In de Indiase deelstaat Goa is de inheemse kokospalm sinds eind 2015 geen ‘boom’ meer. Goa beschouwt hem als plant. De palm heeft immers geen takken, beargumenteerde de milieuminister. In Goa is nu geen kapvergunning meer nodig om de palm te vellen. Volgens activisten heeft het plotselinge (en controversiële) botanische inzicht van de minister dan ook alles te maken met een aantal grote bouwprojecten, waarvoor de palm in de weg staat.
Het is een voorbeeld van ‘taxonomic meddling’ (rommelen met soortindelingen), een van de vele tactieken die politici gebruiken om natuurwetgeving uit te hollen. Jurist Arie Trouwborst van Tilburg University bracht samen met een Spaanse ecoloog en een ecoloog en een jurist uit Zweden zo’n veertig trucs in kaart. Hij publiceerde ze online, bij vakblad Nature. De lijst is nog niet af: iedereen mag nieuwe voorbeelden aandragen.
Waarom zouden politici een loopje nemen met hun eigen milieuwetten?
“Op papier is elke overheid bereid de natuur te beschermen. Maar als er economische belangen in het spel zijn zoeken politici soms toch mazen in de wet, of schuiven ze die zelfs helemaal aan de kant. Vaak zijn er krachtige lobby’s, die veel meer in de pap te brokkelen hebben dan natuurbeschermers. Lange-termijnambities op het gebied van natuur sneuvelen voor het korte-termijnbelang van een sector, zoals de landbouw in Nederland.”
Welke tactieken gebruikt de Nederlandse politiek?
“Die van de ‘schone slaapster’ bijvoorbeeld. De Europese Vogelrichtlijn is dat in Nederland: een hele mooie wet, maar hij wordt stilletjes niet uitgevoerd. Eigenlijk zijn alle wilde vogels beschermd. Maar landbouwactiviteiten zoals maaien en mesten maken veel slachtoffers onder weidevogels. Die zou je moeten verbieden, tenzij boeren voldoende maatregelen nemen om weidevogels te beschermen, door bijvoorbeeld nesten te markeren en schuilmogelijkheden te bieden. Het beleid om weidevogels te beschermen via agrarisch natuurbeheer werkt al jaren niet goed. Er is veel te weinig landbouwareaal dat geschikt is als habitat voor weidevogels. Het Europees Hof heeft gezegd dat het gaat om het resultaat, maar in Nederland kelderen de populaties.”
Waarom grijpt Europa dan niet in?
“Vogelbescherming Nederland heeft nu een klacht ingediend bij de Europese Commissie, mede op basis van een analyse die ik voor hen uitvoerde. Dat wordt een testcase. De Commissie heeft de vrijheid om een bepaalde kwestie al dan niet op te pakken. Het zou kunnen dat ze een hoofdpijndossier laten liggen om een lidstaat niet tegen zich in het harnas te jagen.”
Welke strategieën gebruikt Nederland nog meer?
“De tactiek van ‘fast-tracking’: procedures versnellen zodat schadelijke projecten door kunnen gaan. Wij hebben de Crisis- en Herstelwet, die de waarborgen voor een zorgvuldige procedure heeft uitgekleed. Brazilië heeft iets vergelijkbaars: als de overheid een snelweg door het oerwoud beschouwt als ‘strategisch ontwikkelingsproject’, kan die versneld worden goedgekeurd.”
“Een andere strategie is de ‘race to the bottom’: het tot het minimum beperken van beschermende wetten. De nieuwe Wet Natuurbescherming die sinds januari dit jaar van kracht is – een erfenis van staatssecretaris Henk Bleker – zit op het absolute Europese minimum. De wet betekent voor veel soorten veel minder bescherming.”
Wat is een van de lompste methoden die u wereldwijd tegenkwam?
“Een Franse milieuminister zei expliciet dat hij illegale vogeljacht zou gedogen. Hij gaf stropers in het openbaar carte-blanche! Dat beschouwen wij als het ‘openlijk verzwakken van handhaving’.”
Op welke schaal komt het uithollen van natuurwetgeving voor?
“Dit is nog maar een eerste inventarisatie, maar het resultaat vinden we schrikbarend. We hebben een wereldwijde biodiversiteitscrisis: populaties nemen in steeds harder tempo af. Het recht is een hele belangrijk instrument om dat een halt toe te roepen. Een wet is bindend en afdwingbaar, en vertrouwt niet op goede bedoelingen. Dat deze wetten continu onder vuur liggen, is zorgelijk.”
Wat is daaraan te doen?
“Natuurbeschermers en juristen moeten samenwerken. Biologen verzamelen nu allerlei gegevens, in het vertrouwen dat er dan ook iets met de informatie gebeurt – terwijl dat vaak niet zo is. En juristen hebben onvoldoende kennis van de ecologie. Ik werk veel met ecologen samen. Een voorbeeld: de laatste jaren rukt de goudjakhals op in Europa. De Baltische Staten en Polen hebben meteen wetgeving gemaakt waarin die soort als exoot werd bestempeld, die uitgeroeid zou moeten worden. Ik heb de exotenwetgeving geanalyseerd, en biologen hebben aangetoond dat de goudjakhals niet door mensen met een bestelbusje is losgelaten, maar zich op een natuurlijke manier verspreidt. De goudjakhals is mede op basis van ons onderzoek in die landen weer van de exotenlijst afgehaald.”
“Ook onze lijst met voorbeelden van tactieken kan helpen. Op basis van die informatie kunnen juristen en natuurbeschermers proberen bedreigingen van wetgeving te keren.”
Is dat geen activisme in plaats van wetenschap?
“Ik ben rechtsgeleerde: ik leg de natuurwetgeving uit. Als mijn onderzoek daarnaast een bijdrage kan leveren aan het aanpakken van maatschappelijke problemen, des te beter.”
Vijf tactieken om een milieuwet onderuit te halen
Trouwborst en zijn collega’s hebben een lijst gemaakt met veertig internationaal gebruikte strategieën om natuurwetgeving uit te hollen. Ze hebben die ingedeeld in vijf groepen (de voorbeelden komen van de onderzoekers):
-Verander de doelstellingen
Sta als regering het uitsterven van soorten toe voor bepaalde projecten (Australië), of beperk bescherming tot economisch waardevolle soorten (Canada, in het geval van vis).
-Verander de beschermingsmechanismen
Haal een soort automatisch van de beschermd-lijst na vijf jaar (wetsvoorstel in de VS), of beperk de bescherming tot een minimum (de nieuwe Wet Natuurbescherming in Nederland).
-Laat andere overwegingen zwaarder wegen
Sta het doden van zeeotters toe voor militaire oefeningen (VS), of pas milieuwetgeving aan om de handel niet te hinderen (voorstel in Australië).
-Beperk de toegang tot de rechter
Schrap het ruime beroepsrecht voor iedereen bij milieuvergunningen, en sta bezwaar maken alleen toe voor belanghebbenden. (Nederland, sinds 2005).
-Misbruik macht en verzwak de rechtsstaat
Negeer rechterlijke uitspraken. Haal geld weg bij handhaving. Of ontken dat je de wet overtreedt (Australië doodt witte haaien om badgasten te beschermen – volgens Australië toegestaan, volgens Trouwborst in strijd met internationale verdragen).
Dit artikel verscheen eerder in Trouw.
