‘Tablet-/laptoponderwijs is de pioniersfase voorbij en wordt gemeengoed’, schrijft Kennisnet in een recent verschenen onderzoeksrapport. Het is inderdaad niet lang zoeken naar scholen waar leerlingen voor een belangrijk deel hun werk doen met een beeldscherm in plaats van een boek. Op de inmiddels ruim twintig Steve JobsScholen worden iPads gebruikt. Scholen als Were Di in Valkenswaard of Stad & Esch in Meppel (beide voortgezet onderwijs) hebben laptopklassen.
De basisschool van De Werkplaats Kees Boeke in Bilthoven koos twee jaar geleden voor een combinatie van laptop en tablet. Er is zelfs een zogenaamde table top computer in huis: een computer in de vorm van een tafel met als tafelblad een groot scherm. Directeur Jeroen Goes: ‘We laten onze werkers (leerlingen, E.M.) simpelweg het apparaat kiezen dat het best past bij wat ze op dat moment willen gaan doen. Om even snel iets op te zoeken op het internet, neem je een tablet. Je werkstuk maak je op de laptop. Er is een beschikbaarheid van één apparaat op drie leerlingen.'
Denk na over je pedagogiek, de didactiek, de onderwijsinhoud
Worstelende teams
Er zijn ook directeuren en teams die de knoop nog niet hebben doorgehakt. Ondernemer Leendert van der Plas van Dock2Office: ‘Zij zullen vooral eerst bewust moeten nadenken over hun pedagogiek, de didactiek, de onderwijsinhoud. Wat wil je leerlingen vooral laten doen? Dan pas stel je de vraag welk apparaat daarbij past.’ In zijn contacten met scholen ziet Van der Plas hoe teams worstelen met de keuze tussen laptop of tablet. Of dat men al enige tijd werkt met een van de twee en dan in de dagelijkse praktijk geconfronteerd wordt met de nadelen. ‘In het geval van de tablet is er dan wel een oplossing’, aldus Van der Plas. Hij laat een klein kastje – de Sphinx – zien. ‘Hiermee krijgt elke tablet de mogelijkheden van een desktop computer.’
Oogcontact
Maar laten we eerst eens inzoomen op de voor- en nadelen van de tablet en de laptop vanuit het perspectief van het onderwijs. Tablets zijn lichter van gewicht, gemakkelijk mee te nemen, ook tussen thuis en school. Ze starten snel op en kunnen over het algemeen een hele lesdag mee op een volle batterij. Er zitten weinig bewegende onderdelen op en in die kapot kunnen gaan. Waar een laptop bijvoorbeeld meestal een traditionele, draaiende harde schijf heeft, werken tablets met flashopslag, een technologie die we kennen van de usb-stick.
Voor lessituaties is het plezierig dat een tablet muisstil is. Een ventilator ontbreekt en tekst invoeren gaat nagenoeg geruisloos met het tikken van vingertoppen op het scherm. Datzelfde beeldscherm is relatief klein en staat bovendien niet rechtop. Leerlingen kunnen zich er dus lastig achter verbergen: er is altijd gelegenheid tot – eventueel corrigerend – oogcontact door de leraar.
Tablet als stemkastje
In Bilthoven is voor de onderbouw gekozen voor de bekende tablet van Apple. Goes: ‘Hij wordt het meest intensief gebruikt in groep 1/2. Er is nauwelijks instructie nodig, de kinderen verdwalen niet zo snel, het past ook helemaal bij hun belevingswereld. Ze gebruiken apps ondere andere om te leren lezen, rekenen en schrijven. Samenwerken gaat daarbij gemakkelijk. In groep 3/4 werken kinderen met een tablet van Prowise. Deze is ook erg geschikt voor communicatie met het digitale schoolbord. Kinderen kunnen hem bijvoorbeeld als stemkastje gebruiken.’
Tablets zijn compleet uitgerust. Camera of microfoon zijn ingebouwd en hoeven dus niet apart aangeschaft te worden. Zonder randapparatuur te hoeven aansluiten maak je met een iPad in een handomdraai een filmverslag van een project. Bewegings- en GPS-sensoren bieden extra mogelijkheden, bijvoorbeeld voor het werken met educatieve spellen.
Ook het touchscreen kan bijdragen aan het leren. Zo zijn er apps op de markt voor jonge kinderen om hun fijne motoriek of oog-hand-coördinatie te oefenen. Het moet gezegd: in de nieuwste generatie laptops vinden we ook exemplaren met een touchscreen. Maar omdat dat scherm verticaal staat, zijn de gebruiksmogelijkheden beperkt.
Voortdurend switchen tussen programma's is tijdrovend.
Pietepeuterig
Al met al kent de tablet dus vele prés, maar om Johan Cruijff te citeren: elk voordeel heeft zijn nadeel. Van der Plas: ‘Als het gaat om het maken van een geschreven werkstuk, blijkt uit onderzoek dat leerlingen daar op een tablet drie keer zo lang over doen.’ Die conclusie zal niemand met enige tablet-ervaring verbazen. Tekst selecteren, knippen en plakken kan een handeling zijn die ook de geoefende tabletgebruiker tot wanhoop kan drijven. Maar dat niet alleen. Voor een werkstuk werk je met bronnen. Steeds vaker zijn dat digitale bronnen. Op een tablet zul je dan voortdurend moeten switchen tussen programma’s als een tekstverwerker en een browser. Tijdrovend, onhandig. Het scherm van een laptop is groot genoeg om drie, vier programmavensters open te hebben. Goes herkent dat. ‘De werkers in de bovenbouw kiezen dan ook steevast voor de laptop voor het maken van een werkstuk of presentatie. Al is dat een zogenaamde Skoolmate, een laptop met een relatief klein scherm.’
Tweaken en uitbreiden
Een tablet is moeilijker te ‘tweaken’: de besturingssoftware en apps laten weinig persoonlijke instellingen toe. Handig, want daarmee kan er ook minder fout gaan. Maar een laptop kun je dan weer helemaal op maat maken van de gewenste functionaliteit. Met als keerzijde: binnen de kortste keren reageert de ene laptop heel anders dan de andere.
Op een laptop kun je daarnaast gemakkelijker allerlei randapparatuur aansluiten: printers, scanners, maar ook specifieke apparaten voor educatieve doeleinden, zoals een digitale microscoop.
Bij-de-tijd blijven
We hebben al veel argumenten op tafel liggen, maar zijn er nog niet helemaal. Er is nog de afhankelijkheid van een platform als iOS (Apple), een veelgehoord argument tegen de iPad. iBooks met uitleg voor de leerling kun je alleen maar openen op een iPad. En je bent afhankelijk van het aanbod en de werkwijze van de App Store.
Ook over kosten kan een vurig debat gehouden worden. Er zijn tablets die niet meer kosten dan een gemiddeld boekenpakket voor een jaartje voortgezet onderwijs, maar de iPad kost meer. Laptops zijn gemiddeld genomen duurder, maar kunnen wel gemakkelijker geüpgraded worden en kunnen dus langer bij-de-tijd gehouden worden. Extra geheugen, een betere geluidskaart of een verse accu installeren in een tablet… vergeet het maar.
Kosten voor apps, digitaal lesmateriaal, inrichting van de school met netwerk, servers en serversoftware… het telt allemaal mee. Niet voor niets overwegen sommige scholen om leerlingen hun eigen hardware mee naar school te nemen. ‘Bring your own device’ als devies. Met als een van de uitdagingen: gaat de gekozen applicatie tijdens de les werken op alle apparaten?
Helpen bij computerprobleempjes is heel leerzaam
Leerlingen als helpdesk
Tot slot speelt nog een criterium dat op veel scholen hoog op de checklist staat: het beheergemak. Kunnen leraren en ict-medewerkers van de school vragen beantwoorden, problemen oplossen en andere beheertaken zelf doen? Of moet je voor ieder wissewasje een externe helpdesk inschakelen? Kiezen voor één type apparaat maakt het gemakkelijker je te specialiseren in het gebruik en de ondersteuning. Goes: ‘Met én tablets én laptops is het beheer inderdaad wat complexer, maar daar hebben we hier een goede oplossing voor gevonden. Werkers uit de bovenbouw met affiniteit voor ict bieden leerkrachten en medeleerlingen ondersteuning. Dat gaat heel goed en is ook heel leerzaam voor ze.’
Tablet als beeldscherm
De handen ondertussen in het haar? Dan besluiten we met nog een laatste optie: kiezen voor tablets en deze geschikt maken voor gebruik als een desktop computer. We komen terug bij de Sphinx van Van der Plas. ‘Dit concept werkt op basis van virtualisatie, een technologie waarbij je toegang hebt tot een server of computer die elders staat. Je hebt daarvoor een app nodig. Na het opstarten laat die op het beeldscherm van je tablet het scherm van die andere computer zien. Je neemt als het ware een computer over.
Het kastje dat we hiervoor hebben ontwikkeld is een standaard waar je je tablet in kunt plaatsen. Het zorgt ook voor de verbinding met een andere computer. Je kunt er een muis en een toetsenbord op aansluiten. Vervolgens kun je snel en gemakkelijk werken aan je Powerpoint-presentatie of werkstuk in Word. De gemaakte documenten sla je op in de cloud. Eén werkplek – de Sphinx met toebehoren – kost de school nog geen € 150,00. Wel moet er een via het netwerk toegankelijke computer beschikbaar zijn. Dat is bij voorkeur een server van de school, maar je kunt ook ergens een vaste computer neerzetten en die openstellen voor een of enkele werkplekken.’
Ergonomie
Caroline Kroon van Dock2Office ontwierp het kastje. ‘Het idee is dat je het gemakkelijk overal neer kunt zetten waar je toegang hebt tot een netwerk. Elke tablet past. Het kastje zorgt er voor dat het scherm op een ergonomische hoogte staat.’ Van der Plas erkent dat de Sphinx niet alle nadelen van de tablet wegneemt. ‘Omdat er verbinding gemaakt wordt met een computer die elders staat, is er een minimale vertraging merkbaar tijdens het werken. En je blijft natuurlijk werken met een relatief klein scherm.’ edz.nu
Verder surfen
– www.dock2office.com
Klik voor meer verhalen van Erno Mijland op Blendle/Cafeyn
