Is Turkije dan eindelijk te ver gegaan? Bij beschietingen op een toerismepark nabij de Iraaks-Koerdische grensplaats Zakho zijn negen doden en zeker twintig gewonden gevallen. Het waren Iraakse toeristen, die wat hadden gezwommen en in de schaduw genoten van de koelte die het beboste Koerdische gebied hen bood.
Het is bepaald niet voor het eerst dat in de Koerdische regio’s van Irak en Syrië burgers omkomen als gevolg van Turkse bommen of raketten. Volgens de onderzoeksorganisatie Airways kunnen in de afgelopen zeven jaar bij meer bijna 700 Turkse operaties in Irak en Syrië zelfs meer dan 2000 burgers zijn gedood.
Turkije zegt dat de operaties gericht zijn tegen de Turks-Koerdische verzetsbeweging PKK. Al sinds april voert het Turkse leger de Operatie Claw Lock uit in Iraaks Koerdistan, bedoeld om de PKK uit te roken die hier meerdere ondergrondse bases heeft. In opeenvolgende ‘Claw’-operaties hebben de Turken sinds 2019 zo’n honderd dorpen in het Iraaks-Turkse grensgebied ontvolkt om de PKK haar bewegingsvrijheid te ontnemen.
Ook hebben de Turken daarvoor al jarenlang hun gang kunnen gaan in Iraaks Koerdistan. De operaties volgden elkaar op. De laatste maanden hebben ze het aantal militaire bases in de Koerdische regio uitgebreid. Zo kijken ze vanaf de bergen aan weerzijden neer op het dorp Parkha en zijn toerismepark. Andere dorpen in dit dal zijn na beschietingen en bedreigingen al ontvolkt, maar Parkha weigerde toe te geven aan de druk. Het vernietigen van hun inkomensbron had de druk moeten opvoeren. Maar het was een grote misrekening.
Woorden
Eerdere aanvallen op burgers leverden slechts een veroordeling op vanuit Erbil. De Koerdische regering is afhankelijk van Ankara voor haar omstreden olieverkoop, en heeft nog voor biljarden dollar aan schuld. Dus staat ze behoorlijk machteloos. Ook vanuit Bagdad bleef het tot nog toe steeds bij woorden, en dan kwam er wellicht een kleine Turkse concessie. Maar nu is dat totaal anders. Want deze keer waren de burgers Irakezen, met name sjiieten, die de hitte en stroomstoringen in het zuiden waren ontvlucht. En geen Koerden, zoals anders.
Dat simpele feit, plus dat er drie kinderen, onder wie een baby van een jaar onder de slachtoffers waren, leidde tot een lawine aan woedende reacties. Niet alleen uit Erbil en Bagdad (zowel premier als president ) maar ook van de Amerikanen, de Britten en zelfs van het VN-kinderfonds Unicef.
Terwijl Turkije ontkende achter de artillerieaanval te zitten en de schuld bij de PKK legde , kwam de Iraakse Nationale Veiligheidsraad in spoedzitting bijeen. Turkije moet excuses aanbieden en zijn troepen terugtrekken van Iraakse bodem, was de uitkomst. De Turkse ambassadeur werd op het matje geroepen en de Iraakse uit Ankara teruggetrokken. Premier Kadhimi verklaarde dat Irak het recht heeft op de Turkse aanvallen te reageren en zijn burgers te beschermen.
De Iraakse minister van Buitenlandse Zaken, Fuad Hussein (een Nederlandse Koerd) bezocht de rampplek en kondigde aan dat Bagdad een klacht tegen Turkije zal indienen bij de VN-Veiligheidsraad. In plaats van de PKK bestrijden valt Turkije dorpen aan en bezet die, zei hij. Turkije’s ontkenning is algemeen van de hand gewezen. De PKK bezit het soort raketten dat is gebruikt niet, en is dankzij de Turkse bases in de bergen boven het dorp zelfs helemaal niet aanwezig in het gebied. Ook de PKK zelf ontkent betrokkenheid.
Sjiitisch
Nu sjiitische burgers het slachtoffer zijn geworden, vallen sjiitische politici in Bagdad over elkaar heen om Turkije te veroordelen. De invloedrijke sjiitische politicus/geestelijke Moqtada al-Sadr, die vorige week nog meer dan een miljoen mensen op de been bracht, stelde voor om diplomatieke banden met Turkije te beperken. Hij wil de grenzen te sluiten en alle veiligheidsakkoorden met het land ongeldig te maken. Het Iraakse ministerie van cultuur ontraadde Irakezen zelfs om naar Turkije te reizen, en tientallen touroperators kondigden dat zij tours naar Turkije hebben afgezegd.
Er werd een dag van nationale rouw afgekondigd. Het Iraakse parlement, dat nog nauwelijks iets heeft ondernomen sinds het is geïnstalleerd, komt in spoedsessie bijeen. En de lichamen van de slachtoffers werden met grote eer door de Koerdische president en de Iraakse minister van buitenlandse zaken in Erbil op het vliegtuig naar Bagdad gezet. Dat soort eer is geen van de eerdere, Koerdische slachtoffers ten deel gevallen.
Er zijn boycotacties afgekondigd met betrekking tot Turkse goederen – maar dat is in Koerdistan al eerder gebeurd. Het lastige is dat de Turkse import vaak goedkoper is dan die uit andere buurlanden. Misschien dat het nu meer kans heeft, als de rest van Irak meedoet. In Bagdad liepen betogers te hoop bij de Turkse ambassade en verbrandden er de vlag. Zelfs in Erbil, waar demonstreren niet op prijs wordt gesteld, gingen mensen de straat op en haalden de Turkse vlag neer bij het consulaat.
De eerste drones van sjiitische milities hebben al aanvallen uitgevoerd op Turkse bases in Koerdistan. Ook dat is niet voor het eerst, want pro-Iraanse sjiieten zien de Turkse aanwezigheid in Iraaks-Koerdistan als een bedreiging. Ze vrezen dat Iraakse soennieten zich aangesproken voelen door het Turkse pleidooi om Mosul bij Turkije te voegen, zoals het in Ottomaanse tijden was.
Overmoedig
Onduidelijk is of het Turkse leger een grote inschattingsfout heeft gemaakt, of dat president Erdogan overmoedig is geworden. Dagen voor de aanval ontmoette hij in Teheran de Russische president Poetin en de Iraanse geestelijk leider Khamenei, waarbij ze zich presenteerden als een soort nieuwe as. Hij heeft de NAVO in de tang door eisen te stellen aan een Zweeds en Fins lidmaatschap. Hij belooft de wereld dat hij het kostbare graan uit Oekraïne zal halen.
De aanval levert hem in Iran in ieder geval geen punten op, en mede-leden van de NAVO hebben de aanval scherp veroordeeld. Of dat gevolgen zal hebben voor zijn positie is natuurlijk de vraag, want Erdogan is als een slangenmens die zich altijd overal uit weet te redden.
Hoe redt hij zich uit de sjiitsche woede uit Bagdad? Turkije kan erop rekenen dat de rechtszaak die Bagdad internationaal heeft aangespannen vanwege de Koerdische olie die via Turkije naar de wereldhandel vloeit, nu helemaal hard gespeeld gaat worden. Maar tegelijkertijd heeft Ankara een belangrijke troef in handen: Irak verdroogt als de buurman geen concessies doet en extra water in de dorstige Tigris laat stromen.
Niet gelijk
Wat de aanval wel duidelijk heeft gemaakt, als het dat nog niet was tenminste, is dat Irakezen niet gelijk zijn. Koerden zijn decennialang belaagd en gedood, zonder dat er erg veel reactie kwam van sjiieten of soennieten elders in Irak. Er zijn dus twee Iraks, en niet alleen in de hoofden van de Koerden. Een Arabisch en een Koerdisch. En de etnische verschillen, die politiek worden uitgespeeld, voorkomen dat er één Iraakse identiteit komt.
Dat is niet alleen de reden dat er op politiek niveau zo moeizaam wordt samengewerkt, het is ook een realiteit in het bewustzijn van de burgers. Sjiitische doden zijn erger dan Koerdische. De rok is nader dan het hemd. Het politieke experiment dat in 2003 van start ging, waarbij Irak politiek werd verdeeld over Koerden, sjiieten en soennieten, leidde bepaald niet tot eenheid.
