Raven van Dorst opende deze week de gereedschapskist van journalisten, schrijvers en andere grootgebruikers van de Nederlandse taal. Nu een van de beste zangers van ons land bekendmaakte voortaan als Raven door het leven te gaan, was de vraag: Hoe duiden we die?
Sommigen zullen deze discussie afdoen als een politiek correcte non-discussie. Dat is ze niet. Taal doet ertoe.
Bevrijd
Muzikant/tv-maker Raven van Dorst bevrijdde zichzelf enkele jaren geleden in het BNNVARA-programma Geslacht! van het taboe hermafrodiet te zijn. Nu is het tijd voor de volgende stap. ´Bij deze wil ik mezelf on-normaliseren´, schrijft Raven van Dorst deze week in een Instagram-post.
´Mijn hele leven lang heb ik geprobeerd om de mal van het ‘vrouw-zijn’ zo groot mogelijk te maken, zodat ik er ook in pas. Maar eigenlijk zit die mal al járen veel te strak. Heeft ‘ie nooit gepast´, schrijft Van Dorst
Wonderlijk genoeg is in Nederland nimmer goed in kaart gebracht hoeveel Nederlanders man noch vrouw zijn, of zo je wil man én vrouw.
De schattingen lopen uiteen van minstens 3.000 tot het honderdvoudige 300.000, constateert de stichting NNID op seksediversiteit.nl. Een belangrijk verschil is of louter wordt gekeken naar fysieke kenmerken van personen of hoe zij zichzelf identificeren.
Tof
Raven van Dorst schrijft op Instagram zichzelf de ruimte te gunnen te zoeken naar een passende vorm ´buiten het binaire systeem’. Die verzoekt in diens bericht: ´Misschien is het lastig, maar ik zou het bijvoorbeeld tof vinden als jullie proberen om mij niet meer in de vrouwelijke vorm aan te spreken.´
Ik zou het tof vinden als jullie proberen mij niet meer in de vrouwelijke vorm aan te spreken
We moeten hoognodig op zoek naar goede genderneutraaltaal. Zij en haar voelen voor non-binaire personen ongepast, evenals hij en hem. Hoewel het even wennen zal zijn, lijken die en diens de beste voornaamwoorden.
Eenderde van de vijfhonderd deelnemers aan een poll van het Transgender Netwerk Nederland (TNN) zei vijf jaar geleden graag genderneutraal te worden aangesproken. De meesten kozen voor hen, anderen voor die.
Bekroond
Toen vertaler Lette Vos vorig jaar Girl, Woman, Other van Bernardine Evaristo vertaalde, koos ze mede op basis van deze poll voor hen en hun.
Lette Vos schrijft in haar vertaling van het mooie, met de Booker Prize bekroonde boek: ´Megan besloot hen en hun te gaan proberen. Wat ik het belangrijkste vind is dat ik zelf weet hoe ik me voel, en misschien dringt het ooit ook tot de rest van de wereld door.´
Megan decided to try out they and theirs. What matters most to me, is that I know how I feel, and the rest of the world might catch up one day
Het werd de vertaler door de schrijver behoorlijk lastig gemaakt met de opsomming van alternatieve woorden die aan deze passage vooraf gaat, vertelt Lette Vos op de site van boekhandel Athenaeum.
‘Ae, e, ey, per, they, hirs, aers, eirs, pers, theirs en xyrs’ werden in haar vertaling ‘ij, ie, nij, die, qij, hen, ‘r, ner, dies en hun’.
Struikelwoorden
Wat is wijsheid? Die en diens maken meer kans ingeburgerd te raken dan hen en hun, zo vermoedt schrijver dezes. Hen en hun zijn meervoudige struikelwoorden, die we toch al lastig uit elkaar kunnen houden. Die en diens voelen natuurlijker wanneer het om één persoon gaat.
Het heeft in ieder geval de voorkeur van kunsthistoricus en boekwetenschapper Inge Frank van Vught. Die publiceerde in 2019 het boekje Hoe gebruik je genderneutrale voornaamwoorden in het Nederlands? (pdf)
Het soms gebruikte zhij is volgens diens geen goed alternatief, omdat in spreektaal de h niet wordt gehoord. Zelf kiest de auteur van het handzame, heldere boekje voor die en diens, maar wordt ´ook blij´ van hen en hun.
Inge Frank van Vught geeft een eenvoudig voorbeeld: ´Die stuurde mij een liefdesbrief. Ik vond diens woorden zo mooi, meteen schreef ik een brief terug.´
They en their
Dat het Nederlands toe is aan een heldere keuze, bleek vorig jaar uit een reactie van auteur Marieke Lucas Rijneveld. Terwijl de New York Times de winnaar van de International Booker Prize they en their noemde, schreef dagblad Trouw evenals andere Nederlandse media over zij en haar.
´Ik heb ervoor gekozen om me in het buitenland als non-binair te laten aanduiden en in mijn vaderland nog met zij en haar. Simpelweg omdat er hier geen beter woord is voor de tussenmens,´ mailde Marieke Lucas Rijneveld aan de Trouw-redacteur die na zijn berichtgeving over zij en haar door collega´s op de vingers werd getikt.
Het is jammer en soms pijnlijk dat we in de Nederlandse taal nog geen ander voornaamwoord hebben gevonden voor de tussenmens
´Het is jammer en soms pijnlijk dat we in de Nederlandse taal nog geen ander voornaamwoord hebben gevonden voor de tussenmens´, constateerde Rijneveld.
Verrijking
Inge Frank van Vught benadrukt in diens boekje dat de genderneutraaltaal geen overwaaiend verschijnsel is: ´Voor de duidelijkheid: genderneutrale voornaamwoorden zijn geen modeverschijnsel en het is niet voor de leuk: het is voor veel mensen een bevrijding dat ze bestaan.´ Het is volgens diens geen verarming van de taal, zoals sommigen beweren, maar juist een verrijking.
Wie nu meewarig het hoofd schudt, moet zichzelf afvragen hoeveel energie het kost even over alternatieven na te denken in vergelijking tot de lange worsteling van bijvoorbeeld Raven van Dorst.
Die schrijft in diens Instagram-post: ´Ik wil de persoon zijn die ik had moeten zijn toen ik geboren werd, voordat er aan mij gesleuteld werd. Daar is namelijk helemaal niets mis mee.’
Voor de enkeling die daar wellicht uit onwennigheid toch iets tegenin wil brengen, past slechts één reactie: Wen er maar aan! Dan kunnen we de jaarlijkse International Pronouns Day (21 oktober) gelukkig gewoon overslaan en het bovenal weer eens over goede muziek hebben.
