Angst voor de tandarts is een veel voorkomend verschijnsel. 40 Procent van de mensen is bang voor tandartsbehandelingen, 12 procent is zelfs zeer angstig. Als de angst extreem wordt en het normale gedrag belemmert, spreken we van een fobie. Tandartsangst, de fobie voor tandheelkundige behandelingen, komt van alle fobieën het meest voor. Een slordige 675.000 mensen – 4 procent van alle Nederlanders – heeft er last van.
Net als bij veel andere fobieën, zijn de angst- en paniekgevoelens voor de tandartsbehandeling vaak niet reëel. Verwachte rampen zoals extreme pijn blijven bijna altijd uit. Toch zijn veel volwassenen en kinderen bang voor de tandarts. Prof. dr. Ad de Jongh is tandarts, psycholoog en bijzonder hoogleraar angst- en gedragsstoornissen. Hij werkte jarenlang als ‘angst-tandarts’ en introduceerde in 1993 samen met zijn collega Erik ten Broeke de behandelmethode EMDR in Nederland, een behandeling voor psychisch trauma die uitermate geschikt is voor trauma gerelateerde angststoornissen, waaronder ook tandartsangst.
Een gesprek over de oorzaken en oplossingen voor tandartsangst…
Waar komt angst voor de tandarts vandaag?
De Jong: ‘Angst voor de tandarts heeft in grote lijn drie oorzaken: een nare ervaring in het verleden (trauma), je bent getuige van een akelige gebeurtenis die een ander overkomt of je krijgt verkeerde of eenzijdige negatieve informatie via Internet of andere media. Maar de beste voorspeller voor iemands gedrag is dat wat je zelf hebt meegemaakt in het verleden. Bij tandartsangst is er altijd iets terug te vinden in het verleden.’
Bedoelt u dat veel mensen slechte ervaringen hebben met de tandarts?Hoe komt dat?
De Jongh: ‘Halverwege de vorige eeuw werd de schooltandarts ingevoerd om ervoor te zorgen dat alle kinderen toegang kregen tot tandheelkundige hulp. De tandarts kwam met een speciale bus naar de lagere school. Het was lopende band werk: drie kinderen tegelijk, boren zonder verdoving en soms wel tien gaatjes per keer. Heel veel mensen van die generatie hebben traumatische ervaringen opgedaan.’
Is een tandartsfobie te vergelijken met andere fobieën?
De Jongh: ‘Angst an sich is vergelijkbaar, maar een tandartsfobie is anders dan andere fobieën omdat de angst groeit. Als je bang bent voor spinnen, wordt die angst niet groter als je spinnen mijdt. Als je niet naar de tandarts gaat daarentegen, worden pijn en gebitsproblemen alleen maar erger. Ook de benodigde behandelingen worden groter. Een onbehandeld gaatje wordt een wortelkanaalbehandeling of nog erger, een kies trekken. Tegelijkertijd worden de rampfantasieën daarover steeds grotere en daarmee ook de drempel om naar de tandarts te gaan. De angst wordt steeds heftiger en je belandt in een vicieuze cirkel.’
Hoe valt die cirkel te doorbreken?
De Jongh: ‘EMDR (Eye Movement Desensitization) werkt bijzonder goed bij tandartsfobie. EMDR is de eerste keuze behandeling voor trauma. We spreken van trauma als de herinnering aan een dramatische gebeurtenis in het verleden en telkens wordt getrigged en nog een hevige angst oproept. EMDR wordt ook veel gebruikt bij PTSS, post traumatische stress stoornis.’
Hoe werkt het?
De Jongh: ‘EMDR is gebaseerd op het idee dat de hersenen maar één taak tegelijk kunnen uitvoeren. De patiënt neemt een specifieke traumatische gebeurtenis of angstfantasie of -scenario in gedachten. Tegelijkertijd wordt hem of haar gevraagd een andere taak uit te voeren zoals met de ogen de vingers van de therapeut volgen. De hersenen kunnen deze twee taken niet allebei even goed uitvoeren, waardoor beide taken – het focussen op de traumatische gebeurtenis én de beweging volgen met de ogen- worden afgezwakt. Op deze manier wordt de traumatische herinnering emotioneel afgezwakt, en vervolgens in die mildere versie opnieuw opgeslagen, ge-herconsolideerd zoals dat heet. Simpel gezegd wordt de angst minder.’
Wat helpt nog meer tegen de angst?
De Jongh: ‘Angst heeft vaak te maken met controleverlies. Een teken afspreken met de tandarts -bijvoorbeeld de hand opsteken als het even te veel wordt- geeft je het gevoel dat je controle hebt over de situatie. Ook voorspelbaarheid geeft rust. De tandarts kan je helpen door je van te voren en tijdens de behandeling precies te vertellen wat er gebeurt. Je kunt als patiënt aan de tandarts vragen om dat te doen.’
Wat vindt u van tandartsbehandeling onder narcose?
De Jongh: ‘Dat ligt aan de situatie. Als iemand de behandeling niet aan kan vanwege een de herinneringen aan een traumatische gebeurtenis, kan een roesje uitkomst bieden. Maar als narcose wordt aangeboden vanuit een commerciële gedachte zonder dat dit echt nodig is of dat het op een andere manier is geprobeerd, vind ik dat een onnodig risico.’
Het zou beter zijn als er een nieuwe generatie opstaat die niet bang is voor de tandarts. Hoe zorgen we ervoor dat we onze angst voor de tandarts niet doorgeven aan onze kinderen?
De Jongh: ‘Jonge kinderen hoef je niet voor te bereiden op de tandarts. Door te zeggen dat het allemaal wel mee zal vallen en dat het geen pijn doet, wordt een kind juíst onnodig alert gemaakt. Ouders geven op die manier vaak onbewust hun eigen angst door. Belangrijk is ook om regelmatig naar de tandarts te gaan, zodat er nooit grote of potentieel pijnlijke behandelingen zijn die moeten plaatsvinden. Als je wacht tot een kind pijn heeft, zal de behandeling logischerwijs moeilijker en ingrijpender zijn. Preventief naar de tandarts dus! Dat geeft de minste kans op angst.’
Kader
Oorzaken Tandartsangst:
*Je hebt zelfs iets akeligs meegemaakt bij de een tandarts
*Je hebt iets naars gezien dat een ander overkwam
*Negatieve en bangmakende informatie
Foto van Caroline LM via Unsplash
