1800 – Jurken, jurken en nog eens jurken
Tot ver in de 19e eeuw dragen vrouwen lange jurken – vrouwen mochten hun enkels niet laten zien. Boerinnen en vrouwen uit de werkende klasse droegen jurken tot de enkel met een schort erover heen, rijkere vrouwen droegen lange jurken met onderrokken. Vooral vrouwen uit de bovenklasse dragen oncomfortabele kleding met strakke korsetten en grote victoriaanse hoepelrokken, rokken met een baleinen stellage van hoepels. Vanuit de elite begint het verzet tegen deze ongemakkelijke en beperkende kleding. Sport is hierbij een belangrijke drijfveer.
1850 – Van hoepelrok naar pofbroek
Steeds meer vrouwen willen – net als mannen – ook tennissen, fietsen en autorijden. Maar de strakke korsetten en hoepelrokken geven te weinig bewegingsruimte. Broeken zijn absoluut niet toegestaan voor vrouwen. Maar speciaal voor het beoefenen van sport wordt een wijdpoffende kniebroek ontworpen, geïnspireerd op de oosterse harembroek. Het kledingstuk wordt later vernoemd naar Amelia Bloomer, een Amerikaans activiste voor vrouwenrechten die de broek promoot. Hoewel in eerste instantie bedoeld als sport-tenue, wint de bloomer terrein en wordt het een kledingstuk voor geëmancipeerde vrouwen. Het dragen ervan is een statement.
1900 – Weg met het korset
Ook de suffragettes* gebruiken kleding om een statement te maken. De suffragettes zijn een groep vrouwen in Engeland aan het begin van de 20e eeuw die met gevaar voor eigen leven strijden voor algemeen vrouwenkiesrecht. Ze kleden zich volgens de traditionele mode – om geen aanstoot te geven – maar altijd in de symbolische kleuren van hun vrouwenbeweging: paars voor loyaliteit en waardigheid, groen voor hoop en wit voor zuiverheid. Vrouwen – en mannen – tonen hun solidariteit met de beweging door linten, riemen en hoeden te dragen in deze symbolische kleuren.
Een andere belangrijke ontwikkeling in de mode én de emancipatie van vrouwen in deze periode, is het uit zwang raken van het korset. Kleding wordt comfortabeler en geeft vrouwen – letterlijk – meer (bewegings)vrijheid.
1910 – Broeken voor vrouwen
Modeontwerpster Coco Chanel schokt de Franse high society door op feestjes te verschijnen in een broek! Ongekend in deze tijd. De dameskleding die Coco Chanel maakt is sowieso baanbrekend en revolutionair. Haar kenmerkende rokpak is gemaakt van tweed, een grove wollen stof die voorheen voor mannen en armen werd gebruikt. Haar kleding is gericht op comfort en strak en recht van silhouet met een serieuze uitstraling. Heel anders dan de wijde (hoepel)rokken met roezen en strikjes van voorheen. Chanel’s zakelijke minimalisme – denk aan haar iconische little black dress – baant de weg voor een geheel nieuwe kledingstijl voor vrouwen: jongensachtige, comfortabel, strak en zakelijk.
1920 – Jazz, bob en korte rokken
Tijdens de Roaring Twenties zet deze trend door en er breekt een nieuw tijdperk aan van vrouwenkleding. Vrouwen omarmen de nieuwe revolutionaire mode. De tijd van ongemakkelijke en beperkende kleding verdwijnt steeds verder naar de achtergrond. De rechte silhouetten van Chanel worden mainstream en de rokken worden korter, tot halverwege de kuit. Het is de tijd van de flappers: een nieuwe generatie zelfbewuste vrouwen met korte bobkapsels die luisteren naar jazz, uit werken gaan en zich verzetten tegen de sociale verwachtingen voor meisjes. Flapper-girls dragen zware make-up, korte rokken, drinken, roken, rijden auto en hebben – zeker voor die tijd – een vrije seksuele moraal. De flappers zijn ongekend geëmancipeerd.
1940 – Werkkleding voor vrouwen
De eerste en tweede wereldoorlog hebben een belangrijke bijdrage geleverd aan de emancipatie voor vrouwen. Met de mannen aan het front, namen de vrouwen het werk over als kostwinnaar en fabrieksarbeider. Daarmee veranderde ook hun kledingstijl. Het praktische werkuniform bestond uit laarzen, haarsjawls en broeken van denim: jeans! Wie kent niet het beeld van (fictieve) Rosie de Riveter, de stoere vrouw met rode bandana die een spierbal maakt? Dit beeld, afgeleid van een poster van een Amerikaanse fabriek uit 1943, is sinds de jaren ’80 een populair feministisch symbool. Ook kantoorkleding voor vrouwen komt in opmars.
1950 – Broekpak als avondkleding
Hollywood-sterren zoals Greta Garbo, Katharine Hepburn en Marlene Dietrich kleden zich steeds vaker in mannenkleding. Dietrich´s gewaagde mode statements worden in de jaren ’80 zelfs erkend door de Council of Fashion Designers of America met een levenslange prestatieprijs. Vrouwen in broekpakken inspireren modeontwerpers wereldwijd. Yves Saint Laurent presenteert een paar jaar later als eerste mode-couturier het (mannen)pak als avondkleding voor vrouwen met zijn Le Smoking.
1960 – Minirok als symbool voor feminisme
Vrouwen gaan massaal de werkvloer op en verzetten zich tegen conservatieve ideeën over de maatschappelijke rol van vrouwen en hoe zij zich horen te kleden. Ontwerpster Mary Quant maakt rokken tot (vlak) boven de knie in haar Londense boetiek Bazaar en bedenkt de term ‘minirok’, naar haar favoriete auto: de Mini. Eén van ’s werelds eerste topmodellen Model Jean Shrimpton – Twiggy – zorgt voor grote controverse als zij de officiële kledingvoorschriften negeert en op Derby Day in Australië verschijnt in een minijurk. Ondanks kritiek uit conservatieve hoek, is de minirok halverwege de jaren ’60 volledig geaccepteerd. De korte rok, die tot dusver alleen werd gedragen door vrouwen in entertainment, stripboeken en films, staat symbool voor emancipatie. Het dragen ervan is een politieke statement. Draag je een minirok, dan ben je vóór vrouwenrechten, feminisme en anticonceptie.
1970 – Powersuits en flower power
Het vervrouwelijken van mannenkleding blijft populair. In 1971 trouwt Bianca met Roling Stones’ Mick Jagger in een sexy, witte smokingblazer. Vier jaar later schiet modefotograaf Helmut Newton de smoking-look voor Vogue Magazine op een model met sigaret en glad achterovergekamd haar in een duistere Parijse steeg. Waar vrouwen voorheen vooral mooi en lief geportretteerd werden, geeft de smoking vrouwen een tijdloos imago van macht en kracht. Het powersuit dwingt respect af. Het is de ideale look voor de moderne, onafhankelijk power vrouw.
Ook de flower power hippie beweging van de jaren ‘70 is een andere belangrijke, emancipatoire invloed in de mode. De grens tussen mannen- en vrouwenkleding vervaagt. Alles mag. Zowel mannen als vrouwen dragen lang haar en broeken met wijde pijpen, hoge tailles, button-down shirts en blazers. Ook laten vrouwen steeds meer huid zien. Ze verbranden bh’s en voeren actie voor vrijheid over hun eigen lichaam. Ze maken zich verder los van strenge religieuze ideeën en regels. De revolutionaire veranderingen van deze tijd, een nieuw idee van totale vrijheid en gelijkheid tussen man en vrouw, zien we terug in het modebeeld: losse, wijde, kleurige kleding.
1980 – Androgyne stijl en pussy power
We zien een sterke androgyne stijl opkomen: mannen- en vrouwenkleding gaan steeds meer op elkaar lijken. Wereldster David Bowie speelt openlijk met de grenzen van mannelijk- en vrouwelijkheid en stijlicoon Grace Jones wordt geroemd om haar voorliefde voor het ‘mannen’ pak. Tegelijkertijd zorgt de revolutionaire punt BH van Jean Paul Gaultier, beroemd gemaakt door Madonna, ervoor dat lingerie geaccepteerd wordt als bovenkleding. Het idee van pussy power krijgt vorm: de sterke vrouw die staat voor haar seksualiteit. Door de pop- en punkmuziek worden traditioneel vrouwelijke kleuren zoals roze geherdefinieerd als stoer en sterk.
Tegelijkertijd blijft ook sportkleding, de kleding waarmee de emancipatie van vrouwen via de mode ooit begon, een belangrijke rol spelen. Want vrouwen die in de publieke sfeer niet direct kiezen voor powersuits of een androgyne stijl, dragen thuis wel comfortabele, uniseks sport- of vrijetijdskleding.
1990 – Meisjesachtig wordt stoer
Populaire Grungebands zoals Pearl Jam en Nirvana spreken zich uit tegen de onderdrukking van vrouwen en voor totale gelijkheid. In de mode zien we de grunge invloed terug in onder andere flanellen shirts en gescheurde jeans voor mannen én vrouwen, nog steeds duidelijk aanwezig in het modebeeld. Ook vrouwelijke punkgroepen zoals Bikini Kill en Bratmobile omarmen genderneutrale mode en geven tegelijkertijd typisch meisjesachtige details zoals roze hartjes en strikjes in het haar een nieuwe, hardere betekenis.
2000 – Emancipatie voor iedereen
Emancipatie wordt een breder begrip. Het gaat niet meer alleen over gelijkheid tussen man en vrouw. Allerlei minderheidsgroepen vinden hun stem. Thema’s als rassendiscriminatie en discriminatie op grond van seksuele geaardheid worden belangrijk. Emancipatie gaat over gelijke rechten voor iedereen. We willen allemaal de vrijheid om te zijn wie we zijn en om te bepalen hoe we eruit zien. Op de catwalk en in de media zien we een divers modebeeld en ook de modellen worden diverser: wit, zwart, dik, dun, jong en oud.
2010 – Genderneutrale mode
Gendergrenzen vervagen. We zien jonge mannen met skinny jeans en vrouwen met herenschoenen. Het Londense warenhuis Selfridges opent drie verdiepingen ‘genderneutrale winkelvloer’. Agender heet het nieuwe concept: fashion without definition. De HEMA komt met een genderneutrale kinderkledinglijn.
Tegelijkertijd nemen modeontwerpers een duidelijk standpunt in op het gebied van feminisme, want ook al is er veel bereikt er zijn nog bruggen te slaan. Karl Lagerfeld maakt zijn show tot een compleet feministisch protest inclusief spandoeken en de modellen van Christian Dior verschijnen op de catwalk met t-shirts met de slogan ‘We should all be feminists’. Feminisme is hot!
2020 – Duurzaamheid
Bewustzijn is de nieuwe focus binnen de mode. Het thema emancipatie breidt zich nog weer verder uit. Het gaat nu niet meer alleen om rechten van de dragers, maar ook over die van de makers én over de wereld. We worden bewust van arbeidsmisstanden in kledingfabrieken en de milieu impact van de fast fashion kledingindustrie. Ontwerpers zoals Stella McCartney, Eileen Fisher en Vivienne Westwood spreken zich uit voor duurzame mode. Waar en van welke materialen onze kleding gemaakt is, wordt minstens zo belangrijk als hoe het eruit ziet. Het is de tijd van Fair en Vintage Fashion: duurzame, tijdloze mode, (her)gemaakt met oog voor mens en milieu.
Mode zal altijd een manier blijven om vrouwelijkheid te definiëren en de kracht van vrouwen te laten zien. Maar de potentiele statement van mode wordt steeds groter en breder. Vandaag de dag kun je met mode een statement maken voor een betere, rechtvaardige wereld voor iedereen.
‘The costume of women should be suited to her wants and necessities. It should conduce at once to her health, comfort, and usefulness; and, while it should not fail also to conduce to her personal adornment, it should make that end of secondary importance’
Amelia Bloomer
‘Fashion is not something that exists in dresses only. Fashion is in the sky, in the street, fashion has to do with ideas, the way we live, what is happening’
Coco Chanel
‘I dress for the image. Not for myself, not for the public, not for fashion, not for men’
Marlene Dietrich
‘Voor een vrouw is Le Smoking een onmisbaar kledingstuk waarmee ze zich voortdurend in de mode bevindt, omdat het over stijl gaat, niet over mode. Mode komt en gaat, maar stijl is voor altijd’
Yves Saint Laurent
‘Buy Less, Choose Well, and Make It Last’
Vivienne Westwood
* In heel Europa stonden vrouwen op om te strijden voor kiesrecht. In Nederland was het de Vereniging voor VrouwenKiesrecht met Aletta Jacobs als voorzitster, de eerste vrouwelijke arts van ons land.
Bronnen: liberationroute.nl, maandvandegeschiedenis.nl, europeremembers.com, theculturetrip.com, crfashionbook.com, fashiondesigneracademy.co-uk
