Om te beginnen de huidige situatie. Hoe staan we ervoor? We vroegen het Carlijn Pereira, beleidsadviseur bij Taalunie, een kennis- en beleidsorganisatie voor de Nederlandse taal. Haar antwoord is niet om blij van te worden. Pereira: ‘Uit een groot internationaal vergelijkingsonderzoek naar de leesvaardigheid van 10-jarigen, blijkt dat Nederlandse 10-jarigen helemaal niet graag lezen, en hun ouders ook niet. Slechts acht van de honderd leerlingen die meededen aan dat onderzoek waren in staat om een hele tekst te overzien en nieuwe kennis uit de tekst te halen. Slechts enkele basisschoolleerlingen blinken uit in lezen…’
We bungelen onderaan
Eenmaal op de middelbare school gaat het nog verder achteruit. Internationaal onderzoek naar de prestaties van 15-jarigen toont aan dat een kwart van de Nederlandse vijftienjarigen een lange tekst zelfs nauwelijks begrijpt. De jongeren houden niet van lezen en bijna de helft lezen beschouwt het als tijdverspilling. Nu denk je misschien: dat is heel normaal voor pubers, de meeste jongeren houden niet van lezen. Maar niets is minder waar. In andere landen wordt (veel) meer gelezen. Pereira: ‘Nederlandse kinderen lezen minder vaak en met minder plezier dan kinderen in andere landen. In de internationale ranglijst bungelen we onderaan… ’
Gebrek aan stimulans
Hoe komt het nu dat Nederlandse kinderen niet graag lezen? Dat vroeg de Onderwijsraad zich ook af en daarom bracht ze vorig jaar een rapport uit over de stand van zaken. Ze vond dat kinderen weliswaar volop korte tekstjes lezen – berichten op hun smartphone of samenvattende stukjes in schoolboeken – maar weinig tijd besteden aan ‘diep lezen’: het geconcentreerd lezen van langere teksten of boeken. De Onderwijsraad ziet een algemene trend waarbij zowel het leesplezier als de stimulans om te lezen bij kinderen daalt. Vooral in de periode van 0 tot 3 en de periode na het basisonderwijs worden Nederlandse kinderen steeds minder gestimuleerd om te lezen. Hiermee is overigens niet gezegd dat de leesomgeving op de basisschool optimaal is, want volgens dit rapport is er ook voor kinderen van 10 tot 12 te weinig aandacht voor leesplezier op school.
Tijd voor een leesoffensief
Prof. dr. Anna Bosman is hoogleraar orthopedagogiek aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Net als de Onderwijsraad, roept zij op tot een leesoffensief. Bosman: ‘Op school wordt te weinig instructie gegeven en te weinig geoefend. De aandacht voor lezen is te veel verdrongen door andere zaken, zoals lessen over burgerschap en duurzaamheid. Scholen zouden dat anders moeten indelen. Neem die onderwerpen op in themaonderwijs nádat kinderen kunnen lezen, niet als apart vak. We zien inde onderzoeken dat als je inzet op instructie en oefening, de problemen met lezen verdwijnen.’
Lezen is de basis
Misschien denk je wel: hoe erg is het als mijn kind wat minder goed leest? Maar lezen is belangrijker dan je denkt. Lezen staat aan de basis van alle kennis. Als de leesvaardigheid achteruit gaat, heeft dat niet alleen gevolgen voor het functioneren op school, maar ook later in de samenleving. Pereira: ‘Je moet lezen bij alle vakken op school. Als je niet goed kunt lezen, komt automatisch al het andere leren onder druk te staan. En als je de taal niet goed beheerst, is het moeilijk om je later staande te houden. Onze samenleving is heel talig. Overal zijn teksten: internet, vacatures, bijsluiters van medicijnen, gebruiksaanwijzingen… Er is veel onderzoek gedaan naar de voordelen van lezen: kinderen die veel lezen doen het beter op school, ze hebben een grotere woordenschat en later een betere baan.’
Lezen maakt socialer
Goed kunnen lezen vergroot niet alleen je carrièrekansen, het maakt je ook een socialer mens. Vooral het lezen van verhalen en gedichten stimuleert de sociaal-emotionele ontwikkeling. Onze hersenen blijken weinig onderscheid te maken tussen de ervaringen die we zelf meemaken en die waar we over lezen. MRI-scans laten zien dat dezelfde hersengebieden actief worden. Ons brein gebruikt bovendien dezelfde neurale netwerken voor het leggen van contacten met andere mensen als voor het begrijpen en interpreteren van verhalen. Pereira: ‘Door zich te verdiepen in andere werelden, culturen en personages, groeien kinderen emotioneel. Ze leren meer begrip opbrengen voor anderen en gemakkelijker nieuwe contacten leggen. Het is wetenschappelijk aangetoond dat het lezen van verhalen en romans het empathisch vermogen vergroot.’
Leren lezen is complex
Samenvattend heeft lezen dus eigenlijk alleen maar positieve effecten op kinderen. En hoewel scholen natuurlijk hun best doen, wordt er volgens experts te weinig aandacht besteed aan lezen op school. Het onderwijs is voor verbetering vatbaar. En dat is belangrijk, want kinderen leren nu eenmaal lezen op school en zo hoort het ook. Pereira: ‘Lezen is heel complex. Het is niet iets dat mensen van nature kunnen, het is een aangeleerde vaardigheid, en om je die eigen te maken is begeleiding nodig van een pro: de leraar.’
Motiveer je kinderen
Toch dragen hebben ouders ook verantwoordelijkheid. Dat we minder lezen is namelijk een maatschappelijk probleem. We hebben het allemaal drukker dan vroeger met van alles en nog wat, onze kinderen ook. Social media, televisie, games… Ze vragen de hele dag onze aandacht. Veel kinderen zitten – net als volwassenen – al voor het ontbijt met een scherm voor hun neus. Kinderen ‘moeten’ ook veel meer dan vroeger. Na school is er paardrijles, theater, muziekles of een speeldate. Door het moderne, drukke sociale leven online én offline, is er gewoonweg minder tijd om te lezen. Gelukkig kun je tijd maken. Een kwestie van prioriteiten stellen. Lastiger is het wellicht om je kind te stimuleren een boek te pakken…
Geef het goede voorbeeld
Hoe kun je kinderen enthousiasmeren om te lezen als ze hier geen zin in hebben? Om te beginnen helpt het om het goede voorbeeld te geven. Zien jouw kinderen jou wel eens lezen of zit jij in je vrije tijd voornamelijk door je social media te scrollen? Zolang jij op je telefoon zit, zullen je kinderen dit ook willen. Probeer je telefoon dus af te wisselen met een boek. Als je kinderen jou zien lezen, wordt het voor hen automatisch normaler en aantrekkelijker. Onderhandel ook met je kinderen: een half uurtje lezen in ruil voor een kwartiertje schermtijd bijvoorbeeld. Vind je het moeilijk om tijd te vinden voor lezen, probeer dan een vaste structuur in te brengen. Bijvoorbeeld met het hele gezin een uurtje lezen op zondagmiddag, gezellig met zijn allen in de woonkamer met een pot thee. Voor het slapen gaan is ook een goed moment om te lezen. Kinderen worden lekker rustig van (voor)lezen en dat zorgt een goede nachtrust. Win, win…
Boeken in huis
Om je kind te stimuleren om te lezen, moet je ook zorgen voor voldoende leuke boeken in huis. Zoek samen boeken uit die passen bij de interesses van je kind of bij gebeurtenissen in zijn of haar leven. Trek je daarbij niet te veel aan van classificaties, leeftijdscategorieën of niveaus. Het belangrijkste is dat je kind het boek leuk en interessant vindt. Ga samen naar de bibliotheek en maak er een uitje van. Geef je kind het gevoel: lezen is leuk! Heb je geen idee welke boeken geschikt zijn, vraag het aan de bibliothecaris, die is goed op de hoogte. Meestal is er in de bibliotheek een leuke leeshoek voor kinderen met een fijne, rustige sfeer, hier kun je samen wat boeken uitkiezen. Kan je kind nog niet lezen, kies dan voor prentenboeken met mooie plaatjes. Laat je kind vervolgens aan jou ‘voorlezen’ uit het prentenboek.
Het begint met voorlezen
Voorlezen is sowieso heel belangrijk om leeslust bij kinderen aan te wakkeren. Je kunt baby’s al voorlezen voordat ze kunnen praten. Je kind leert dan dat boeken erbij horen en het stimuleert de taalontwikkeling. Als je een kind structureel voorleest, krijgt het spelenderwijs flink wat woorden mee. Voorlezen heeft nog meer effect als je hetzelfde verhaal meerdere keren voorleest, of wanneer dezelfde woorden vaker voorkomen in de tekst. Herhaling zorgt er niet alleen voor dat kinderen méér woorden leren, maar ook dat ze beter begrijpen wat de woorden betekenen.
Blijf voorlezen
Veel ouders stoppen met voorlezen als kinderen een jaar of acht zijn. Zonde! Ook grote kinderen vinden het heerlijk om voorgelezen te worden. Het helpt ze om te ontspannen en het is een moment van échte aandacht. Ook prikkelt voorlezen hun fantasie en het stimuleert ze om zelf te gaan lezen. Zoek wel een boek uit dat past bij de leeftijd en ontwikkeling van je kind. Bij voorlezen kies je het best een boek dat niet te makkelijk is, zo blijft het interessant en prikkelend blijft voor je kind. Kan je kind nog niet zo goed lezen, wissel dan het voorlezen af en laat hem/haar ook steeds een stukje lezen. Het is super gezellig en intiem om op deze manier samen een boek te lezen. Quality time all around!
Praat over boeken
Minder voor de hand liggend maar minstens zo effectief om kinderen enthousiast te maken over lezen, is erover praten. Pereira: ‘Voor, tijdens en na het voorlezen! Door voor het lezen over het boek te praten, ‘activeer’ je voorkennis en onthouden kinderen meer. Je kunt het bijvoorbeeld hebben over de kaft en over de titel (waarover denk je dat het boek gaat?). Ook tijdens het voorlezen is praten nuttig. Laat kinderen je onderbreken als ze iets willen vertellen en stel zelf af en toe een vraag. Bijvoorbeeld over de betekenis van moeilijke woorden, over metaforen of over karakters uit het verhaal (wat vind je van hem of haar?), over acties (zou jij dat ook doen?) of over de emoties (hoe zou jij je voelen?). Achteraf kun je praten over wat jullie van het boek vonden. Alles wat jullie bespreken over het verhaal, helpt om lezen interessanter en leuker te maken.’
Lezen, lezen, lezen
Uiteindelijk is leeslust een kwestie van de spiraal positief laten draaien. Als je wil dat je kinderen meer en beter gaan lezen, zullen ze moeten beginnen met het meer te doen. Wie meer leest wordt er steeds beter in en dat motiveert om het vaker te doen. Omgekeerd neemt de woordenschat van iemand die weinig leest steeds verder af, waardoor lezen lastiger wordt en dus ook minder leuk. Lezen, lezen en nog eens lezen dus. Dat geldt helemaal voor kinderen met een leesachterstand. Prof. dr. Anna Bosman benadrukt het ook: ‘Instructie en oefenen, instructie en oefenen! Dat het enige dat helpt. Er is geen pilletje of een afkortingsroute. Als je goed wilt leren turnen, pianospelen of schrijven is dat ook het enige pad. Waarom zou dat ander zijn voor lezen?’
(bronnen: Sardes Rapport over lezen in Nederland 2019, RTL Nieuws, NOS, Stichting Lezen – cijfers uit PIRLS en PISA onderzoek)
Kader
Het belang van woorden
Lezen en voorlezen helpen om de woordenschat van kinderen vergroten. Die woordenschat – het aantal woorden dat je kent en begrijpt – is cruciaal voor taalvaardigheid. Je hebt immers woorden nodig, en kennis over hun betekenis en gebruik om je gedachten en ideeën onder woorden te kunnen brengen. Ook voor het begrijpen van geschreven en gesproken taal is woordenschat belangrijk; zo is woordenschat de belangrijkste factor om teksten te kunnen begrijpen, dat blijkt telkens weer uit onderzoek. Een beperkte woordenschat is een belangrijke oorzaak van taalachterstand. (bron: kennisbank van de Taalunie)
Onderzoek bij de Himba stam
De Engelse psycholoog Jules Davidoff onderzocht de Himba-stam uit Namibië, die geen woord heeft voor de kleur blauw maar wel 19 woorden voor verschillende kleuren groen. Om te testen wat dat betekende, liet hij leden van de stam een cirkel zien met 11 groene vlakken en een duidelijk blauw vlak. De meeste Himba’s konden het blauwe vlakje niet zien. Toen Davidoff hetzelfde cirkelexperiment deed met 11 groene vlakken waarvan één vlak met een andere tint groen die de meeste van ons niet kunnen aanwijzen, hadden de Himba’s geen enkele moeite om het afwijkende vlak aan te wijzen. Dit onderzoek laat zien dat hoe en wat we zien, afhankelijk is van de woorden die we ervoor hebben. Hoe meer woorden we hebben, hoe meer we zien…
Photo by Josh Applegate on Unsplash
