Op de mooiste dag van de zomer, terwijl iedereen van de zon geniet, fijn in mijn eentje mijn nieuwe huis schilderen!’ Terwijl ik op een terrasje zit in Zuid-Frankrijk zie ik dit Facebook-berichtje van een vriendin voorbijkomen. Er staat nog wel een smiley met een knipoog bij, maar mijn schuldgevoel speelt meteen op. Deze vriendin staat voor iedereen klaar, helpt altijd met verhuizen, en nu zij een keer iemand nodig heeft, laten wij het afweten…
“Schuldgevoel kan ook mooi zijn”, zegt psycholoog Monique Schouten van de V-Cirkel Academie. “Het houdt ons op het rechte pad en zorgt ervoor dat we er niet op los leven zonder rekening te houden met anderen. Je tijdens de vakantie schuldig voelen tegenover een vriendin komt door het besef bij haar in het krijt te staan. Daar zijn we als mensen gevoelig voor, we houden onze relaties graag in balans. Als er voor ons gevoel ongelijkheid ontstaat, willen we dat graag rechttrekken. Schuldgevoel motiveert ons om een relatie weer zuiver te krijgen. Het maakt ons ook attent op de behoeften van anderen, waardoor we kunnen bijdragen aan iemands leven. Dat gevoel geeft bestaansrecht.”
Op dat moment kon je niets voor die vriendin betekenen, maar als je haar na de vakantie een grote bos bloemen brengt en ziet dat ze nog volop tussen de verhuisdozen zit, is de relatie weer in balans na een middagje helpen uitpakken.
Inlossen
Soms is een schuld vrij eenvoudig in te lossen, maar in bepaalde situaties lijkt het bijna onmogelijk. Sandra (37) dook na een feestje het bed in met een collega. Haar geweten gaf haar meteen luid en dui- delijk de boodschap dat dat echt niet kon. Ze biechtte het de volgende dag dan ook op. “Dat had ik beter niet kunnen doen, want het heeft jarenlang enorme impact op ons huwelijk gehad. Mijn man vertrouwde me gewoon niet meer, wat ik ook deed of zei. Op een gegeven moment heb ik er zelfs aan gedacht om bij hem weg te gaan, terwijl ik dat helemaal niet wilde.”
“Overspelschuld kan inderdaad heel moeilijk in te lossen zijn”, zegt Monique Schouten. “Het kan een relatie voor altijd schaden, als op een bepaald moment niet wordt besloten dat het genoeg is. Natuurlijk mag het verdriet er zijn, maar je kunt je partner er niet jaren later nog mee confronteren. Roep jezelf dan een halt toe, anders wordt de relatie om zeep geholpen. Een schuld moet ook kunnen verjaren.”
Altijd wel iets
Als we zouden willen, kunnen we ons iedere dag wel ergens schuldig over voelen. Yvonne (32) loopt vaak rond met een steen op haar maag: “Mijn moeder is vorig jaar onverwacht overleden, maar door mijn drukke baan en door de afstand kan ik lang niet zo veel aandacht aan mijn vader besteden als ik zou willen. Hij vraagt daar helemaal niet om, maar toch vreet het aan me.”
Ellen (44) heeft last van andere dingen: “Soms overvalt het me ineens, bijvoorbeeld als mijn puberdochter thuiskomt met nieuwe kleren die vrijwel zeker door kinderhanden gemaakt zijn. Ik neem mezelf dan enorm kwalijk dat ik eigenlijk niets doe aan de misstanden in de wereld.” Een te rommelig huis, niet op school helpen vanwege werk, onterecht lelijk doen tegen man en kinderen, we tobben wat af met onze schuld- gevoelens. Anna (53) zegt echter dat ze ermee opgehouden is. “Ik had er gewoon geen zin meer in en heb voor mezelf eens op een rijtje gezet wanneer ik er last van had. Nu bedenk ik iedere keer dat het schuldgevoel me besluipt of ik er iets aan kan doen. Is het antwoord nee, dan zet ik het van me af.”
Zelfkennis
“Iedereen voelt zich op een ander moment schuldig”, zegt Monique Schouten, “dat komt door de manier waarop we zijn ‘gebakken’. Innerlijke drijfveren zijn heel bepalend voor wat we doen en voelen.” Zelfinzicht is volgens haar de belangrijkste sleutel voor wie minder last wil hebben van steeds weer de kop opstekende schuldgevoelens. In haar praktijk ontwikkelde Monique de ‘V-Cirkel’, waarmee ze haar cliënten laat ontdekken wat voor menstype ze zijn en wat hun drijfveer is. Die bepaalt namelijk wanneer en waarom iemand zich schuldig voelt. Iemand die altijd leuk wil zijn, voelt zich op een ander moment schuldig dan iemand die altijd loyaal wil zijn.
Hoewel het misschien niet erg bemoedigend klinkt, zullen we volgens predikante Claartje Kruijff anderen per definitie teleurstellen: “We schieten altijd tekort, omdat we nu eenmaal mensen zijn. Ik denk dat het goed is om je steeds weer af te vragen of er zaken zijn die wél te herstellen zijn of waar iets aan bij te dragen valt. Wie bepaalde kledingmerken koopt, weet dat hij deel uitmaakt van een grotere keten van kinderarbeid. Spreek dan bijvoorbeeld met de kinderen af om andere keuzes te maken. In persoonlijke relaties kun je een en ander openbreken met een gesprek en de ander vragen of je in zijn ogen daadwerkelijk tekort bent geschoten en of daar iets aan te doen is. Als de ander het vervolgens niet oppakt, kun je het laten gaan.”
Minder schuldgevoel in 6 stappen
Alledaagse schuldgevoelens kunnen door van alles worden aangewakkerd. De 6 meest voorkomende valkuilen én manieren om er niet in te trappen.
1 – Supermens willen zijn
We hebben vrijwel allemaal de neiging om voor de buitenwereld een ideaalbeeld van onszelf neer te zetten. Dat geeft ons houvast. Maar het put ook uit, vooral omdat we ons schuldig voelen als we er niet aan kunnen voldoen. Begrijpen welke onhaalbare dingen je najaagt, is de oplossing voor veel leed. In De beste versie van jezelf legt Monique Schouten dit principe helder uit en nodigt ze ons uit ons eigen ideaalbeeld te leren kennen.
2 – Ken je bijsluiter
In het boek Het slimme onbewuste toont de Nijmeegse hoogleraar Ap Dijksterhuis aan dat 95% van ons gedrag wordt bepaald door onze onbewuste drijfveren. Daardoor ontstaat veel miscommunicatie, met als gevolg dat we ons vaak schuldig voelen of een ander beschuldigen. Dat is frustrerend en kan beter: mensen die zichzelf kennen hebben minder last van schuldgevoelens.
3 – Neem en geef!
Je bezwaard voelen als iemand zomaar iets doet of geeft? Niet nodig! Canadees onderzoek heeft uitgewezen dat geven ons geluksgevoel verhoogt. Ontvangen is soms best moeilijk, maar kan een stuk eenvoudiger worden als we beseffen dat we een ander daarmee een plezier doen. Stiekem vinden we geven eigenlijk fijner dan ontvangen. Gun het dus de ander!
4 – Blijf bij eigen talent
Wie iets krijgt, hoeft dat niet op dezelfde manier terug te betalen. Blijf bij je eigen talent. Word niet ineens klassenmoeder vanwege schuldgevoelens naar de kinderen, terwijl dat je totaal niet ligt. Ieder mens heeft een andere persoonlijkheid en dus verschillende sterke en zwakke punten. Zet de sterke kanten in om een eventuele schuld in te lossen.
5 – Stel verwachtingen bij
Sommige mensen denken dat ze het in de ogen van een ander nooit goed kunnen doen. Check dan eens of de verwachtingen realistisch zijn. Omdat we allemaal anders zijn, hebben we ook andere verwachtingen. De één wil dat iedereen het naar zijn zin heeft op een feest, terwijl de ander vooral zelf plezier wil hebben; dat kan frictie geven. In haar boeken, zoals De moed van imperfectie, moedigt de Amerikaanse professor Brené Brown haar lezers aan om verwachtingen bij te stellen.
6 – Laat het bij de ander
Iedere psycholoog weet dat we als mensen niet anders kunnen dan projecteren. Daardoor zeggen veel vervelende opmerkingen meer over de ander dan over onszelf. En om-gekeerd. Misschien is die vriendin eigenlijk boos op haar vriend, maar reageert ze haar woede op jou af. Til er dus niet te zwaar aan, het hoeft helemaal niets met jou te maken te hebben. Bedenk wel: als het verwijt bekend klinkt, gaat het waarschijnlijk wel over jou.
Dit is een bewerkte versie van een artikel dat in april 2015 in Libelle verscheen.
