Gelezen:
De Snowden Files van Luke Harding
De Afluisterstaat van Glenn Greenwald
Samenvatting:
Het eerste boek, over Snowden is objectiever en journalistiek beter, maar mist de directe betrokkenheid. Het verhaal van Greenwald heeft vanwege de toevoeging van kennis over spionage de voorkeur, voor wie zijn irritante propaganda en hype weet te filteren.
Beide boeken maken onvoldoende duidelijk wat de exacte betekenis is van de onthulde spionagemethoden van de NSA. Smeuïge verhalen maskeren het gebrek aan duiding en context.
Dat begint al bij de begrippen. In beide vertalingen was het woord ‘surveillance’ een probleem. Dat is niet bewaking noch afluisterpraktijken of controle. Observatie zou kunnen, beter zijn dataverzameling en data-analyse, bij vergaand datagebruik is het spionage. Formulering van begrippen luistert nauw in complexe kwesties als deze.
Zo noemt Harding de praktijken van de NSA ‘Stasi-achtiger’ dan de Stasi zelf
The Snowden Files is wat evenwichtiger dan De Afluisterstaat, maar vliegt soms ook uit de bocht. Zo noemt Harding de praktijken van de NSA ‘Stasi-achtiger’ dan de Stasi zelf. Dat is domweg onjuist. Even later wordt ook de Gestapo er nog bij gehaald. Ondanks de vergaande methoden van de NSA leven we nog in een vrije, democratische samenleving die niet in de verte lijkt op het Nazi- of DDR-regime. Laat staan op 1984 of Brave New World.
Dit is voor mij het hele punt van de ontstane hype en interpretatie. De meeste mensen die deze regimes noemen hebben nog nooit een dictatuur ervaren, en zij die de boektitels aanhalen hebben de boeken zelden gelezen. De juiste weergave van de verhoudingen sneuvelt bij Harding en Greenwald regelmatig onder de druk om haastig en spectaculair te publiceren.
Greenwald weet beter dan Harding hoe het er in de spionagewereld aan toe gaat en geeft daarvan in de laatste hoofdstukken van zijn boek goed blijk. Hij ‘zit’ al jaren op het onderwerp en kent de finesses van de vileine tot soms ronduit smerige praktijken van de diensten redelijk.
Echter, juist die kennis maakt de hype, die hij heeft veroorzaakt met de publicatie van de NSA-documenten, des te verwerpelijker. Greenwald vond de sensatie belangrijker dan het goed inbedden van de praktijken van de NSA in het internationale speelveld van politiek en spionage. Dat is hem kwalijk te nemen, net als de media die ermee aan de haal gingen zoals The Guardian en in Nederland NRC Handelsblad.
The Snowden Files
In De Snowden Files beschrijft journalist Luke Harding van The Guardian het leven van Edward Snowden (1983) zoals dat zich volgens zijn – niet expliciet genoemde, maar wel te herleiden – bronnen voltrok.
Edwards vader was militair en, volgens Harding, conservatief doch libertair. Een ziekte en een scheiding treffen de jonge Edward en zijn enige zus. Hij maakt de middelbare school niet af en gaat computercursussen volgen, nadat hij bij z’n moeder ging wonen. Dat is dichtbij NSA-complex Fort Meade.
Na de nodige tegenslag – beide benen gebroken en een mislukte periode als soldaat – krijgt hij een baantje als beveiliger bij de University of Maryland. Een jaar later, in 2006, overtuigt hij als ongediplomeerde de CIA van zijn computervaardigheden. De grootste overwinning in zijn leven tot dan toe. Hij wordt uitgezonden naar de ambassade van Genève en blijkt achteraf onder pseudoniem The TrueHOOHA veelvuldig ervaringen gedeeld te hebben op het forum van Ars Technica. Tot 2012 gaat hij hiermee door en dat schept een goed beeld van zijn opvattingen. Ook hoe die evolueerden. In 2009 meent Snowden nog dat je degenen die geheimen lekken moet ‘afschieten’ dienen te worden. En kranten als de New York Times die openstaan voor lekken brengen geheim agenten in gevaar. Ook de benoeming van Leon Panetta, ‘een fucking politician’, tot CIA-chef moet het ontgelden. Er ontstaat een beeld van een bijzonder intelligent, maar ook koppig en eigenzinnig persoon.
Ook de benoeming van Leon Panetta, ‘een fucking politician’, tot CIA-chef moet het ontgelden
Gedetacheerd door Dell gaat hij voor de CIA op Hawaï werken. Hij verdiende er 200.000 dollar per jaar (volgens Greenwald) in projecten gericht op contraspionage van China.
Samen met zijn verkering Lindsey Mills betrekt Snowden een nieuw huis in Honolulu. Mills is een danseres die nogal exhibitionisch blogt met foto’s Een tegenpool van de introverte Snowden.
Snowden bereidt al vanaf eind 2012 de onthullingen van NSA-praktijken voor; de ‘eindeloze litanie van leugens’. Voor meer toegang tot belangwekkende documenten treedt hij in maart 2013 in dienst bij Booz Allen Hamilton voor een jaarsalaris van 122.000 dollar.
Hij krijgt als ‘sysadmin’ inderdaad toegang tot veel meer NSA-computers, onder meer op het interne NSAnet en GCwiki van de Britse GCHQ. De stoïcijnse houding en het afgedwongen respect in een kennelijk weinig argwanende omgeving voorkomen dat hij gesnapt wordt.
Op 20 mei 2013 neemt hij onbetaald verlof met de smoes last te hebben van epilepsie, waaraan ook zijn moeder lijdt. Zonder Lindsey zijn bestemming te vertellen, vertrekt Edward voor enkele weken, daarmee in feite ook zijn relatie ‘on hold’ zettend.
Hij neemt de lessen ter harte van Thomas Drake, een NSA-klokkenluider in 2005, en Bradly Manning, die beiden zwaar boetten voor hun onthullingen. Dus bepaalt hij nauwgezet zijn strategie voor openbaarmaking en kiest voor zijn ontmoetingen domicilie in Hongkong.
Vergeefs beroep op Greenwald
Eind 2012 zocht Snowden al contact met journalist Glenn Greenwald om hem te leren omgaan met PGP-versleuteling, zelfs via een anoniem geposte video-instructie op YouTube. Greenwald negeert het. Snowden poogt vervolgens via de activistisch documentairemaakster Laura Poitras – ‘gevlucht’ naar Berlijn na veelvuldig gepest door de diensten – in contact te komen met Greenwald.
Poitras spreekt in maart 2013 in New York af met Greenwald om hem een e-mail van Snowden met zijn uitgebreide motivatie te tonen. Snowden verschaft Greenwald via FedEx een versleutelingskit voor zijn laptop. Greenwald raakt overtuigd als Snowden hem kan bewegen om via Tails te chatten en hem ‘top secret’ documenten verschaft.
In het vliegtuig overtuigt Poitras Greenwald met een stick van Snowden met ruim 3.000 documenten
Greenwald kiest The Guardian als partner. Die stuurt de ervaren politiek journalist Ewen McAskill mee naar Hongkong voor de ontmoeting met Snowden. Poitras reist op eigen kosten Economy Class, Greenwald en collega Premium Economy Class op kosten van The Guardian. In het vliegtuig overtuigt Poitras Greenwald verder met een stick van Snowden met ruim 3.000 documenten.
De voorbereiding van de eerste Verizon-onthulling blijft keurig binnenskamers in een ‘leninistische cel’ van ingewijden bij The Guardian, geleid door Amerika-hoofdredacteur Janine Gibson. Harding: ‘Want journalisten zijn onverbeterlijke roddelaars’.
Gibson laat zich bij het verzoek om wederhoor niet inpalmen door NSA- en Obama-woordvoerders die met halve ontkenningen en waarschuwingen publicatie door The Guardian willen vertragen. Ondertussen weigeren laptops en het Guardian netwerk in New York dienst. Sloeg de NSA aan het hacken?
Bemoeizucht Assange
De onthullingen komen als slagregens: eerst over de Verizondata en over Prism, daarop over Boundless Informant en het Obama-programma voor cyberaanvallen OCEO. Snowden is vooral blij dat ze onmiddellijk een grootschalig debat over de NSA-spionage veroorzaken.
Poitras filmt het eerste interview van Greenwald met Snowden waarmee hij zich doelbewust bekend maakte. De uitzending brengt bij de krant emotionele reacties teweeg vanwege de moed van de 29-jarige klokkenluider. Snowden houdt rekening met arrestatie door de Chinezen, veel getouwtrek en uiteindelijk celstraf in de VS.
Sloeg de NSA aan het hacken?
Dat valt mee en dat moet Snowden gezien zijn keuze voor Hongkong gehoopt hebben. Hij kan er beschikken over twee goede advocaten en een ‘mysterieuze helper’ met uitstekende connecties.
Over Snowden komen we via Harding niet zo bar veel meer te weten. Hij heeft veel van horen zeggen, terwijl Greenwald dichter bij het vuur zat. Beiden verhalen van de wat onsmakelijke lijkende pogingen van Julian Assange om Edward Snowden in zijn Wikileaks-kamp te trekken.
Dat helpt bij het verkrijgen van asiel in Equador. Hij moet dan via Moskou vliegen en kan op 23 juni 2013 ontsnappen, omdat Hongkong fouten ziet in het aanhoudingsbevel van de Amerikanen. Snowden reist met Wikileaks-medewerkster Sarah Harrison.
De rest is bekend, Snowden kreeg voor een jaar asiel in Moskou, dat inmiddels is verlengd. Net als de EU in het conflict met Poetin lang pragmatisch bleef, liet Snowden zijn persoonlijke belangen zwaarder wegen dan principiële bezwaren tegen de Russische spionage, censuur en moorden van onwelgevallige personen.
Onduidelijk blijft wat er met de vier laptops van Snowden is gebeurd. Gesuggereerd wordt dat Snowden toegang tot documenten voor een periode onmogelijk heeft gemaakt. Ook in het boek van Greenwald komt dit niet expliciet naar voren.
