Het maakt zijn vak boeiend. Maar de afgelopen jaren waren zwaar. 'Sinds 2001 kennen we een moeilijke tijdgeest. Dat zijn de naweeën van Pim Fortuyn en zijn ‘puinhopen van paars’. Ons land had geen behoefte aan veranderingen en allerlei zaken werden ingeperkt.' Neotraditionalisme vierde hoogtij en de agenda werd veelal bepaald door actuele, maatschappelijke ontwikkelingen.
Organisaties huilen uit op divan toekomstpsycholoog
Sinds kort waait er een andere wind. Eentje die meer openstaat voor nieuwe ontdekkingen. 'Het mag allemaal weer vat vrolijker en internationaler. Volendam is niet langer ons centrum van de wereld. Je hoort het aan de muziek. Een nummer als ‘Happy’ van Pharrell Williams wordt gewaardeerd. Programma’s als ‘Ik hou van Holland’ en ‘Boer zoekt vrouw’ zijn over hun hoogtepunt heen.'
'We zitten nu op een golf die acceptatie van allerlei zaken gemakkelijker maakt', constateert Kniesmeijer.
Tijdsgewricht van de gefrustreerde medewerker
Dat is nodig ook, want de veranderingen volgen elkaar in snel tempo op. Volgens de toekomstpsycholoog heeft dat te maken met massaal vastlopen. Het is het tijdsgewricht van de gefrustreerde medewerker. 'Mensen lopen vast in hun werk. De overmatige regelgeving zorgt er voor dat we geen plezier meer hebben in ons werk.'
Het is een wurggreep waaraan maar moeilijk te ontsnappen valt, omdat we elkaar lekker bezighouden. 'Laatst kwam er een ambulance ergens in Drenthe 2 minuten te laat. Hoe was dat in vredesnaam mogelijk? Nou heel simpel, ergens stond een brug open en toen duurde het wat langer voor ze er waren.'
'Maar een dergelijke verklaring vinden we niet acceptabel. Zoiets moet tot de bodem worden uitgezocht, met als gevolg dat de ambulancemedewerkers cijfers moesten opleveren over hun aanrijdtijden in plaats van hun gewone werk te doen. De lokale politiek ging zich er, onder druk van de media, mee bemoeien en aandringen op maatregelen. Zo houden we elkaar lekker bezig, maar komen we niet verder.'
Hij vertelt nog een voorbeeld over de ambulancefiets in Utrecht. 'In het centrum met al die smalle straatjes en grachtjes werkt dat vaak beter dan een wagen. Het is nog goedkoper ook waarschijnlijk. Maar in de wereld van de zorgverzekeringen, bestaat de ambulancefiets niet, waardoor het vergoedingensysteem vastloopt en er zelfs een wetswijziging nodig is om ruimte te maken voor de ambulancefiets. Dergelijke stroperigheid is niet meer van deze tijd en frustreert mensen.'
Weg met de KPI’s
Kniesmeijer zucht eens diep. 'Het komt allemaal door de KPI’s.' Kritieke of kritische prestatie-indicatoren oftewel variabelen om prestaties te analyseren en te gebruiken als managementinstrument.
Oplossing 1 volgens Kniesmeijer: 'Schrappen die KPI’s'. En oplossing 2: 'Weg met ouderwetse management-ideeën en ouderwetse managers Daarmee zeg ik niet dat ik tegen managers ben. Soms is een manager een geweldige uitvinding en toevoeging aan een organisatie.'
'Maar er blijven binnen bedrijven zo veel zaken liggen, omdat niemand zich er op basis van zijn KPI’s voor verantwoordelijk voelt. Ik denk dat iedereen die voorbeelden wel kent binnen zijn eigen organisatie.'
Van controle naar zelfstandig
De toekomstpsycholoog mag bedrijven graag helpen om uit die vicieuze cirkel te komen. 'Heel vaak ga ik met ze terug in de geschiedenis. Waarom was de organisatie ook alweer opgericht? Ga dat weer doen, op dé manier die bij je past. Connect weer met je medewerkers en vervang de controlecultuur door een zelfstandigheidscultuur.'
'We zijn doorgeslagen met al die regels. Natuurlijk kun je met moderne computers alles meten, maar dat hoeft niet. Mensen weten zelf hoe ze hun werk het beste kunnen doen. In het geval van de ambulance volstaat gewoon ‘sorry’ ook. Iedereen begrijpt dat ze niet voor hun plezier voor die brug staan te wachten. Het kan gewoon één keer gebeuren.'
Leve de eigen-krachtcentrale
Kniesmeijer ziet mogelijkheden in dit tijdsgewricht. 'Het maatschappelijk middenveld verdwijnt. De invloed van vakbonden en politieke partijen loopt terug. Mensen voelen zich meer een individu.'
'Boer zoekt vrouw is op zijn retour'
Het is daarom volgens hem goed dat de overheid zich vaker rechtstreeks tot de burger richt. 'Bij een gezin met problemen kloppen geen 20 hulpverleners meer aan van jeugdzorg en dergelijke instanties. Ik juich initiatieven als de eigen-krachtcentrale toe. Daarbij komt er één zorgcoördinator op bezoek bij een familie met problemen en die moeten het zelf gaan regelen door bijvoorbeeld vrienden en familie om zich heen te verzamelen. Het is ten slotte hun eigen probleem.'
In de praktijk werkt het volgens Kniesmeijer. 'Het moet wel integer gebeuren. Niet zoals op televisie bij SBS. Daar krijgt degene die het hardste huilt, de meeste hulp. Zo moet het niet werken. Het moet ook niet als een bezuiniging worden gebruikt door de overheid. Het gaat echt om dé andere kijk op problemen.'
Ook het onderwijs gaat profiteren in het komende tijdsgewricht, verwacht hij. 'Je merkt dat het huidige systeem aan de onder- en bovenkant vast is gelopen. Leerlingen die niet meekunnen, vallen uit en hoogbegaafden worden nauwelijks geprikkeld. Individualisering gaat beide groepen helpen. En dat mag nu ook. De tijd van alleen maar gemiddelden ligt achter ons. Hetzelfde zie je in het bedrijfsleven. De werkuren zijn niet meer leidend, maar de individuele capaciteiten van medewerkers.'
Uit handen van hedgefondsen
Bij zijn advieswerk voor bedrijven ziet hij nog een ontwikkeling die hem vertrouwen geeft in de toekomst. 'Veel organisaties keren terug naar hun basis. Ze willen weer doen, waar ze voor opgericht zijn. Dat contact zijn ze vaak een tijd kwijt geweest, bijvoorbeeld doordat ze in handen van een hedgefonds zijn geweest. Dan blijft er niet veel van je identiteit over.'
Voor organisaties die dat is overkomen, is het echt even uithuilen op de divan van Kniesmeijer. Soms is de psycholoog dan keihard. 'Ze moeten niet zeuren, maar aan de slag om hun identiteit terug te vinden. Dat mogen klanten ook van ze verwachten.'
