The Ugly American en de jacht op de voorhuid

Margaret Atwood schreef The Handmaid’s Tale, en door de enorme populari­teit van de TV-serie weet iedereen wel iets van de Christelijke één-partijstaat Gilead, en de rol van de voortplantingsslavinnen: de handmaids. Maar laten we de aandacht eens richten op een niet-verzonnen dys­topie: de Verenigde Staten van Amerika. Dit etiket lijkt over the top, maar als in deze augustusmaand Donald Trump inderdaad, met hulp van een roedel juristen en miljoenen volgers, het voor elkaar krijgt dat hij geherinstalleerd zal worden als president, dan zal ook de laatste twijfelende lezer onder­­schrijven dat de VS alle kenmerken van een dystopie heeft. 29 % van de Republikeinen heeft er geen twijfel aan dat dit gaat gebeuren

Kenmerken van de Amerikaanse dystopie

Ook als dit succes Trump niet gegund zal worden, zijn er voldoende exclusief Ameri­kaan­se gektes die de vergelijking met Orwell en Atwood kunnen doorstaan. Zo zijn er velen die het bezit van wapens normaal vinden. In 40% van de huishoudens is een vuurwapen aanwezig, en de Natio­nal Rifle Association (NRA) is een zo machtige lobby­club, dat presidenten uiterst behoedzaam moet opereren voor een ietsje restrictiever beleid. In de rest van de wereld is wapenbezit voorbehouden aan de uitvoerders van het staatsmo­no­polie op ge­weld, een bescheiden groep jagers en sportschutters, en de rest moet toch echt in de criminele hoek geplaatst worden. Veel Nederlanders hebben wel ideeën over de desas­treuze gevolgen van de Amerikaanse wapenobsessie. Wij zijn geneigd hun hoge moord- en doodslagcijfers te verklaren vanuit de alomtegenwoordig­heid van schiettuig; de Ameri­kaan vindt juist dat de beangstigende criminaliteit een goede reden is voor de burger om zich van wapens te voorzien.

Tweede dystopisch kenmerk: niet alle Nederlanders weten dat de meeste Amerikanen het heel nor­maal vinden om pasgeboren jongetjes te besnijden. Bij Moslims en Joden heeft circum­cisie een religi­eu­ze betekenis maar hoe dominant het Christelijk geloof ook is in de Amerikaanse cul­tuur, het besnijden heeft daar geen connectie mee. In vergelij­king met de wapen­ob­ses­sie, horen we in Nederland over dit amerikanisme haast nooit discussies; daarom krijgt dit fenomeen hier een uitge­breide behandeling. Laten we begin­nen met het hoe. Vanwege het grote aantal werd al in 1935 overgegaan tot cir­cum­cisie met devices (apparaten). Het eerste patent was de Gomco clamp.

De foto illustreert het moment vlak voor het snijden, en zowel dit beeld als een You­Tube­­demonstratie laten buitengewoon goed zien hoe groot het stuk voorhuid is waar de baby van beroofd wordt. Het lapje vel en slijm­vlies is groter dan baby’s handpalm. Het bijzondere van de clamp, de klemmethode, is dat het snijgebied stevig ingeklemd zit.  Daardoor is er tijdens het snijden weinig bloedverlies, en na het afnemen van de klem is meestal de bloedstolling al compleet. Door internetporno is het Amerikaanse norma­li­teitsbeeld algemeen bekend, en het is inder­daad opmerkelijk hoe onopvallend het litte­ken is. Aan een besneden penis valt eigenlijk vooral een abrupte overgang in pigmen­ta­tie op. Dit zijn de verschillende onderdelen van de Gomco clamp.

Er zijn ook in-situ-klemmethodes (de oudste is de plastibel) waarbij ter hoogte van het snijgebied een disposable (wegwerp-)ringetje blijft zitten, dat er na een paar dagen afvalt.

Voor conservatieve Amerikanen is de bare knob een teken van masculiniteit, en in essentie een symbool van het Amerikaan-zijn. Vroeger werden onbesneden mannen in het leger systematisch gepest. De voorstanders van the snip lijken in het algemeen slecht in de gaten te hebben dat er inmiddels een behoorlijk actieve afschaffingsbewe­ging bestaat, Nocirc  genaamd. De meest activistische tegenstanders manifesteren zich als blood-stained men: ze dragen witte overalls met een bloeddoorweekt kruis. Zij bena­drukken dat besnijdenis van minderjarigen in ieder geval een schending is van de door de United Nations geformuleerde rechten van het kind. Daaronder valt ook het recht op een intact lichaam. Tevens is er een levendige activisten­groep die de mogelijk­heid van voorhuidherstel onder de aandacht brengt. Met oprekken, subtiel uit­gevoerd met pleiste­rs, elastiek en gewichtjes, is met voldoende doorzettingsver­mo­gen een penis met functionele voorhuid te bereiken. YouTube heeft video’s van over­tuigen­de succes­sen.

Amerikaanse kinderartsen en urologen (doorgaans zelf besneden) blijven trouw aan de overtuiging dat besnijdenis de gezondheid bevordert. Tegen besmetting met SOA’s (sek­sueel over­draagbare aandoeningen) zou het enige bescherming bieden, maar buiten de VS is het geloof in het medische nut van voorhuidverwijdering al decennia-lang verdwenen. In 2013 namen 36 Europese kinderartsen en –urologen het initiatief om hun Amerikaanse collega’s ermee te confronteren dat hun praktijk op bias in hun inter­pretatie van allerlei onderzoeken berustte. Het enige preventieve effect dat over­eind blijft, is enige bescherming tegen blaasontsteking; een kwaal die met antibiotica eenvoudig te behandelen is. De Europese betrokkenheid werd niet gewaar­deerd.

De Amerikaanse praktijk: geschiedenis, intenties en theorieën

De Amerikaanse praktijk is in belangrijke mate geïnspireerd door de Joodse religieuze Brit Mila. Met de rabbinale besnijdenis op de 8^ste dag wordt de jongen opgenomen in het Convenant. Maar de gezaghebbende geleerde Maimonides (12^de eeuw) onthulde een tweede motief in zijn Guide to the Perplexed (Gids voor de verwarden):

Evenzo, met betrekking tot besnijdenis, is er naar mijn mening één reden voor, te weten de wens om de seksuele gemeenschap te beperken en het betreffende orgaan te verzwakken, zodat deze activiteit afgeremd wordt en het orgaan in een zo kalm mogelijke staat zal zijn. (…) De lichamelijke pijn die men het orgaan aandoet is de ware reden voor de besnijdenis. (…) Immers, als bij de geboorte het lid tot bloeden gebracht is en zijn bedekking weggenomen, moet het onweer­legbaar verzwakt zijn. De Wijzen, moge hun herinnering gezegend zijn, hebben duidelijk gesteld: het is moeilijk voor een vrouw met wie een onbesneden man gemeenschap heeft gehad, om zich van hem los te maken. Naar mijn­ mening is dit de krachtigste van de redenen voor circumcisie.

De vrome Jood wordt immers geacht veel tijd en aandacht te besteden aan religieuze studie (lernen), en dus is masturbatie een verboden handeling. Ook het Christendom heeft vanouds nogal wat verbodsbepalingen rond seksualiteit, maar de angst voor zelf­bevredi­ging werd tot hysterische hoogte opgestuwd door de Geneefse arts Tissot. In zijn over­wel­digend populaire l’Onanisme; dissertation sur les maladies produit par la masturba­tion werd de dreiging van de hel aangevuld met angst voor krankzinnigheid, blindheid, ruggen­mergstering en ga zo maar door. In de VS hadden in de eerste helft van de 19^de eeuw de wetenschappelijke ontdekkingen over ziektekiemen (germs) geleid tot obses­sies over hygiëne, en de ruimte tussen voorhuid en eikel kwam zwaar onder verdenking te staan. Er was veel aandacht voor de Joodse cultuur: Joden leken veel beter bestand te zijn tegen geslachtsziekten en kanker, en dus lag het voor de hand dat men circumci­sie ging beschouwen als een nuttige preventieve maatregel. De lijst van kwalen waartegen besnijden zou beschermen werd erg lang. De meest gezaghebbende gezondheidsprofeet was John Harvey Kellogg (van de Corn Flakes). Het was niet zo dat hij van de daken schreeuwde dat ouders hun zoon middels besnijdenis konden bescherm­en tegen zelfbevlekking, maar de gemiddelde lezer kon de boodschap toch bijna niet ontgaan.

In de 21^ste eeuw zijn de propagandisten van the snip juist heel fanatiek in het ontkennen van de negatieve effecten op het seksuele reactievermogen. Dat is echter niet erg realistisch. Er wordt een forse lap huid en slijmvlies verwijderd, met daarin allerlei gevoelszintuigen. Bovendien is de voorhuid een handig hulpmiddel bij stimulatie. Wie Philip Roth’s roman Portnoy’s complaint gelezen heeft, die herinnert zich vast wel de maaltijdscène waarbij Alexander zit te gnuiven omdat niemand weet dat hij zich die middag heeft bevredigd met hulp van de lap lever die in de keuken voor het grijpen lag. Iedereen begrijpt dat hier sprake is van een puberaal spelen met een taboe, maar men staat er vaak niet bij stil waarom de naar ontlading snakkende tiener naar dit middel grijpt. Was Portnoy niet besneden, dan was hij nooit op het idee gekomen. Nu wij toegang hebben tot internet­porno, is het heel makkelijk om te observeren wat de erotische verschillen zijn tussen wel- of niet-besnedenen. Gebruik de zoektermen handjob en handjob-uncircumcised. Een enthousiaste partner van een besneden man moet doorgaans lang en energiek werken, en daarbij veel spuug of een glijmiddel gebruiken. Een intacte voorhuid maakt veel sensuelere stimulatie mogelijk. Wie zich oriënteert op de markt voor Sex Toys, die krijgt de indruk dat daar een duidelijk man-vrouwverschil bestaat. Vrouwen zijn (in Nederland mede door de Viva) zeer doordrongen van het plezier en het gemak van vibrators, en de laatste decennia zijn ontwerpers buitengewoon creatief geweest in het introduceren van variatie in stimulatiietechnieken. De markt voor mannen lijkt veel meer bepaald te worden simpele zachte kunstvagina’s (met glijmiddel); de verzamelnaam is fleshlight. Het is misschiien een beetje kort door de bocht, maar deze hulpmiddelen kun je interpreteren als voorhuidvervangers.

The Ugly American in Afrika: neokolonialisme in de besnijdenispropaganda

Progressief Amerika begint geleidelijk in te zien dat routine-besnijden alleen nadelen heeft, maar in het kader van de AIDS-bestrijding wordt het produkt nu ‘geëxporteerd’ naar Afrika. George W. Bush startte in 2003 het project PEPFAR (President’s Emergen­cy Plan for Aids Relief), waar­in voor 5 jaar 15 miljard dollar werd gereserveerd. In 2008 bleken de doelen maar be­perkt be­reikt, en voor de volgende 5 jaar werd 48 mil­jard bij­ge­­past. Ook Bill en Melin­da Gates waren gulle gevers. Er was dus veel geld voor voor­lichtingsprojecten, maar die kregen hun geld alleen als men zich hield aan de Ameri­kaanse idealen: Abstinence-Only, en beslist geen con­doompropaganda. Al in 2005 rappor­teerde Doortje Braeken, mede­­werker van de IPPF (International Planned Parent­hood Federa­tion) hoe in Nigeria een redelijk succes­vol nationaal preventieprogramma schade opliep door de PEPFAR-geld­smijterij.

Veel geld ging ook naar HIV-remmers, maar gelei­delijk verschoof het accent naar be­snij­denis. Het oude geloof dat de besneden penis meer weerstand heeft tegen besmet­ting, werd weer hartstochtelijk omarmd. Naar Vol­un­­tary Male Medical Circum­ci­sion (VMMC) werd wetenschappelijk onderzoek gedaan, en de onderzoekers wisten heel goed wat de uit­komst moest worden. Er kwam vanuit de hoek van de intactivists vernietigende kritiek op de kwaliteit van de research, en ook op het vermoede racistische, neo-koloniale karakter van het initiatief. Toch is het, dankzij intensief lobbyen, in 2008 gelukt om de WHO achter de campag­ne te krijgen. De WHO-richtlijn stelt: There is compel­ling evi­dence that male circumcision reduces the risk of heterosexually acquired HIV infec­tion in men by approximately 60%. Deze zin is vaak de startzin in onderzoeksverslagen; het klinkt dan haast zoals een mantra.

Europese artsen schudden meewarig het hoofd bij VMMC. Als een seronegatieve man bij een onbeschermde coïtus met een sero-positie­ve vrouw inderdaad 60% minder kans heeft op besmetting, dan ontbreekt nog steeds ieder positief effect bij seks tussen een sero-positieve man en een negatieve vrouw. Het effect zou zelfs heel goed ave­rechts kunnen zijn: besneden mannen zijn mis­schien sterker geneigd om partners de bescher­ming van con­dooms te weigeren. Huisarts Danka Stuiver vertelde in haar Volkskrant-column over haar jaren in een Zululand. Ik zag eindeloze hoeveelheden ‘druiper’, omdat de overtuiging was dat een condoom niet nodig is als je besneden bent.

Hoe maken de propagandisten hun ambities waar?

De Amerikaanse weldoeners waren doortastend, hadden bijna ongelimiteerde budget­ten en werden niet gehinderd door enig respect voor lokale culturele tradities en gevoe­lig­heden. De gedachte dat zij als kippen zonder koppen bezig zijn, lijkt bij Bill en Melin­da Gates ver voorbij hun voorstellingsvermogen te liggen. De campagne trok de aan­dacht van zakenlieden die in besnijdenis een verdienmodel zagen. De ambities leken alleen haalbaar als paramedici de uitvoerders worden, en daarom zijn er de laatste decennia nieuwe types devices bijgekomen. In 2011 wer­den in Biome­dical engin­eering acht 21^ste-eeuwse patenten behandeld, ontwikkeld in de VS (uiteraard), Turkije, Saudi-Arabië, Israël, China, Indonesië en Ma­leisië. De engi­neers promoten hun devices met hetzelfde speedy jargon als autotestrapporten in de dagbla­den. Benadrukt wordt hoe snel hun apparaat werkt, dus hoeveel besnijde­nissen één vroedvrouw kan verrichten. Politici hanteren soortgelijk jargon: in Swaziland werd een accel­erated saturation initia­tive gestart, getiteld Soka Unkobe (‘besnijd en verover’). Het gaspedaal moet tot op de bodem!

Soms lijkt belangenverstrengeling onmiskenbaar. We schreven al dat de WHO de Afrika-missie heeft omarmd. David Tomlinson heeft er veel touw­tjes in handen. Hij ont­werpt, implementeert en evalueert voor heel Afrika trai­ningsprogramma’s. In zijn CV leest zijn betrokkenheid bij de circumcisietechno­logie als een klassiek openbarings­drama, vergelijkbaar met de bekering van Paulus op de weg naar Damascus. Tijdens een circumcisie met een Gomco clamp had hij net op tijd in de gaten dat er iets gruwe­lijk mis dreig­de te gaan. Dus was het zijn plicht om het ultieme device te ontwerpen. Hij had vóór zijn medische studie een graad in medical engineer­ing gehaald, en zijn inspan­ningen resulteerden in de AccuCirc. Die werd voor het eerst in Zimbabwe getest. Misschien is het inderdaad een effectief instrument, maar er zijn nog geen solide onderzoeksrapportages. Uiteraard maakt Tomlinson al wel enthousiast reclame voor zijn vinding. Tomlin­son en de WHO hebben een hoog WC-eendgehalte.

Donald Trump heeft in zijn laatste presidentsjaar de WHO ervan beschuldigd dat de organisatie aan de leiband van China loopt, en in de Corona-crisis daarom gefaald heeft. Hij verbrak de relatie; het herstel ervan was één van de eerste Biden-beslissin­gen. Maar Trump’s standpunt is een gotspe, want het is evident dat juist de VS het typisch Amerikaanse circumcisiebeleid bij de WHO door de strot geduwd heeft. Het is opmerkelijk dat de Europese kinderartsen en –urologen die hun Amerikaanse collega’s zo gedecideerd met hun bias confronteerden, niet de WHO hebben geattaqueerd op hun even bizarre VMMC-beleid in Afrka.

Export van homohaat

Over naar een derde dystopisch-Amerikaans fenomeen. Haat en agressie tegen homo’s en lesbiennes zijn natuurlijk bepaald niet exclusief-Amerikaans. Anti-homodemonstra­ties in de VS kunnen wel buitengewoon haardragend zijn, maar wie hoopt op wette­lijke verbodsmaatregelen, zoals in Hongarije en Polen, die weet inmid­dels dat ook in de VS daar­voor de beschaving te ver voortgeschreden is. Dan is het dus wel heel specifiek-Ameri­kaans dat activisten op meer succes hopen in het buitenland, en ook hierbij  is Afrika weer de klos. Scott Lively, 61, jurist en predi­kant van the Abid­ing Truth Ministries, vierde triomfen in Oegan­da. Een tournee in 2009 was goed getim­ed: Oegandese evangelische geestver­wan­ten waren in alle staten vanwege een krachtig anti-discriminatiestandpunt van het hoogge­rechtshof. Oude ver­bodsbepalingen op homo­seksualiteit, nog daterend uit de koloniale tijd, werden strijdig verklaard met de universele mensenrechten. Lively lobbyde onder politici, en er kwam een draconisch wets­voor­stel, met de doodstraf als hoogste sanctie voor aggravated homo­sexuality. Artsen, leraren, en ook ouders worden strafbaar wan­neer zij niet binnen 24 uur de politie te informeren als zij iemand verden­ken van homo­praktijken. In een interview zalfde Lively dat de doodstraf van hem niet had gehoeven, en dat hij graag opgelegde therapeutische behandeling (conversion therapy) toege­voegd had gezien. In de anti homosexuality law die in 2013 aangeno­men werd was de doodstraf vervangen door levenslang als maximum. Gelukkig werd hij al drie­kwart jaar later door het hoogge­rechtshof geannuleerd, vanwege ongrondwettig­heid. Lively werd in eigen land aange­klaagd door SMUG (Sexual Minorities in Uganda) vanwege “actieve participatie in de samenzwering met asl doel het vernietigen van hun fundamentele rechten”. Die zaak sleepte van 2012 tot 2017 en eindigde ermee dat de rechtbank met tegenzin consta­teerde dat een veroordeling onmoge­lijk was, vanwege formeel-juridi­sche redenen. In een pagina’s-lang arrest echter werd SMUG op alle punten inhoudelijk volledig in het gelijk gesteld, in werkelijk vlijmscherpe bewoor­dingen. Lively spande een rechts­zaak aan om dit arrest te censure­ren. Dat verloor hij.

Lively slaat zich op de borst omdat hij vindt dat hij ook een flink aandeel heeft gehad in de groei van homohaat in de Sovjetlanden, maar zijn extreemste standpunten betreffen de geschiedenis van het Nazisme. Hij schreef het boek Pink Swastika, waarin het ontstaan van de Nazi-ideo­logie toegedicht wordt aan een homo­­seksuele militaire clique.

“Het was niet alleen zo dat homoseksuelen betrokken waren bij de Nazi-partij. Homo­seksuelen hebben de Nazipar­tij gecreëerd, en alles wat in ons opkomt als wij over Nazisme nadenken, is daadwer­ke­lijk voortgekomen uit de geesten en de perverse ideeën van homoseksuelen”.

Zij wilden de heteroseksuele hoeksteen van de samenleving (huwelijk en gezin) elimineren. Dit laat zich lezen als een vooraankondiging van de omvolkingstheorieën (homeopathische verdunning) van Thierry Baudet.

Maagd-zijn op z’n Amerikaans

Een vierde, volstrekt uniek-Amerikaanse vormgeving van de obsessie over maagdelijk­heid hangt wel sterk samen met de dominante evangelisch-Christelijke moraal. Er zijn overal ter wereld culturen en religies die meisjes de plicht opleggen om als maagd het huwe­lijk in te gaan. Voor jongens zijn er vaak geen, en in ieder geval veel minder rigide res­tric­ties. Als een dochter haar opdracht niet waarmaakt, dan kan de familie-eer ernstig geschonden zijn. Buiten­staanders hebben vaak een wat ongemakkelijk gevoel bij de artsenconsulten waar de aanstaande bruid een certificaat van maagdelijkheid moet krijgen, en ook de Moslim-gewoonte om na de bruidsnacht het bebloede laken aan de gasten te laten zien, vinden wij soms gênant. Nederlandse artsen worden bovendien geregeld bezocht door Moslimmeisjes die hopen dat de dokter iets kan doen waar­door zij erop mogen rekenen dat ze wel zal bloeden. Het blijft een hypocriete eis, want het is algemeen bekend dat lang niet alle vrouwen bij de eerste coïtus bloedverlies hebben.

Maar in de VS bestaan andere, zeer specifieke rituelen. Zo zijn er massale, luxueuze “True Love Waits”-bals waar­bij tiener­meisjes hun virginity pledge afleggen, en waarbij de emo­tionele band met hun vader bezegeld wordt met een virginity ring. Er zijn uiter­aard best veel meisjes die het ideaal in eerste instantie aan hun laars lapten (of daartoe gefor­ceerd werden door vriendjes), maar ook daarvoor heeft de VS een unieke oplos­sing: de born again virgin. Soms komt er een kerkelijk ritueel aan te pas, maar eigenlijk is bij een verloving een plechtig voornemen om pas weer na het huwelijk met je aan­staan­de all the way te gaan genoeg. Er is een rijk arsenaal aan certificaten verkrijgbaar.

Deze rituelen kwamen in de negentiger jaren op, tegelijkertijd met de abstinence-only-seksvoorlichting, die weer samenhangt met de orthodoxe overtuiging dat een mens in z’n leven slechts één sekspartner hoort te hebben. En dus onmogelijk een SOA kan krijgen. Er zijn, door de staat maar ook uit particuliere fondsen, forse budgetten beschik­baar voor zulke voorlichtingspro­jec­ten. Het condoom mag daarin niet genoemd  wor­den. Een prominente voorstander van abstinence-only was Sarah Palin, de gouver­neur voor Alaska, die door de republikeinse presidentskandidaat John McCaine werd geko­zen als zijn running mate. Ten tijde van haar nominatie bleek haar 17-jarige doch­ter Bristol zwanger. Sarah was uiteraard geschokt, maar liet aan de kiezers weten dat zij in ieder geval heel blij was dat Bristol niet had gekozen voor abortus. Haar vriendje kondigde aan dat er zeker een huwelijk zou komen, maar al kort na de geboorte van zoon Tripp strandde de relatie. Er is nog een verzoening ge­weest, maar er was veel verwijt en conflict tussen beiden, en Bristol heeft geruime tijd als single mom geleefd.

Eén van de laatste beleids­daden van Barack Obama was een verbod op staatssubsidie voor abstinence-only sex education. Het valt buiten ons thema, maar het verschil in karakter met Donald Trump wordt treffend geïllustreerd met een van zíjn laatste specta­culaire acties. Dat was de terechtstelling van een vrouw. Lisa Montgomery had 14 jaar in de dodencel gezeten en was de eerste vrouw na 70 jaar die van staatswege ter dood werd gebracht.

 Nog eentje dan, om het af te leren

Het onderwerp abortus is in de VS zo hectisch, dat we er maar één hilarisch punt uit aanstippen. Joe Biden is de eerste belijdend katholieke president sinds 60 jaar, maar zijn geloof staat niet in de weg dat hij het recht van vrouwen op abortus ruimhartig on­derschrijft. Er is een groep behoudende bisschoppen die actie voert om Biden de eu­cha­ris­tie te weigeren, en met hem andere politici die abortus niet fel genoeg bestrij­den. Paus Franciscus, die uiteraard ook tegen abortus is, heeft de activisten expliciet verbo­den om van de toegang tot het avondmaal een politiek instrument te maken, maar vooralsnog lijkt het erop dat de paus en een stevige factie van Amerikaanse prelaten op ramkoers liggen Een fraaie uitspraak van deze paus: “de heilige communie is niet een beloning voor heiligen, maar het brood voor de armen.”

Tenslotte

Vooral rond besnijdenis kunnen wij de VS beschuldigen van extreme irrationaliteit, en in Coronatijd denken wij dat de miljarden van de staat en de weldoeners veel beter ge­bruikt kunnen worden. Maar ook in Nederland kunnen er bij de circumcisiepraktijk nog allerlei kanttekeningen geplaatst worden. Die komen in een later artikel aan bod.

Tenslotte nog even een toelichting bij the term The Ugly American. Het was de titel van een roman uit 1958, geschreven door Eugene Burdick en William Lederer die, vooral door diplomaten, meteen erkend werd als een iconische Koude-Oorlog-krtitek. Het ver­haal focust op de activiteiten van Amerikanen die in bedreigde buitenlanden de preten­tie hebben het volk te redden (in Vietnam: van de communistische bedreigingen). Een kritische Birmees verbaast zich erover dat hij in de VS alleen aardige, beschaafde mensen ontmoet heeft, maar de Amerikanen in Oost-Azië maken geen contact, spreken geen woord van de lokale talen, hebben de hoogste pretenties, zijn ondragelijk luidruch­tig en hebben geen enkel respect voor lokale tradities en gevoeligheden. Het etiket is door de jaren heen populair gebleven. Voor Trump kreeg George W Bush het nogal eens opgeplakt.

Jelto Drenth” Jelto Drenth”