Een toxic werkplek of giftige werkomgeving is een werkomgeving waar je systematisch een hoog stressniveau, bezorgdheid en angst ervaart en deze factoren nergens kunt aangeven. Lianne Laumen is loopbaancoach met een uiteenlopende clientèle en heeft zich verdiept in de toxic werkplek. Volgens haar voldoet deze plek vaak aan grofweg drie factoren: geen openheid of open communicatie, afgunst en roddels/achterklap. Grote organisaties of multinationals vallen vaak ten prooi aan een giftige werkomgeving omdat er weinig goede structuren zijn en klachten niet (goed) worden gehoord.
Ik werkte bij zo’n grote organisatie – de gemeente van een grote stad- als medewerker op de afdelingen die alles regelen rondom ziekte en verzuim. Terugkijkend was het een schoolvoorbeeld van een toxic werkplek. Adviseurs vochten elkaar de tent uit, inflexibele en botte bedrijfsartsen, bedrijfsmaatschappelijk werkers waren alles behalve discreet en de (virtuele) meetings waren bekvecht partijen en persoonlijke klaagsessies. Op zo’n disfunctionele afdeling gaven de meeste teamleiders er na een jaar de brui aan. Op deze manier was een vertrouwensband opbouwen nagenoeg onmogelijk. Het was een broedplek voor pestgedrag. Er was immers niemand die hierop controleerde.
Valkuil
Uiteraard ging ik bij mezelf te rade. Lag het aan mij? Kon ik mijn gedrag veranderen of moest ik gewoon harder mijn best doen? Al vanaf de middelbare school heb ik de drang om mezelf te bewijzen en anderen te pleasen. Door het pesten werd dit gevoel alleen maar versterkt. Er is iets cruciaals aan gepest worden op de middelbare school; het tekent mensen. Mirelle Valentijn, eigenaar van Kenniscentrum omgaan met Pesten en Praktijk voor Levensgeluk onderstreept dit. Ze is zelf jarenlang gepest op school en wilde iedereen pleasen, werkte veel te hard en deed er alles aan om aardig gevonden te worden.
Basis ingrediënten voor een giftige setting. Mirelle heeft inmiddels geleerd om hoe ze op een constructieve manier assertief kan zijn en helpt nu kinderen en volwassenen om te gaan met pestgedrag van anderen. Mirelle: “Duidelijk grenzen aangeven is een must.” Iets dat eveneens Lianne beaamt: “Leer goed je grenzen aangeven op een rustige manier en op de feiten”. Dat is zeker iets waar ik mee moet oefenen.
De gezelligheid
Zo had mijn leidinggevende van adviseurs gehoord dat het wel een “goed idee” zou zijn om in een restaurant af te spreken aangezien het mei 2020 was en iedereen thuis werkte in verband met corona en alles virtueel moest. Ik probeerde mijn leidinggevende uit te leggen dat ik het niet verstandig vond om te komen aangezien ik thuis zat met mijn vader die net een behoorlijk ziek was geweest. Niemand wist toen nog hoe heftig corona precies kon zijn. Niet veel later belde ze me op: “Jij kunt geen nee zeggen tegen mij. Ik ben je baas! Je wordt hiervoor betaald!” Ik twijfelde gelijk aan mezelf. Oh shit! Wat deed ik verkeerd?
Achteraf hoorde ik dat een collega, die een wankelende gezondheid heeft en bang was voor corona, ook had afgezegd. Zij kreeg echter een coulante reactie. Sterker nog; ze vroeg aan de leidinggevende of dat ze via een belletje bij de vergadering aanwezig kon zijn waarop de leidinggevende antwoordde dat het niet een noodzakelijke vergadering was. Het was eerder “voor de gezelligheid”. Daar had ik meteen een grens moeten aangeven, maar ik durfde niet. Ik dacht dat dit normaal gedrag was in een zakelijke setting. Ik ging nog harder werken om mezelf te bewijzen. Ondertussen vulde de rest van het team de tijd met elkaar opbellen en roddelen over collega’s.
Te laat
Als je maar lang genoeg in het negatieve blijft hangen ga je het vanzelf geloven. Ik ging steeds meer twijfelen aan mezelf. “Daarom leren wij kinderen die gepest worden om stevig in hun schoenen te blijven staan,” legt pestcoach Mirelle uit. “Met een positieve mindset en zelfvertrouwen trekken anderen je minder snel en hard naar beneden.” Ik had het graag geleerd voordat ik op die giftige afdeling te werk ging. Wellicht had ik de negativiteit dan kunnen omdraaien of weerstaan. Nu liep bijna elk gesprek uit op een woordenwisseling en werden mijn pogingen om problemen op de afdeling op te lossen berispt: ik mocht niet eerlijk zijn naar andere leidinggevenden, want dat gaf een “verkeerd beeld” van onze afdeling.
Ik stond op het punt om naar een vertrouwenspersoon te gaan, maar mijn leidinggevende zou alles ontkennen. De persoonlijke telefoontjes en beeldbelgesprekken had ik niet opgenomen dus geen bewijs. Het zou zelfs gevolgen kunnen hebben. Mijn leidinggevende zou voor de rest van mijn carrière een plaaggeest kunnen blijven. Denk aan een nieuwe baan waar naar referenties worden gevraagd et cetera. Vlak voordat ik wegging besloot ik een kennismakingsgesprek van de nieuwe (en laatste) teamleider waaronder ik werkte te accepteren. Maar het was te laat. Mijn waarnemingen werden weggewuifd. Hij herkende het beeld dat ik schetste van mijn directe leidinggevende totaal niet. Case closed.
Mentale afbraak
Het werd van kwaad tot erger. Ik werkte weekenden door om achterstanden weg te werken. Maar als ik een item was vergeten, werd ik in het bijzijn van collega’s verbaal terecht gewezen. Mijn zakelijke benadering werd als “kil” en “onaardig” gezien terwijl de collega’s die emotioneel reageerde en klaagden werden voorgetrokken. Na ruim een jaar was mijn mentale afbraak een feit. Ik worstelde al met een beginnende eetstoornis, maar nu nam het serieuze vormen aan. Vast voedsel at ik al bijna niet meer en op stressvolle dagen at ik helemaal niets meer. Ik werd kampioen vasten. Lianne: “Het gebeurt vaak langzaamaan en pas als mensen ziek worden snappen ze dat er iets moet veranderen.”
Op mijn werk vertelde ik dat ik griep had. Maar in werkelijkheid stond ik op het punt om te worden opgenomen in een kliniek. Ik had het veel te ver laten komen. Volgens loopbaancoach Lianne had ik eerder een bondgenoot moeten zoeken. Lianne: “Ervaar je negativiteit op je werk? Wacht niet te lang, praat erover met iemand! Ervaar de steun van een vriend, geliefde of collega. Denk niet dat je het alleen moet doen.”
Niet genoeg “helpers”
Lianne: “Ik dacht altijd dat volwassenen niet pesten. Van kinderen en tieners begrijp ik het nog wel, maar sinds ik mij vakmatig bezighoud met ‘de toxische werkplek’ is mij duidelijk geworden dat volwassenen wel degelijk pesten. Erger nog: hun gedrag is ronduit wreed te noemen want ze doen dit doelbewust om er iets uit te halen. Voornamelijk willen mensen meer macht en de ander naar beneden krijgen.” Dit verklaart wellicht het gedrag van de leidinggevende, want toen ik haar vroeg wat ik verkeerd deed had ze geen antwoord. Ze is nota bene zelf moeder van dochters van mijn leeftijd; wat inlevingsvermogen had ik wel verwacht.
Sommige collega’s durfden zelfs niets te zeggen omdat ze vreesden voor dezelfde behandeling die ik kreeg van de leidinggevende en een door de wol geverfde collega. Die twee zweerden altijd samen. Lianne: “Het is vaak zo dat het één à twee personen zijn die met grensoverschrijdend gedrag, in dit geval pesten, wegkomen. Het zit het hem voornamelijk in de groepsdynamiek. Binnen de groep zijn er verschillende rollen: de pester, de meeloper, de aanmoediger, de helper, de omstander en het slachtoffer. Als er niet genoeg helpers zijn wordt de situatie giftig.” De eerste teamleider waaronder ik werkte had in een functioneringsgesprek tegen één van mijn toen collega’s gezegd dat zij onder hem geen promotie zou maken, omdat hij “het niet in haar ziet”. Lianne: “Als de leidinggevende al tegen je is, tja dan is het vechten tegen de bierkaai.”
Feestelijke afsluiting
Als kers op de taart gooide de leidinggevende tijdens een online meeting het idee in de groep om ergens iets te gaan eten en drinken voor mijn vertrek. Een “feestelijke afsluiting”. Ik zat ondertussen in de hoogtij dagen van mijn eetstoornis en kon zo’n zogenaamde feestelijke vertoning en ook nog samen eten helemaal niet aan. Achteraf hoorde ik dat de leidinggevende mijn collega’s heeft verteld dat ik zelf weg was gegaan. De waarheid is dat ze mij absoluut niet vast in dienst wilde nemen omdat “ik niet goed in het team lag”.
Ze stond er wel op dat ik niet ziek uit dienst zou gaan aangezien de gemeente dan zou moeten betalen. Ze mocht mij welteverstaan van de afdeling trappen, maar daar mocht verder geen consequentie aan vasthangen. Eerst baalde ik dat ik ontslagen werd; ik had er zo mijn best voor gedaan. Maar bij nader inzien was de situatie niet langer houdbaar. Lianne: “Er komt een moment dat je jezelf moet afvragen: wat is je werkplezier en je gezondheid waard? Gaat het boven het financiële aspect? Probeer eens af te spreken met een loopbaancoach en kijk verder naar andere opties.”
Belangrijke les
De afdeling waar ik werkte bestaat uit losse schakels binnen een keten gedreven door woeste concurrentiestrijd en afgunst. Een typische toxic werkplek. Mirelle: “Ik weet nu hoe je ermee om kunt gaan, en hoe je bepaalde negatieve patronen kunt ombuigen naar een positieve situatie”. Lianne: “Ik weet uit ervaring dat het moeilijke les kan zijn, maar ik ben blij dat ik hem geleerd heb. Het heeft mij sterker gemaakt en ik ben trots op de persoon die ik nu ben.” Zelf ben ik ook goed onderweg. Net als Mirelle en Lianne heb ik geleerd met behulp van individuele sessies en EMDR om beter grenzen aan te geven en een giftige (werk)omgeving te herkennen. Ik straf mezelf niet meer. Ik durf nu te kiezen voor mijn mentale welzijn. Een belangrijke les! Geen enkele baan is het waard om er mentaal aan onder door te gaan…
Tip voor het omgaan met “lastige collega’s of leidinggevenden”:
– Een positieve mindset en stevig in je schoenen staan; als je genoeg zelfvertrouwen heb kunnen anderen je niet zo snel naar beneden krijgen. (Tip: Mirelle)
– Wees je eigen beschermengel; zodra je merkt dat gedrag naar jou toe niet klopt of onprofessioneel is probeer dan gelijk een grens aan te geven. (Tip: Mirelle)
– Kies voor jezelf: als het echt niet meer gaat is het verstandig om een andere werkplek te zoeken. (Tip: Lianne)
– Zoek hulp en ga met iemand praten. Dit kan een vriend, collega maar ook een loopbaancoach zijn; door met een coach te praten verleg je je focus (wellicht op een andere baan) hierdoor kun je makkelijker loskomen van de huidige situatie en doe je positieve energie op (je bent mentaal afscheid aan het nemen van je huidige werk). (Tip: Lianne)
– Als je ziet dat een collega slecht wordt behandelt: Praat met die collega!; Zo weet die collega dat ze er niet alleen voor staan en dat ze bij jou terecht kunnen.
– Wordt een helper en houdt het dialoog open. (Tip: Lianne)
– Benut je talenten en passies zoveel mogelijk in je vrije tijd; Het helpt stoom af te blazen en wellicht valt daar een carrière uit te halen. (Tip: medewerker)
– Ga samen het gesprek aan; Probeer een open gesprek aan te gaan met die collega/leidinggevende waar het niet mee botert (desnoods met een neutraal persoon erbij). Leg rustig en op een respectvolle manier uit wat er aan de hand is. Blijf altijd bij de feiten en ga niet over op emotie. Probeer bijvoorbeeld de zinnen: “Ik vind dat niet fijn” of “Hoe gaan we dit oplossen”? (Tip: Lianne)
Foto van Christina @ wocintechchat.com via Unsplash
