerd de Groot, en reikte hem een Save Soil Handboek uit met een advies voor verbetering van de Nederlandse bodem. Het advies, overigens niet publiek, omvat volgens Save Soil Nederland onder andere: rotatie van gewassen, minimale bodembewerking, gebruik van organische meststoffen en het integreren van gewas- en veeteelt als gemengd bedrijfssysteem.
Jolien de Klein: “De bodem moeten we levend overdragen aan de volgende generatie. Dat wil ik voor mijn kleine nichtjes en neefjes. Voor alle kinderen. Save Soil maakt beleidswijzigingen wereldwijd mogelijk als we allemaal onze stem laten horen voor de bodem. Op welke manier dan ook. Red de Bodem. Ook in Nederland.”
Eén bonk gezondheid
Biologisch akkerbouwer, Cornelis Mosselman, stopte drie jaar geleden radicaal met kunstmest en bestrijdingsmiddelen. In de Zembla-serie, De uitgeputte bodem, laat hij aan journalist, Ton van der Ham, zien hoe zijn landbouwgrond er nu uitziet. Wat mij betreft het mooiste moment van de hele serie: één bonk grond vol organisch materiaal, een uitgebreid wortelstelsel, hier en daar een regenworm en vochtrijk. De gezondheid spatte er van af. Het kán dus.
Er zijn allerlei spelers waarvan de gemiddelde boer nu al decennia afhankelijk is voor zijn bedrijfsvoering: grote multinationals als Agrifirm, een kunstmest- en veevoederbedrijf, dat soja voor veevoer afneemt uit Brazilië waarvoor bomen massaal worden gekapt; de Rabobank, wereldwijd één van de grootste financiers van de intensieve landbouw die zegt te willen veranderen, maar dan wel binnen het huidige, failliete systeem (ondertussen pompt Rabobank 1,5 miljard in pesticiden, blijkt uit het leningenoverzicht 2022); en de vijf grote supermarktketens.
Doorgaan op oude voet is onmogelijk
Een knellend systeem waarvan je kunt zeggen dat het de boer verstikt. En niet alleen de bikkelende boer, maar ook onze leefomgeving en die van duizenden kilometers verderop, de Braziliaanse regenwouden. En dan heb ik het in dit ziekmakende systeem niet eens over de miserabele levens van de tot product gemaakte runderen, varkens, schapen en kippen.
“We zitten gevangen in een idee dat een radicale omslag niet mogelijk is, maar het is omgekeerd. Doorgaan op oude voet is onmogelijk. Bij acute rampen gaan we blussen, pompen, strijden, omdat we geen andere keus hebben. Niemand spreekt dan over ‘verdienmodellen’. De snelle klimaatverandering, het verlies aan planten en diersoorten, de herhaaldelijke grote uitbraken van dierziekten, het verlies aan vruchtbare gronden, vormen een ramp in slow motion. We zullen ons tot deze feiten moeten verhouden en in actie moeten komen,” verwoordt Bert van Ruitenbeek, directeur van het Demeter keurmerk voor biodynamische landbouw, heel treffend in dit essay – nog voordat alle hevigheid rond de boerenprotesten losbarstte.
Ondertussen gaat ook Sadhguru stug door en bezoekt de komende anderhalve maand onder meer het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten, de Caraïben en Zuid-Amerika om de uitstervende landbouwbodem op de politieke agenda te krijgen.
Met dank aan Jolien de Klein, Communicatie Save Soil Nederland.
Beeld: uit Red de Bodem documentaire.
Meer informatie: www.consciousplanet.org
