Je bent zestien. Je studeert net aan de universiteit en wilt je studie rustig afmaken voordat je over trouwen denkt. Maar er zijn jongemannen die zolang niet willen wachten. Want je bent mooi, slim en geliefd; de bijnaam ‘Prinsesje’ draag je met gratie. Voor die jongens ben je echt de hoofdprijs. Als je dan een huwelijksaanzoek afwijst stap je de betrokkene keihard op zijn eergevoel. Daarom dringt hij je huis binnen terwijl je slaapt en gooit bijtend zuur over je heen.
Het overkwam Maryam al-Rikabi zes maanden geleden – toen studente aan de Kunstacademie in Bagdad. In minuten lag haar leven in gruzelementen. Het herstel was pijnlijk en de littekens lelijk. Haar lichaam was deels verminkt, van haar mooie gezicht was weinig meer over, en goede plastische chirurgie is duur.
Volgens haar moeder, Suham, had de jongeman die het zuur gooide maandenlang met telefoontjes en boodschappen aangedrongen op een huwelijk. En steeds weer hadden ze hem afgewezen. “Maryam’s reactie naar hem was: ‘Ik wil niet trouwen.’ Ze zei tegen de jongen: ‘we zijn alleen vrienden, ik kan jou niet accepteren als mijn man’.”
Vrijgelaten
De 19-jarige aanvaller sloop het huis binnen toen hij had gehoord dat haar ouders niet thuis waren. Die hebben hem aangegeven bij de politie, maar zijn daarna zo door zijn familie bedreigd dat ze hebben moeten verhuizen. De aanvaller en een vriend zijn opgepakt, verhoord en weer vrijgelaten nadat ze de daad bleven ontkennen.
Na kritiek op de vrijlating zegt de politie dat het onderzoek naar de zaak nog doorgaat omdat er meer bewijs nodig is. Volgens het Directoraat tegen Geweldsmisdrijven in Bagdad zijn er dit jaar 24 gevallen geregistreerd van geweld door mannen tegen jonge vrouwen. Dat zal een topje van een ijsberg zijn, want vaak zal de daad uit schaamte en gebrek aan vertrouwen in de politie niet worden gemeld.
Ook in Maryams zaak is die pas onlangs breed opgepakt, door aandacht op sociale media. Dat gebeurde onder de hashtag #save_the_princess_maryam. Waarna het hoofd van de Al-Rikabistam waartoe de familie hoort, haar huis bezocht om steun te betuigen. Dat zou de familie van de jongen moeten weerhouden van verdere wraakacties, want nu vinden ze de hele stam tegenover zich.
Belangrijker nog was dat er een inzamelingsactie op gang werd gebracht. Die heeft binnen dagen al meer dan 75.000 dollar bijeengebracht om Maryam te helpen de dure operaties te betalen die haar leven weer enigszins normaal zouden kunnen maken.
Tapijt
Gesterkt door al die steun keerde zij eindelijk ook terug naar de universiteit, waar ze door medestudenten en docenten hartelijk werd ontvangen. Dat is opvallend, stelde een jonge Iraakse activiste vast: de jonge generatie spreekt zich uit in plaats van de ellende onder het tapijt te vegen zoals gebruikelijk is. En inderdaad: het verzet tegen wat Maryam overkwam, komt vooral van de jongere generatie Irakezen.
Maryam is wellicht een extreem geval omdat ze zo genadeloos verminkt is, maar uitzonderlijk is het niet in Irak dat vrouwen worden aangevallen. Iraakse activisten wijzen erop dat het een realiteit is in hun land, dat vrouwen het recht wordt ontzegd op een mening, zelfs op een eigen keuze bij een huwelijk. Dat mannen nog steeds compleet de dienst uitmaken. Vrouwen die zich daartegen verzetten kunnen worden mishandeld, vermoord, in brand gestoken of gedwongen tot zelfmoord.
Volgens recente cijfers lopen in Irak 1,32 miljoen mensen (van wie driekwart vrouwen en meisjes) het risico met gendergerelateerd geweld in aanraking te komen, waarbij meer dan driekwart van al dit soort geweldsincidenten huiselijk geweld betreffen. En dat dit als gevolg van de coronapandemie alleen maar toeneemt.
De achtergrond ervan in Irak en grote delen van het Midden-Oosten zijn de door cultuur en religie ingebakken rol van de vrouw en stereotypen over ‘wat hoort’ (of eigenlijk: wat niet hoort en haram of ayb is). Daarbij horen vrouwen voor man en kinderen te zorgen en financieel afhankelijk te zijn van de mannelijke leden van hun familie. Die nemen de besluiten, waarbij de eer van de vrouw gelijk staat aan de eer van de familie.
Schuld
Gevolg is dat mannen vrouwen moeten beschermen, tegen andere mannen die een inbreuk kunnen maken op die eer. En als dat gebeurt heeft het slachtoffer altijd schuld, ook al heeft ze dat niet. Over Maryam zullen genoeg Irakezen zeggen: had ze hem maar moeten trouwen. Had ze maar niet zo trots moeten zijn. Had ze maar niet aan zichzelf moeten denken. Er zullen er genoeg zijn die zeggen: waarom moest ze eigenlijk studeren? Daar komt het van, zo’n meid krijgt dan maar praatjes!
Ook het weinig doortastende gedrag van de politie toont de vooroordelen, al speelde wellicht ook corruptie een rol. Tegen de juiste betaling kan in Irak momenteel bijna iedereen zichzelf vrijkopen. En de wetteloosheid die daarvan het gevolg is, geeft geweldsplegers vooraf het idee dat ze er wel mee weg zullen komen.
Iraakse vrouwen hebben een lagere sociale status, en ook minder rechten. Voor veel officiële documenten zijn ze afhankelijk van de handtekening van man, vader of broer. In het islamitische erfrecht krijgen ze de helft van wat hun broers krijgen. Dochters worden opgevoed met de opdracht op te passen voor mannen, maar zonen wordt niet ingeprent dat ze vrouwen in hun eer moeten laten.
Zuur
Wereldwijd worden volgens cijfers uit 2017 jaarlijks zo’n 1500 zuuraanvallen geregistreerd, waarvan tachtig procent tegen vrouwen is gericht. Het gebeurt niet alleen in Irak, maar ook in Groot-Brittannië, Bangladesj, India, Pakistan, Nepal, Cambodja en Oeganda. De daders zijn bijna altijd mannen. En de onderliggende reden is bijna altijd toxische masculiniteit: de wens iemand blijvend tot slachtoffer te maken door het tonen van de eigen macht en gewelddadigheid.
Wraak speelt daarbij in Irak vaak een rol: bij afwijzing, zoals in het geval van Maryam, bij belediging, maar ook bij afgunst. Wat zeker ook meespeelt is de manier waarop geweld steeds meer in de samenleving geworteld is. Door de achtereenvolgende oorlogen, de daar opgelopen trauma’s die weer tot nieuw geweld leiden. En het voorbeeld dat geweld vormt als kinderen het als normaal beschouwen.
Er wordt gehamerd op beter onderwijs, als een van de manieren om verdere groei een halt toe te brengen. Het belangrijkst is een meer gelijkwaardige rol van de vrouw in de samenleving, zodat mannen haar niet meer zien als hun eigendom. Want daarmee kan je doen wat je wil.
Maryam kan alleen geholpen worden door goede artsen, door lieve familieleden en vrienden. Maar voor de toekomst van meisjes zoals zij is het niet voldoende dat Irakezen over elkaar heen buitelen in hun afkeur over wat haar is overkomen. Dat is zo weer vergeten. Tot het volgende slachtoffer.
Jeugd
En dat zal er zeker komen. Want ondanks het ondertekenen van VN-verdragen, het jaarlijks vieren van de 16 dagen tegen vrouwenmishandeling, de met de mond beleden voornemens – desondanks blijven in Irak beslissingen en maatregelen die vrouwen echt helpen uit.
In een samenleving die zo doordesemd is van geweld, waar wetteloosheid toeneemt, kan wellicht alleen de jeugd – die de meerderheid vormt in Irak – het tij nog keren. Door zich te verzetten tegen ingesleten rolmodellen en een betere wereld binnen te halen. Dat zal niet zonder slag of stoot gaan. Maar het is nodig om prinses Maryam te redden, en andere jonge vrouwen zoals zij.
