Taco Blom (59) werkte in de intensieve varkenshouderij, in de fruitteelt en in de boomverzorging. Achttien jaar geleden maakte hij de omslag naar permacultuur. Naast zijn landbouwbedrijf, verzorgt hij met een bevlogen team cursussen, workshops en jaartrainingen op het gebied van permacultuur.
Wat is permacultuur precies?
‘Permacultuur is het ontwerpen van stabiele voedselsystemen voor de mens waarbij je zoveel mogelijk eten van een stuk land haalt zonder schade aan te brengen aan de natuur. Voedsel verbouwen op een manier die toekomstige generaties niet benadeelt. Het moet eigenlijk alleen maar beter worden…’
‘Permacultuur houdt in dat je zuinig omgaat met de grondstoffen op aarde want die zijn eindig. Dat begint met bewustzijn: heb je alles wel nodig wat je koopt? Wat in de biosfeer zit mag je veilig gebruiken, met wat daarbuiten valt moet je spaarzaam omgaan. In de biosfeer zit alles wat verteert, dus alles wat biologisch afbreekbaar is.’
‘Permacultuur heeft geen dogma’s. De basis is de ethiek: zorg voor de aarde, zorg voor de mens en eerlijk delen. Die ethiek is een levenswijze. Praktisch gezien heeft permacultuur een aantal uitgangspunten zoals samenwerken met de natuur, lokale voedselvoorziening, eten met het seizoen en zorg voor de bodem.’
Hoe komt een varkensboer uit bij permacultuur?
‘De veehouderij werd van huis uit gestimuleerd. In de praktijk merkte ik al snel dat het niks voor mij was. Ik switchte naar de fruitteelt en verbaasde me over de hoeveelheid bestrijdingsmiddelen die daar gebruikt worden. In het voorjaar wordt twee tot drie keer per week met gewasbeschermingsmiddelen gespoten. Toen ik drie werkgevers zag doodgaan aan kanker, ging ik nadenken…’
‘Ik ben eerst als boomverzorger gaan werken. Tot ik uit een boom viel en mijn rug brak. Omdat ik niet afgekeurd wilde worden, ging ik op zoek naar iets anders. Een vriend opperde permacultuur. Ik heb me altijd hobbymatig verdiept in natuurstudie en vanaf mijn tiende biologisch getuinierd. Permaculuur voelde als een logische stap. (Lachend) Die vriend zie ook dat permacultuur voor luie mensen was, dat leek me wel wat!’
Hoe bedoelde hij dat?
‘Een goed permacultuursysteem onderhoudt zichzelf. Ik ben elke dag op het land, maar ik hoef niet te ploegen of spitten. Ik ben aan ’t planten, aan ’t oogsten en werk hier en daar wat bij zodat ik overal bij kan. Het voordeel van samenwerken met de natuur is dat het toch wel doorgroeit…’
In permacultuur bouw je een duurzaam en biodivers systeem waarbij de planten elkaar ondersteunen. Je begint met het voeden van de bodem (als nodig) en het planten van bomen, bijvoorbeeld fruit- en notenbomen. Daaromheen plant je fruitdragende struiken en ondersteunende planten. Rond de struiken staan de pioniersplanten: een- of tweejarige planten, zoals de meeste van onze groenten. De ondersteunende planten brengen de nodige nutriënten in de grond en/of zorgen voor balans in het ecosysteem: ze trekken de juiste insecten aan, zorgen voor een goede bodemstructuur, enzovoort.
In 2008 pachtte je een stuk land en begon het boerenbedrijf Samenland met de principes van permacultuur. Hoe ging dat en wat heb je ervan geleerd?
‘Een probleem was dat Samenland in België lag, een uur rijden van waar ik woon. Niet erg duurzaam. Daarbij zijn Belgen behoudend, het was lastig om klanten te vinden. Ik reed elke week met mijn producten de grens over naar Nederland, terwijl ik lokaal wilde afzetten, dat past bij permacultuur. De Heerdeberg ligt in Maastricht, 15 kilometer van waar ik woon.’
‘Ik pacht het land van de eigenaren van Landgoed Heerdeberg. De zoon baat het restaurant uit. Hij houdt varkens en koeien op een natuurlijke manier, ik verbouw groenten en fruit. Het restaurant wordt helemaal lokaal bevoorraad: al het eten komt vanuit een straal van 500 meter van de keuken. De rest van mijn afzet is ook lokaal.’
‘Een belangrijke les van Samenland was dat je nooit zomaar moet volgen wat gezegd wordt. Ik ben destijds gestart zonder grondbewerking, want zo staat het in de permacultuurboeken. Dat was verkeerd. Als de grond uitgeput is, moet je wel degelijk grondbewerking doen. Bij de Heerdeberg ben ik – net als bij Samenland – begonnen op een stuk land waar jarenland mais was verbouwd. Deze keer heb ik de bodem wel verzorgd met als gevolg dat ik meteen het eerste jaar oogst had.’
Hoe verzorg je de bodem?
‘Vanaf het begin organische stof in de grond brengen. Door de zware machines van de maisbewerking zat de grond erg in elkaar en dichte grond is minder vruchtbaar. We hebben de grond daarom eerst open gereden en geploegd. Daarna ingezaagd met tarwe. Ik had liever rogge gehad maar we hadden alleen tarwe… Die tarwe was puur voeding voor de grond, goed voor het bodemleven. Elke keer als we iets gingen zaaien, ging de tarwe met wat compost onder de grond.’
‘Vanaf het eerste jaar hadden we opbrengst. We zijn in november 2019 gestart, in april 2020 waren we volop in productie. De grond blijf je voeden. Ik haal niks weg, wat ik niet oogst. Zo zorg je voor een goede kringloop.’
‘Het geeft trouwens niets als je fouten maakt met permacultuur. Je leert ervan en als planten dood gaan, worden ze compost en verrijken de aarde.’
In de reguliere landbouw worden veel bestrijdingsmiddelen gebruikt tegen ziektes en plagen. Jij zegt: als het ecosysteem in balans is, heb je geen ziektes en plagen…
‘Ziekte kan door ouderdom komen, dat is normaal. Of een plant is genetisch niet helemaal gezond, dat is ook normaal. Als je kool plant in permacultuur is het normaal dat 1 op de 50 kolen wordt opgevreten door rupsen. Rupsen moeten ook leven. Maar het is niet normaal als je hele veld vol rupsen zit. Grootschalige ziektes op gewassen zijn ook niet normaal. Bij een goed permacultuursysteem zijn plant, schimmel en dier in balans en heb je geen ziektes.’
Hoe kijk jij naar het huidige landbouwsysteem?
‘Ik zou een compleet verbod willen op elk natuurlijk en niet-natuurlijk gewasbeschermingsmiddel, en stoppen met grootschalig land bemesten. Vooral drijfmest – geconcentreerde mest van koeien en varkens in de bodem spuiten – is dodelijk voor het bodemleven.’
‘Ik vind – en veel mensen verwachten dat niet van mij – Minister Carola Schouten de eerste goede minister van Landbouw. Haar beleid is vernieuwend. Ze heeft een discussie op gang gebracht en dat heeft niemand eerder geprobeerd of bereikt.’
‘Om een gezond landbouwsysteem te krijgen, zouden we het land moeten herverdelen zodat meer mensen aan de slag kunnen met voedsel verbouwen. Als je 100 of 150 hectare hebt, kun je het nooit goed doen. We moeten terug naar kleinere bedrijven die meer mensen voeden. Wist je dat het grootste deel van de mensen in de wereld gevoed wordt door kleine boeren?’
Hoeveel land heeft een ‘kleine’ boer?
‘Voor een goedlopend permacultuurbedrijf met veehouderij, heb je aan 15 tot 20 hectare genoeg. De groente vraagt de meeste tijd en de dieren doen de rest van het werk. Ik hoop dat steeds meer boeren gaan inzien dat kleine stukken land met permacultuur meer opbrengen. Ze zouden de rest van hun land kunnen verkopen of verpachten.’
‘Ik ken een boer die op het punt staat 95 hectaren te verkopen en met 5 hectare permacultuur door te gaan. Op dat kleine stukje verdient hij met permacultuur meer dan met gangbaar op de rest. Want met gangbare landbouw oogst je heel veel van hetzelfde voor een paar centen. Voor permacultuur heb je ook bijna geen investering nodig want je werkt niet met machines.’
‘Een belangrijk aspect van permacultuur is dat de boer niet alleen veel verschillende producten verbouwt maar ook de afzet ervan zelf verzorgt via lokale verkoop. De boeren in Nederland hebben hun afzet uit handen gegeven, en dan ben je aan de goden overgeleverd…’
Hoe kijk je naar de veehouderij?
‘We eten te veel vlees. De gemiddelde Nederlander eet 77 kilo vlees per jaar, dat is absurd! De huidige veehouderij is ook veel te vervuilend. Op de Heerdeberg hebben we ook varkens en koeien. De uitdaging is om die zo in het systeem te laten lopen dat ze bijdragen. Dat betekent sowieso minder beesten.’
Hoe werkt permacultuur met veehouderij?
‘We gaan daar later dit jaar een proef mee starten op de Heerdeberg. Een wissel-kringloop. Het begint met de groenten en daar komen de varkens achteraan die alle restanten opeten. Dan zaaien we grasklavermengsel voor de koeien om te grazen, één of twee jaar. Daarna wordt het omgezet naar één of tweejarige groenteteelt. Dan komen de varkens weer en daarna de koeien. Tussen de percelen komen bosranden voor de vaste planten.’
Zie jij een link tussen corona en het huidige landbouwsysteem?
‘Ik zie zeker een samenhang tussen corona en de landbouw. We zijn zo vatbaar voor virussen omdat we zulk slecht voedsel hebben. Als je gezond eet, veel naar buiten gaat en goed adem haalt in de natuur, word je niet zo ziek van corona.’
‘82 procent van de mensen op de IC zijn mannen met overgewicht. Daar zouden we meer aandacht aan moeten besteden. Meer letten op voeding en zo je eigen lichaam weerbaar maken voor virussen en bacteriën.’
‘Door corona zien we ook een toestroom van studenten. In een crisis gaan mensen nadenken. Als het beter gaat, wordt dat minder. We vallen weer terug in ons oude patroon. Mensen zijn niet zo snel met leren. Maar de klimaatveranderingen gaan door. Dus we moeten opschieten, anders is het te laat…’
Jij voorziet met 1 hectare grond 125 tot 150 mensen het hele jaar van groenten en fruit. Is het mogelijk om Nederland te voeden met permacultuur?
‘Ja, mits het beroepsmatig gebeurt. Als jij een stuk voedselbos aanlegt van 1 of 2 hectare om met zijn tweeën van te eten, dan neem je te veel voor je eigen gewin en mis je een stuk ethiek van de permacultuur. Het gaat erom dat we de mensheid voeden. Permacultuur moet iets opbrengen. Het sociale aspect – zorgen voor de mens – is een belangrijk onderdeel van permacultuur.’
‘We hebben genoeg land om groente te verbouwen. Maar ons voedselpatroon moet wel veranderen. Met permacultuur heb je niet het hele jaar door alle groentes. Je eet met het seizoen. Ik heb nu nog een twintigtal groentes, van de koude grond. Ik doe niet aan grondbedekking, ik heb nergens plastic en ook geen kassen. Alles is buiten.’
De meeste CSA bedrijven – Community Supported Agriculture – lokale landbouwbedrijven waarbij je van te voren betaalt voor een oogstaandeel en dan wekelijks groente en fruit krijgt, leveren van maart tot en met oktober of november. Hoe kan het dat jij het hele jaar rond groenten kunt verbouwen?
‘Als je wil dat mensen lokaal gaan eten, moet je het hele jaar gevarieerd eten kunnen leveren. Mensen moeten in de winter ook eten… Je hebt wel meer grond nodig voor jaarrond groenteteelt. Met alleen zomerteelt kan je van 1 hectare wel 250 mensen voeden. Winterteelt duurt langer, het legt meer beslag op de grond. Maar het kan wel. Ik heb nu wortelgewassen zoals wortel, pastinaak, Japanse klis, witte en zwarte schorseneren. En knolgewassen zoals diverse bieten, knolselderij en knolraap.’
Hoe krijg je mensen enthousiast voor onbekende groentes?
‘Dat is lastig. Mensen zijn heel afwachtend. In het restaurant zien we dan ook. Mensen eten alleen wat ze kennen en schuiven nieuwe producten zoals eetbare bloemen naar de kant. Zonde! Neem een product als Japanse klis, uitermate goed voor je afweersysteem. Ook wortelgewassen zijn super goed voor je lever en lymfesysteem, de zuiveraars van ons lichaam. En knollen met inuline maken de darmen schoon, gezonde darmen zorgen voor meer weerstand. Eten met de seizoenen uit je eigen ecosysteem is het gezondst.’
Eten met het seizoen betekent ook geen appels in de winter…
‘Appelen oogst je aan het eind van de zomer. Mijn klanten krijgen ze vers en rechtstreeks van de boom. Als je in maart een appel koopt in de supermarkt, dan weet je dat die in de zomer van het voorgaande jaar geoogst is. Die appelen liggen maandenlang opgeslagen in een zuurstofarme koelcel want de supermarkt wil nu eenmaal het hele jaar door een harde appel verkopen. Of zo’n appel nog gezond is? Ik denk het niet.’
‘Ik denk dat fruit in de winter überhaupt niet gezond is. We hebben voldoende gezonde wintergroenten die passen bij ons ecosysteem. Fruit werkt verkoelend en in de winter moeten we verwarmend voedsel eten. Dat inzicht heb ik uit de antroposofie, die opleiding heb ik ook gedaan. Net als orthomoleculaire geneeskunde en een opleiding kruidenleer. Ik ben geïntercedeerd in voeding…’
Waarom ben je eigenlijk geen natuurvoeding-arts geworden?
‘Een praktijk als natuurarts? Dan geloof je erin dat mensen ziek moeten worden. Je kan veel beter zorgen dat mensen gezond eten, dan hebben ze zelden een dokter nodig!’
‘Ik zal trouwens altijd blijven doorleren, want ik weet misschien net een halve procent. Ik doe veel literatuuronderzoek.’
Wat heeft nu je interesse?
‘Hoe je met voeding je immuunsysteem snel kunt verbeteren en welke planten we kunnen gebruiken ter ondersteuning voor de bodem, want het systeem raakt constant uit balans door lucht- en watervervuiling. Wat kunnen we doen om het beter maken?’
‘Het is mijn missie om de landbouw te veranderen. Wij zijn de eerste generatie die de aarde slechter achter laat dan we haar gekregen hebben. Dat is om je voor je schamen. Je kunt proberen van hogerhand het systeem om te vormen maar dat wordt lastig. Ik richt me op de burgers. Als je die meekrijgt, moet het systeem wel volgen.’
‘Ik neem nooit zomaar iets aan omdat iemand het zegt. Ik zoek de dingen graag zelf uit en doe het op mijn manier. Ik ben een eigenheimer die alles beter weet, maar dat zijn pioniers altijd. Ik wil laten zien dat het anders kan. Dan moet je een beetje autistisch zijn, anders raak je van je pad af…’
Klik hier voor meer info over Landgoed Heerdeberg.
Meer info over de opleidingen en trainingen van Taco Blom:
permacultuur.nu
permacultuur.eu
Op de foto Taco Blom met zijn vrouw Sonja.
