Binnenkort worden er hoogstwaarschijnlijk in Washington vredesbesprekingen hervat tussen Israël en de Palestijnen. Daarover een gesprek met Bernard Hammelburg, buitenland correspondent van BNR Nieuwsradio.
Hoe dichtbij is dat vredesoverleg?
In eerste instantie gaat het om ‘verkennende besprekingen,’ dus de echte onderhandelingen moeten nog beginnen. De laatste keer dat de Israëliërs en Palestijnen het probeerden, gingen ze na zestien uur met knallende ruzie uit elkaar. Sinds meer dan drie jaar is er helemaal niet onderhandeld. Alleen al op basis van het verleden moeten we realistisch zijn: de kans dat deze nieuwe ronde slaagt is gering. Aan de andere kant: het voorstel dat nu ter tafel komt is mijns inziens slim, uitvoerbaar en aanvaardbaar voor beide zijden. Als basis voor een tweestaten oplossing wordt de grens van vóór de Zesdaagse Oorlog van juni 1967 gehanteerd, maar met een soort S-bocht, een uitruil van grondgebied, dus. Israël zou de ring van nederzettingen rondom Jeruzalem en die langs de smalle strook in het midden van het land mogen behouden. In ruil daarvoor krijgt Palestina een stuk van noordoost Gallilea. Voor alle voorstanders van een tweestaten oplossing is dit een interessant compromis. Saeb Errekat en Tsippi Livni, de Palestijnse en Israëlische onderhandelaars, zijn er tevreden over. De vrijlating van een groep Palestijnse gevangen is een Israëlisch teken van goodwill, dus de eerste stapjes zijn hoopgevend.
Er is nog iets dat een belangrijke rol speelt. De Europese Unie valt Israël steeds meer af, en komt dicht bij een boycot. Er is een nieuw voorstel in de maak om subsidies en steun te verbieden aan alle Israëlische bedrijven en instellingen die belangen hebben in de Israëlische nederzettingen en Oost-Jeruzalem. Dat is zeer ingrijpend. Bedrijven als Ahava (cosmetica) en instellingen als de Hebreeuwse Universiteit in Jeruzalem zouden worden getroffen. Britse universiteiten als Oxford boycotten Israël al enige jaren: Israëlische wetenschappers zijn er niet welkom, en Britse docenten mogen niet naar Israël. Het opmerkelijke is dat de Amerikanen deze kwestie zonder enig commentaar hebben laten lopen, en zich er niet tegen hebben uitgesproken. De Israëliërs zien, volgens mij terecht, het teken aan de wand: de Westerse wereld heeft schoon genoeg van dit conflict en legt de verantwoordelijkheid voor de oplossing in eerste instantie bij Israël. Met andere woorden: het gaat Europa en Amerika er nu om dat de bezetting ophoudt. Het argument dat de Palestijnen, behalve slachtoffer, ook oorzaak zijn is voor de traditionele vrienden van Israël aan het vervagen. Kortom: er dreigt in toenemende mate een isolement, en dat is voor Israël een stimulans om deze nieuwe kans te pakken.
Hoe opvallend is de rol van de minister van Buitenlandse Zaken, John Kerry?
Hulde aan Kerry. Hij is sinds het bezoek van Obama aan de regio zes keer naar de regio gereisd en heeft deze mijlpaal bereikt door koppig en standvastig door te onderhandelen. Obama doet op de achtergrond mee; de dag voordat tot de verkennende besprekingen werd besloten, belde bij nog met de Israëlische premier Netanyahu om hem over de streep te trekken. Ook hier moeten we bedenken dat er een keerzijde is. De Amerikanen beginnen, door de veranderende energiesituatie, hun belangstelling voor het Midden-Oosten te verliezen. In Washington groeit de onverschilligheid. Mijn indruk is dat Obama tegen Kerry heeft gezegd: we zetten nu nog één keer alles op alles en halen alles uit de diplomatieke kast, maar als het dan niet lukt, zoeken de Israëliërs en Palestijnen het verder maar uit. Minister Timmermans van Buitenlandse Zaken noemt deze hele operatie ‘de John Kerry show,’ en zo is het ook echt. Op China na, dat onlangs – tot ieders verbazing – beide zijden uitnodigde, laat de hele wereld de Midden-Oosten kwestie over aan John Kerry.
Een van de eisen van de Palestijnen is dat Israel moet stoppen met het bouwen van nederzettingen. Gaat Israel die eis inwilligen?
Naarmate de kans op slagen van het plan groeit, zullen de Israëliërs ongetwijfeld eieren voor hun geld kiezen. Feitelijk is dat al een beetje het geval. Van als die plannen voor de bouw van nieuwe huizen, die altijd met veel bombarie worden aangekondigd, wordt er nog maar zelden een echt uitgevoerd. Bovendien: als er nu één punt is waarover de hele wereld – Amerika, Europa, Rusland, China, de Arabische Liga, noem maar op – het eens is, dan is het de kwestie van de nederzettingen.
De belangrijkste obstakels voor een akkoord zijn verder de terugkeer van Palestijnse vluchtelingen en de status van Jeruzalem. Hoe moet dit worden opgelost tot tevredenheid van de partijen?
Dat zijn inderdaad zeer lastige kwesties. Wat de terugkeer van Palestijnen betreft heb ik het vermoeden dat dezelfde formule wordt gehanteerd als tijdens het mislukte overleg tussen Clinton, Arafat en Barak, in 2000. Ze werden het toen eens over de symbolische terugkeer van enige tienduizenden, en de rest zou financieel worden gecompenseerd door de Amerikanen. Een dergelijke optie zal ongetwijfeld weer in het nieuwe plan worden opgenomen.
Ook voor de status van Jeruzalem zullen ze vermoedelijk terugvallen op het Clinton-Arafat-Barak-plan. Dat ging aldus: de nieuwe grens zou dwars over de Tempelberg komen, zodat het Joodse deel ( de klaagmuur en omstreken) Israëlisch zou worden, en het Moslim-deel (dus de Akza en Omer moskeeën) Palestijns werden. Er bestaan misverstanden over de definitie van Oost-Jeruzalem. Dat is níet de oude stad rondom de Tempelberg, maar het deel dat ten oosten dáárvan ligt. Voor het werkelijke Oost-Jeruzalem hebben de Israëliërs helemaal niet zoveel belangstelling, dus dat mag best Al Koetz worden.
En dan hebben we nog niets eens gesproken over de rol van Hamas. Het is in de eerste plaats het probleem van de Palestijnen zelf om dat op te lossen, maar we moeten niet naïef zijn en net doen of het niet bestaat.
Denkt u, gelet op de grote verschillen, dat het tot echte vrede kan komen tussen Israel en de Palestijnen?
Met het plan-Kerry zijn de belangrijkste hobbels genomen. Iedereen doet concessies, maar alle partijen krijgen veel van wat ze willen. Ik vind het een uitstekend plan. Het probleem is het wederzijdse wantrouwen. Veel Israëliërs vrezen dat de Palestijnen, bij wijze van spreken de dag na de ondertekening van een vredesakkoord, meteen aanvallen op Israël gaan uitvoeren. Veel Palestijnen zijn ervan overtuigd dat Israël helemaal geen oplossing wil, en als einddoel heeft de hele westoever van de Jordaan vol te bouwen. Ik zie in dat wantrouwen een veel groter probleem dan in het uitwerken van het plan-Kerry. Aan de andere kant: als het Duitsland en Frankrijk is gelukt om vrede te sluiten – over wantrouwen en diepe haat gesproken – waarom zou het in het Midden-Oosten niet lukken?
Tekst: Hans Izaak kriek
