Collegejaar 2014-2015 is nog maar net uit de startblokken. Maar nu al zijn de eerste eerstejaars studenten afgehaakt, vertelt Rosemarie Moonen, teamleider marketing bij Fontys Hogescholen. Bij deze brede hbo-instelling in het zuiden van het land zijn deze maand zo’n 15.000 studenten aan een opleiding begonnen. ‘Het komt voor: een student die we na afloop van de introductieweek al niet meer terugzien in de collegebanken. Of die na twee dagen studeren op de stoep staat bij het studieloopbaancentrum: “Dit is niks voor mij.” Na de eerste tentamenperiode volgt dan een eerste piek in de uitvalcijfers: studenten stoppen omdat de resultaten tegenvallen. Afhankelijk van het type opleiding stopt of switcht 25 tot 35% van de studenten voor het einde van het eerste studiejaar.’
Leenstelsel
Moonen ziet een toenemende druk ontstaan om deze vroege uitval te voorkomen, zowel op studenten als op de opleidingen. ‘Vroeger hoefde je niet zo zwaar te tillen aan een verloren jaar. Nu is dat anders. Jongeren voelen de pressie van het leenstelsel dat volgend studiejaar ingaat: langer studeren wordt duurder. Maar ook opleidingen kunnen zich de grote uitval niet veroorloven. Ze worden immers deels bekostigd op succes. Studenten die hun propedeuse of diploma niet halen, kosten de opleidingen geld. Maar dat is niet het enige: uitval is slecht voor het imago van de opleidingen en frustrerend voor de docenten en begeleiders.’
Feit: 35% van de hbo-studenten begint aan een studie zonder ooit een open dag bezocht te hebben
Gebrekkige oriëntatie
De afdeling marketing van Fontys probeert met meer onderzoek een beter zicht te krijgen op de oorzaken van uitval. ‘Er lopen hier zo’n 40.000 studenten rond die je kunt bevragen. Ook genereren ze grote hoeveelheden data met hun studieresultaten. Dat levert waardevolle kennis op én ideeën voor mogelijke oplossingen.’
Zo kan Moonen de hoge uitval onder eerstejaars ondertussen, deels gestaafd met cijfers, verklaren door een gebrekkige oriëntatie. ‘We weten nu dat slechts 44% van onze studenten tijdens de oriëntatiefase naar een proefstudeer- of meeloopdag gaat. Dat is echter wel een groep waaronder aantoonbaar minder uitval voorkomt. Dat vertellen we nu op de open dagen: laat het niet bij een open dag, kom ook een dagje meelopen. Dan moeten ze natuurlijk wel naar die open dag komen. Feit: 35% van de hbo-studenten begint aan een studie zonder ooit een open dag bezocht te hebben.’
Vertekend beeld
Ook opleidingen kunnen – vooral ‘voor de poort’ – nog veel doen om ervoor te zorgen dat studenten bewuster kiezen. ‘Ze moeten nog beter vertellen hoe de opleiding eruit ziet, hoe studeren aan een hbo-opleiding werkt, maar ook wat het beroep inhoudt waarvoor je wordt opgeleid. Leerlingen in het voortgezet onderwijs hebben vaak een vertekend beeld van die beroepen. Dus vragen we aan de scholen: laat leerlingen meer zien en ervaren van beroepenwerelden. Zodat ze bewuster kunnen kiezen.
We merkten bijvoorbeeld dat leerlingen in het voortgezet onderwijs denken dat je bij een ict-opleiding de hele dag met ingewikkelde programmeertalen bezig bent op de computer. Dus hebben we een workshop programmeren voor ze georganiseerd. Daarin lieten we ervaren dat het ook gaat om samenwerken, ontwerpen, in gesprek gaan met degenen voor wie je een programma maakt. En dat het programmeren zelf lang niet zo moeilijk is als vaak gedacht wordt.’
Een negatief advies mag je in de meeste gevallen negeren
Studiekeuzecheck
Met alleen een helder beeld van de opleiding ben je er nog niet. Alle instellingen voor hoger onderwijs doen daarom tegenwoordig een studiekeuzecheck, vervolgt Moonen. ‘Ze doen dat elk op hun eigen manier. Wij laten studenten een digitale vragenlijst invullen. Het gaat over je motivatie, je voorkennis, waar je goed in bent of denkt te zijn, of je over voldoende studievaardigheden beschikt. Op basis van de uitslag volgt er een persoonlijk gesprek. Als de opleiding vermoedt dat de betrokkene de studie niet aankan, wordt dat verteld. Voor de meeste studies is dat dan slechts een niet bindend advies. Dat betekent dat je een student met alle argumenten af kunt raden aan een opleiding te beginnen, maar als hij toch wil komen, komt hij. Alleen voor lotings- en selectiestudies kan een bindend advies gegeven worden.
Een advies kan ook zijn om voorafgaand aan de studie een programma te volgen, waarin de aankomend student kan werken aan hiaten in kennis en vaardigheden. Zo bieden onze lerarenopleidingen voor het basisonderwijs een summer course aan op het gebied van rekenen.’
Na de poort
Kan onderzoek ook bijdragen aan het voorkomen van uitval ‘na de poort’? Moonen knikt. ‘We kijken tussen welke opleidingen vaak geswitcht wordt. Dat gebeurt bijvoorbeeld bij economische opleidingen. Dan adviseren we de betrokken opleidingen om de onderwijsinhoud in de eerste fase van de studie op elkaar af te stemmen. Daarmee wordt overstappen gemakkelijker. Opleidingen moeten verder nog beter aansluiten bij het werkveld waarvoor ze opleiden. Programma’s moeten studeerbaar zijn, rekening houden met verschillen tussen studenten.
Verder is begeleiding in die eerste maanden erg belangrijk. Studenten hebben allemaal een persoonlijke studieloopbaanbegeleider. Die kijkt met je mee hoe het met de studie en met jou als persoon gaat. Want er gebeurt nogal wat in het leven van een 18-jarige. De begeleiders kunnen eventueel doorverwijzen naar een decaan, een psycholoog, het studieloopbaancentrum…’
Er is nog een wereld te winnen
Wereld te winnen
Behoort het uitvalprobleem binnenkort tot het verleden? Moonen glimlacht. ‘Ik heb niet de illusie dat we studie-uitval tot nul kunnen reduceren. Onderzoek is een deel van de oplossing: we interpreteren onderzoeksgegevens en vertalen ze naar concrete acties, doen weer onderzoek naar de effecten enzovoort. Ik geloof dat we zo nog een wereld te winnen hebben. En daar hebben zowel de betrokken studenten als de opleidingen profijt van.’
Kijk op onderwijs
Op dinsdag 30 september verzorgt Rosemarie Moonen een lezing over dit thema op het congres Kijk op Onderwijs | Het vergroten van studiesucces en -rendement met marketing. Het congres vindt plaats in het gebouw van Canon Nederland in ‘s-Hertogenbosch. Deelname aan het congres is kosteloos.
